બ્રહ્માંડ દર્શન - ડૉ. જે. જે. રાવલ
વિખ્યાત અને વિચક્ષણ વિજ્ઞાની કલર્ક મેક્સવેલે સૌપ્રથમ દર્શાવ્યું કે, બ્રહ્માંડમાં દરેકે દરેક જગ્યાએ પ્રકાશ (ઈલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક વેવ્ઝ વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગો) હાજર છે. બ્રહ્માંડમાં કોઈ પણ જગ્યા એવી નથી જ્યાં પ્રકાશ હાજર ન હોય. આનો અર્થ એમ થયો કે બ્રહ્માંડ પ્રકાશનો પરપોટો છે. પ્રકાશ ઊર્જા છે. માટે બ્રહ્માંડ ઊર્જાનો પરપોટો છે. પ્રકાશની ઘણી જાતો છે ગામા-રે, એક્સ-રે, અલ્ટ્રાવાયોલેટ-રે, દૃશ્યપ્રકાશ, ઈન્ફ્રારેડ-રે, માઈક્રોવેવ, રેડિઓવેવ. આ બધા જ પ્રકારના પ્રકાશોની શૂન્યાવકાશમાં ગતિ એક જ છે. પ્રતિસેક્ધડ ૩ લાખ કિલોમીટર. માત્ર તેમનામાં ઊર્જાની માત્રા અલગ અલગ હોય છે, એટલે કે તેની તરંગ લંબાઈ અલગ અલગ હોય છે. લેઝર એવો પ્રકાશ છે જે અતિશક્તિશાળી હોય છે.
બ્રહ્માંડ ઉત્પન્ન થયું ત્યારે પ્રથમ પ્રકાશ જ ઉત્પન્ન થયો હતો. ઊર્જા ઉત્પન્ન થઈ હતી અને તેમાંથી પદાર્થ ઉત્પન્ન થયો. આઈન્સ્ટાઈને દર્શાવ્યું કે ઊર્જા એ જ પદાર્થ અને પદાર્થ એ જ ઊર્જા-E=mc2. પ્રકાશ એ ઊર્જા. બ્રહ્માંડમાં પછી તારા ઉત્પન્ન થયા જે બ્રહ્માંડમાં પ્રકાશ છોડે છે. અંધકાર પ્રકાશની યાદ અપાવે છે.
પ્રકાશ જ્યારે કાચમાંથી પસાર થાય છે ત્યારે તેને કાચના અણુઓમાંથી પસાર થવું પડે છે. માટે તે તેની ઊર્જા ગુમાવે છે અને તેથી તેની ગતિ પણ ઓછી થાય છે અને તે વાંકો વળે છે. પ્રકાશ જેવી દિવ્ય વસ્તુને પણ સંગતિ દોષ લાગે છે. માટે સારી સંગતિ રાખવી. પ્રકાશ અપારદર્શક પદાર્થ પર પડે છે, ત્યારે તે પદાર્થમાં શોષાય છે અને ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે. તેની તરંગ લંબાઈ વધે છે અને ફ્રિકવન્સી (આવર્તન) ઓછી થાય છે. પ્રકાશ પણ માનવીની જેમ હાંફે છે. પ્રકાશ બહુ ચાલે ત્યારે પણ હાંફે છે. પ્રકાશ જ્યારે બળની વિરુદ્ધ કાર્ય કરે છે, ત્યારે તે તેની ઊર્જા ગુમાવે છે.
પ્રકાશને બે રૂપો છે-એક તરંગરૂપ અને બીજું કણસ્વરૂપ, ઘણા સમય સુધી પ્રકાશે વિજ્ઞાનીઓને તેના આ બે-સ્વરૂપો વચ્ચે મૂર્ખ બનાવ્યાં. આઈન્સ્ટાઈને પ્રકાશનાં બે સ્વરૂપનો ભાંડો ફોડ્યો. પ્રકાશને સમજવા માટે બીજું જો ઉત્તમ કાર્ય થયું હોય તો તે આપણા સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ વડે થયું. તેમણે દશાવ્યું કે ક્વોન્ટમની એક સ્ટેટમાં ગમે તેટલા ફોટોન પ્રકાશના કણો રહી શકે છે. ઊર્જા કે પ્રકાશ આ રીતે વર્તે છે. એક ખુરશીમાં ગમે તેટલા માનવીઓ બેસી શકે તેમ. આ બાબતને બોઝ-સ્ટેટિસ્ટિક્સ કહે છે. બોઝ સ્ટેટિસ્ટિક્સ અસ્તિત્વમાં આવ્યા પછી બીજું ફર્મી સ્ટેટિસ્ટિક્સ અસ્તિત્વમાં આવ્યું. ઈલેક્ટ્રોન, પ્રોટોન, ન્યુટ્રોન ફર્મી સ્ટેટિસ્ટિક્સ અનુસરે છે. બ્રહ્માંડમાં બે જ જાતના કણો છે. જે પદાર્થકણો બોઝ સ્ટેટિસ્ટિક્સ અનુસરે છે તેને બોઝોન કહે છે અને જે પદાર્થકણો ફર્મી સ્ટેટિસ્ટિક્સ અનુસરે છે તેને ફર્મીઓન કહે છે. માટે બ્રહ્માંડના કણો કાં તો બોઝોન હોય છે અને નહીં તો ફર્મીઓન. માટે કહેવાય છે કે કાં તો બ્રહ્માંડ બોઝોનિક છે, નહીં તો ફર્મીઓનિક વિજ્ઞાનીઓ મજાકમાં કહે છે કે બ્રહ્માંડ કાં તો ઈન્ડિયન (ભારતીય) છે, નહીં તો ઈટાલિયન.
તારો જન્મે તો પણ પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય, મરે તો પણ પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય. પ્રકાશ ન હોય તો બ્રહ્માંડ અંધકારનો ગોળો બની જાય. હકીકતમાં પ્રકાશ દૃશ્યમાન નથી, પણ તે જે વસ્તુ પર પડે છે તેને દૃશ્યમાન કરે છે. પ્રકાશ અગ્નિનું જ રૂપ છે. અંતરીક્ષમાં જઈએ તો આકાશ કાળું લાગે પૃથ્વી પર વાયુમંડળ છે માટે તે સૂર્યના પ્રકાશનું વિકિરણ કરે છે અને આપણને બધે પ્રકાશ પ્રકાશ દેખાય છે. અને તારાને તે અદૃશ્ય કરે છે. હકીકતમાં તારા અદૃશ્ય નથી થતા, નથી સૂર્ય તેને અદૃશ્ય કરતો. દિવસે તારા દેખાતા નથી તેની પાછળ ગુનેગાર પૃથ્વીનું વાયુમંડળ છે.
બ્રહ્માંડમાં જેટલા પણ પ્રકારના પ્રકાશ આપણે જોઈએ છીએ તે હકીકતમાં એકરૂપ જ છે. બગીચામાંથી વાયુ આવે તો તે સુગંધિત બને છે અને કતલખાના પરથી આવે તો તે દુર્ગંધ મારે છે. તેમાં બદલાવ આવે છે. પાણી ગંદકી પરથી આવે તો તે દૂષિત બને છે, પણ પ્રકાશ ગમે ત્યાંથી આવે તે દૂષિત બનતો નથી. તે જ પ્રકાશની દિવ્યતા છે.
પ્રકાશ આવે છે ત્યારે તે ઠૂમક ઠૂમક તરંગો રૂપે આવે છે. તે વર્તુળો રચે છે. આ વર્તુળનું દરેક બિન્દુ પ્રકાશનો સ્ત્રોત બને છે. અને વર્તુળો રચે છે. આ વર્તુળો જ્યાં એક બીજાને છેદે અને પ્રકાશનું સીધી લીટીમાં કિરણ ઉત્પન્ન કરે છે અને આપણને આભાસ કરે છે કે તે સીધી લીટીમાં ચાલે છે. પ્રકાશ જ્યાં પડે ત્યાં બાણરૂપે પડે છે. આ તેનો મૃદુ અને કઠણ સ્વભાવ છે. પ્રકાશ કુદરતનું મહાન રહસ્ય છે. પ્રકાશની અગાધતા જાણવી અઘરી છે. તેની અગાધતાનો અણસાર મેળવનાર પહેલો મુસ્લિમ વિજ્ઞાની અલહેજામ હતો, બીજો ગેલિલિયો હતો. ત્રીજો ન્યુટન હતો, ચોથો આઈન્સ્ટાઈન હતો, પાંચમો સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ હતો અને છઠ્ઠો લેઝરનો શોધક ટાઉની હતો. પ્રકાશ દેખાતો નથી પણ તેની અગાધતા ઘણી છે. પ્રકાશને માધ્યમ સાથે સંબંધ છે. પ્રકાશને આંખ સાથે પણ સંબંધ છે.
સવાર પડે અને ચોમેર પ્રકાશ ફેલાઈ જાય. પ્રાચીન માનવીને ખબર નહોતી પડતી કે આ પ્રકાશ શું છે. અગ્નિની શોધ થઈ પછી તે માનવા લાગ્યો કે અગ્નિ પ્રકાશ ફેંંકે છે. લોકો માનતા કે પ્રકાશની ગતિ અસીમ છે. મુસ્લિમ ભૌતિકશાસ્ત્રી અલહેજામ અને ન્યુટન પ્રકાશ સાત રંગનો બનેલો છે અને તે સૂક્ષ્મ પદાર્થકણોનો બનેલો છે તેમ માનતા, પણ પ્રકાશ પદાર્થની કિનારીનો બરાબર પડછાયો પાડતો નથી. તેથી તે તરંગોનો બનેલો હોવો જોઈએ. આમ પ્રકાશના બે વિરોધાભાસી ગુણો દેખાયા. ગેલિલિયોએ પ્રથમ વાર એવી શંકા કરી કે પ્રકાશની ગતિ સીમિત હોવી જોઈએ. ગેલિલિયોના વખતનાં સમય માપવાના સાધનો એવાં હતાં કે તે એક સેક્ધડની ૩ લાખની તેની ગતિ માપી શકે નહીં. તેણે જેટલી વાર પ્રયોગ કર્યો પ્રકાશની ગતિ અલગ અલગ આવી. તેથી ગેલિલિયો માનવા લાગ્યો કે પ્રકાશ તેની ગતિ બદલે છે. પછી ૧૬૭૫માં ઓલ રોમરે સાબિત કર્યું કે પ્રકાશને સીમિત ગતિ છે. પછી તેની ગતિ ચોક્કસ મપાઈ.
પછી સાબિત થયું કે પ્રકાશની ગતિમાં કાંઈ પણ ફરક પડતો નથી જો પ્રકાશનો સ્ત્રોત કે નિરીક્ષણ ગતિ કરે. આ ખરેખર પ્રકાશની અદ્ભુતતા છે. પ્રકાશનો આજે તબીબી વિદ્યામાં ખૂબ જ ઉપયોગ થાય છે, લડાઈમાં પણ. આર્કિમિડિઝે પ્રકાશની મદદથી રોમન લશ્કરનાં વહાણોનાં સઢ બાળી તેમને પરેશાન કરી મૂક્યાં હતાં.
પ્રકાશ જ્ઞાન સ્વરૂપ છે. કારણ કે પ્રકાશ જ્ઞાન મેળવવામાં ઉપયોગી છે. પ્રકાશથી જ જ્ઞાન મળે છે.
પ્રકાશની ગતિ સીમિત છે તે બ્રહ્માંડનું મહાન રહસ્ય છે. તેણે બ્રહ્માંડને પણ સીમિત બનાવી મૂક્યું છે. પ્રકાશની સીમિત ગતિએ આપણી બ્રહ્માંડ જોવાની નજર જ બદલાવી નાખી છે. આપણે પ્રકાશની મદદથી જ બ્રહ્માંડ જોઈએ છીએ અને પ્રકાશની ગતિ સીમિત છે માટે આપણે બ્રહ્માંડની વસ્તુનો ભૂતકાળ જ જોઈએ છીએ, પ્રકાશ બીજું કાંઈ જ નથી પણ વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગો છે.
પ્રકાશ મેઘધનુષ બનાવે છે. રંગપટ બનાવે છે. જળબિંદુ પર પડે તો તેને મોતી બનાવે અને ડાયમન્ડની પ્રભા પ્રકાશ જ છે. માનવીના શરીરમાંથી આવતો પ્રકાશ તેની તંદુરસ્તીનો દ્યોતક છે. પ્રભાવ એટલે પ્રકાશ. રાતે તારા ટમટમે છે તે બ્રહ્માંડની ભવ્યતા છે. તે ટમટમે છે તે પણ પ્રકાશની વાયુમંડળમાં થતી ગતિવિધિ છે. પ્રકાશ સરોવરના તળિયાને હોય તેના કરતાં ઊંચું દર્શાવી તમને ફસાવી શકે છે. જ્યાં પ્રકાશ ન હોય ત્યાં પરિસ્થિતિ ડરામણી લાગે છે. માટે જ રાત ડરામણી છે. દીવો પ્રકાશનો દ્યોતક છે. ગુરુત્વાકર્ષણ માફક પ્રકાશની તીવ્રતા પણ પ્રકાશસ્ત્રોતથી વસ્તુના અંતરના વર્ગના વ્યસ્ત પ્રમાણમાં છે. તેથી પ્રકાશ અમુક અંતરે અદૃશ્ય થાય છે અને ગોળા તરફ ચાલતા હોઈએ તો ફરીથી તે જ પ્રકાશ દૃશ્યમાન થાય છે. મોબાઈલ વગેરે ચાલે છે, ઘરમાં વીજળીના દીવા બળે છે તે પ્રકાશને જ લીધે. આત્માનો પ્રકાશ માનવીને મહાન બનાવે છે.
પ્રકાશ માત્ર પ્રકાશ નથી. તેની હાજરીમાં વૃક્ષો વાયુમંડળનો કાર્બનડાયોક્સાઈડ વાયુ લઈ આપણને ઓક્સિજન આપે છે અને ફળ-ફળાદિ, અનાજ આપે છે. તે છેવટે આપણો જીવનદાતા અને અન્નદાતા પણ બને છે. પ્રકાશથી જ બધું શુદ્ધ થાય છે. પ્રકાશ ન હોય તો દુનિયાભરમાં રોગચાળો ફેલાય, પ્રકાશ જ વરસાદ વરસાવે છે. પ્રકાશ-ગરમીને લીધે મહાસાગરના પાણી વરાળ બની વરસાદરૂપે પાછા ધરતી પર ફરે છે અને ધરતીને નંદનવન બનાવે છે. નદીઓ, મહાસાગરો છેવટે પ્રકાશની દેન છે. સૂર્યના પ્રકાશને લીધે જ અહીં જીવન ઉત્પન્ન થયું છે અને હજુ સુધી ટક્યું છે અને જ્યાં સુધી આપણને પ્રકાશ મળતો રહેશે ત્યાં સુધી આપણે જીવીશું. આનાથી વધારે પ્રકાશ શું હોઈ શકે? પ્રકાશ જ દુનિયાનું જીવન છેને? પ્રકાશ પદાર્થ પણ છે અને પ્રકાશ ઊર્જા પણ છે. અત્રતત્ર સર્વત્ર પ્રકાશ જ છે. દાર્શનિક રીતે અંધારું પણ પ્રકાશનું જ સર્જન છે. પ્રકાશનું બીજું સ્વરૂપ અંધકાર છે. પ્રકાશ જ પદાર્થ છે જે છેવટે પ્રકાશની આડે આવી અંધારું સર્જે છે. પ્રકાશ પૃથ્વી પણ છે, પ્રકાશ જળ પણ છે, પ્રકાશ વાયુ પણ છે, પ્રકાશ અગ્નિ પણ છે અને પ્રકાશ અંતરીક્ષ પણ છે. પંચમહાભૂતનો કારક પ્રકાશ છે. પ્રકાશ અસ્તોમા સદ્ગમય છે. તમસોમા જ્યોતિર્ગમય છે. અને મૃત્યોમાં અમૃતંગમય છે. પ્રકાશ જ બ્રહ્માંડની કોઈ પણ વસ્તુનો જન્મદાતા છે અને તે જ છેવટે મૃત્યુદાતા છે.
પૂર્ણ પૂર્ણમિદં પૂર્ણાત્ પૂર્ણમુદચ્યતે
પૂર્ણસ્ય પૂર્ણમાદાય પૂર્ણમેવાવશિષ્યતે॥
આ પ્રકાશ છે. તે તેનામાં પૂર્ણ છે. તેમાંથી પૂર્ણ કાઢી લઈએ તો પણ તે પૂર્ણ જ રહે છે. તેમાં પૂર્ણ ઉમેરીએ તો પણ તે પૂર્ણ જ બને છે, બમણું નહીં થાય. પ્રકાશનું વર્ણન કરવાની તેના ગુણને સમજવાની આ ઋચા છે.
બ્રહ્માંડ ઉત્પન્ન થયું ત્યારે પ્રથમ પ્રકાશ જ ઉત્પન્ન થયો હતો. ઊર્જા ઉત્પન્ન થઈ હતી અને તેમાંથી પદાર્થ ઉત્પન્ન થયો. આઈન્સ્ટાઈને દર્શાવ્યું કે ઊર્જા એ જ પદાર્થ અને પદાર્થ એ જ ઊર્જા-E=mc2. પ્રકાશ એ ઊર્જા. બ્રહ્માંડમાં પછી તારા ઉત્પન્ન થયા જે બ્રહ્માંડમાં પ્રકાશ છોડે છે. અંધકાર પ્રકાશની યાદ અપાવે છે.
પ્રકાશ જ્યારે કાચમાંથી પસાર થાય છે ત્યારે તેને કાચના અણુઓમાંથી પસાર થવું પડે છે. માટે તે તેની ઊર્જા ગુમાવે છે અને તેથી તેની ગતિ પણ ઓછી થાય છે અને તે વાંકો વળે છે. પ્રકાશ જેવી દિવ્ય વસ્તુને પણ સંગતિ દોષ લાગે છે. માટે સારી સંગતિ રાખવી. પ્રકાશ અપારદર્શક પદાર્થ પર પડે છે, ત્યારે તે પદાર્થમાં શોષાય છે અને ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે. તેની તરંગ લંબાઈ વધે છે અને ફ્રિકવન્સી (આવર્તન) ઓછી થાય છે. પ્રકાશ પણ માનવીની જેમ હાંફે છે. પ્રકાશ બહુ ચાલે ત્યારે પણ હાંફે છે. પ્રકાશ જ્યારે બળની વિરુદ્ધ કાર્ય કરે છે, ત્યારે તે તેની ઊર્જા ગુમાવે છે.
પ્રકાશને બે રૂપો છે-એક તરંગરૂપ અને બીજું કણસ્વરૂપ, ઘણા સમય સુધી પ્રકાશે વિજ્ઞાનીઓને તેના આ બે-સ્વરૂપો વચ્ચે મૂર્ખ બનાવ્યાં. આઈન્સ્ટાઈને પ્રકાશનાં બે સ્વરૂપનો ભાંડો ફોડ્યો. પ્રકાશને સમજવા માટે બીજું જો ઉત્તમ કાર્ય થયું હોય તો તે આપણા સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ વડે થયું. તેમણે દશાવ્યું કે ક્વોન્ટમની એક સ્ટેટમાં ગમે તેટલા ફોટોન પ્રકાશના કણો રહી શકે છે. ઊર્જા કે પ્રકાશ આ રીતે વર્તે છે. એક ખુરશીમાં ગમે તેટલા માનવીઓ બેસી શકે તેમ. આ બાબતને બોઝ-સ્ટેટિસ્ટિક્સ કહે છે. બોઝ સ્ટેટિસ્ટિક્સ અસ્તિત્વમાં આવ્યા પછી બીજું ફર્મી સ્ટેટિસ્ટિક્સ અસ્તિત્વમાં આવ્યું. ઈલેક્ટ્રોન, પ્રોટોન, ન્યુટ્રોન ફર્મી સ્ટેટિસ્ટિક્સ અનુસરે છે. બ્રહ્માંડમાં બે જ જાતના કણો છે. જે પદાર્થકણો બોઝ સ્ટેટિસ્ટિક્સ અનુસરે છે તેને બોઝોન કહે છે અને જે પદાર્થકણો ફર્મી સ્ટેટિસ્ટિક્સ અનુસરે છે તેને ફર્મીઓન કહે છે. માટે બ્રહ્માંડના કણો કાં તો બોઝોન હોય છે અને નહીં તો ફર્મીઓન. માટે કહેવાય છે કે કાં તો બ્રહ્માંડ બોઝોનિક છે, નહીં તો ફર્મીઓનિક વિજ્ઞાનીઓ મજાકમાં કહે છે કે બ્રહ્માંડ કાં તો ઈન્ડિયન (ભારતીય) છે, નહીં તો ઈટાલિયન.
તારો જન્મે તો પણ પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય, મરે તો પણ પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય. પ્રકાશ ન હોય તો બ્રહ્માંડ અંધકારનો ગોળો બની જાય. હકીકતમાં પ્રકાશ દૃશ્યમાન નથી, પણ તે જે વસ્તુ પર પડે છે તેને દૃશ્યમાન કરે છે. પ્રકાશ અગ્નિનું જ રૂપ છે. અંતરીક્ષમાં જઈએ તો આકાશ કાળું લાગે પૃથ્વી પર વાયુમંડળ છે માટે તે સૂર્યના પ્રકાશનું વિકિરણ કરે છે અને આપણને બધે પ્રકાશ પ્રકાશ દેખાય છે. અને તારાને તે અદૃશ્ય કરે છે. હકીકતમાં તારા અદૃશ્ય નથી થતા, નથી સૂર્ય તેને અદૃશ્ય કરતો. દિવસે તારા દેખાતા નથી તેની પાછળ ગુનેગાર પૃથ્વીનું વાયુમંડળ છે.
બ્રહ્માંડમાં જેટલા પણ પ્રકારના પ્રકાશ આપણે જોઈએ છીએ તે હકીકતમાં એકરૂપ જ છે. બગીચામાંથી વાયુ આવે તો તે સુગંધિત બને છે અને કતલખાના પરથી આવે તો તે દુર્ગંધ મારે છે. તેમાં બદલાવ આવે છે. પાણી ગંદકી પરથી આવે તો તે દૂષિત બને છે, પણ પ્રકાશ ગમે ત્યાંથી આવે તે દૂષિત બનતો નથી. તે જ પ્રકાશની દિવ્યતા છે.
પ્રકાશ આવે છે ત્યારે તે ઠૂમક ઠૂમક તરંગો રૂપે આવે છે. તે વર્તુળો રચે છે. આ વર્તુળનું દરેક બિન્દુ પ્રકાશનો સ્ત્રોત બને છે. અને વર્તુળો રચે છે. આ વર્તુળો જ્યાં એક બીજાને છેદે અને પ્રકાશનું સીધી લીટીમાં કિરણ ઉત્પન્ન કરે છે અને આપણને આભાસ કરે છે કે તે સીધી લીટીમાં ચાલે છે. પ્રકાશ જ્યાં પડે ત્યાં બાણરૂપે પડે છે. આ તેનો મૃદુ અને કઠણ સ્વભાવ છે. પ્રકાશ કુદરતનું મહાન રહસ્ય છે. પ્રકાશની અગાધતા જાણવી અઘરી છે. તેની અગાધતાનો અણસાર મેળવનાર પહેલો મુસ્લિમ વિજ્ઞાની અલહેજામ હતો, બીજો ગેલિલિયો હતો. ત્રીજો ન્યુટન હતો, ચોથો આઈન્સ્ટાઈન હતો, પાંચમો સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ હતો અને છઠ્ઠો લેઝરનો શોધક ટાઉની હતો. પ્રકાશ દેખાતો નથી પણ તેની અગાધતા ઘણી છે. પ્રકાશને માધ્યમ સાથે સંબંધ છે. પ્રકાશને આંખ સાથે પણ સંબંધ છે.
સવાર પડે અને ચોમેર પ્રકાશ ફેલાઈ જાય. પ્રાચીન માનવીને ખબર નહોતી પડતી કે આ પ્રકાશ શું છે. અગ્નિની શોધ થઈ પછી તે માનવા લાગ્યો કે અગ્નિ પ્રકાશ ફેંંકે છે. લોકો માનતા કે પ્રકાશની ગતિ અસીમ છે. મુસ્લિમ ભૌતિકશાસ્ત્રી અલહેજામ અને ન્યુટન પ્રકાશ સાત રંગનો બનેલો છે અને તે સૂક્ષ્મ પદાર્થકણોનો બનેલો છે તેમ માનતા, પણ પ્રકાશ પદાર્થની કિનારીનો બરાબર પડછાયો પાડતો નથી. તેથી તે તરંગોનો બનેલો હોવો જોઈએ. આમ પ્રકાશના બે વિરોધાભાસી ગુણો દેખાયા. ગેલિલિયોએ પ્રથમ વાર એવી શંકા કરી કે પ્રકાશની ગતિ સીમિત હોવી જોઈએ. ગેલિલિયોના વખતનાં સમય માપવાના સાધનો એવાં હતાં કે તે એક સેક્ધડની ૩ લાખની તેની ગતિ માપી શકે નહીં. તેણે જેટલી વાર પ્રયોગ કર્યો પ્રકાશની ગતિ અલગ અલગ આવી. તેથી ગેલિલિયો માનવા લાગ્યો કે પ્રકાશ તેની ગતિ બદલે છે. પછી ૧૬૭૫માં ઓલ રોમરે સાબિત કર્યું કે પ્રકાશને સીમિત ગતિ છે. પછી તેની ગતિ ચોક્કસ મપાઈ.
પછી સાબિત થયું કે પ્રકાશની ગતિમાં કાંઈ પણ ફરક પડતો નથી જો પ્રકાશનો સ્ત્રોત કે નિરીક્ષણ ગતિ કરે. આ ખરેખર પ્રકાશની અદ્ભુતતા છે. પ્રકાશનો આજે તબીબી વિદ્યામાં ખૂબ જ ઉપયોગ થાય છે, લડાઈમાં પણ. આર્કિમિડિઝે પ્રકાશની મદદથી રોમન લશ્કરનાં વહાણોનાં સઢ બાળી તેમને પરેશાન કરી મૂક્યાં હતાં.
પ્રકાશ જ્ઞાન સ્વરૂપ છે. કારણ કે પ્રકાશ જ્ઞાન મેળવવામાં ઉપયોગી છે. પ્રકાશથી જ જ્ઞાન મળે છે.
પ્રકાશની ગતિ સીમિત છે તે બ્રહ્માંડનું મહાન રહસ્ય છે. તેણે બ્રહ્માંડને પણ સીમિત બનાવી મૂક્યું છે. પ્રકાશની સીમિત ગતિએ આપણી બ્રહ્માંડ જોવાની નજર જ બદલાવી નાખી છે. આપણે પ્રકાશની મદદથી જ બ્રહ્માંડ જોઈએ છીએ અને પ્રકાશની ગતિ સીમિત છે માટે આપણે બ્રહ્માંડની વસ્તુનો ભૂતકાળ જ જોઈએ છીએ, પ્રકાશ બીજું કાંઈ જ નથી પણ વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગો છે.
પ્રકાશ મેઘધનુષ બનાવે છે. રંગપટ બનાવે છે. જળબિંદુ પર પડે તો તેને મોતી બનાવે અને ડાયમન્ડની પ્રભા પ્રકાશ જ છે. માનવીના શરીરમાંથી આવતો પ્રકાશ તેની તંદુરસ્તીનો દ્યોતક છે. પ્રભાવ એટલે પ્રકાશ. રાતે તારા ટમટમે છે તે બ્રહ્માંડની ભવ્યતા છે. તે ટમટમે છે તે પણ પ્રકાશની વાયુમંડળમાં થતી ગતિવિધિ છે. પ્રકાશ સરોવરના તળિયાને હોય તેના કરતાં ઊંચું દર્શાવી તમને ફસાવી શકે છે. જ્યાં પ્રકાશ ન હોય ત્યાં પરિસ્થિતિ ડરામણી લાગે છે. માટે જ રાત ડરામણી છે. દીવો પ્રકાશનો દ્યોતક છે. ગુરુત્વાકર્ષણ માફક પ્રકાશની તીવ્રતા પણ પ્રકાશસ્ત્રોતથી વસ્તુના અંતરના વર્ગના વ્યસ્ત પ્રમાણમાં છે. તેથી પ્રકાશ અમુક અંતરે અદૃશ્ય થાય છે અને ગોળા તરફ ચાલતા હોઈએ તો ફરીથી તે જ પ્રકાશ દૃશ્યમાન થાય છે. મોબાઈલ વગેરે ચાલે છે, ઘરમાં વીજળીના દીવા બળે છે તે પ્રકાશને જ લીધે. આત્માનો પ્રકાશ માનવીને મહાન બનાવે છે.
પ્રકાશ માત્ર પ્રકાશ નથી. તેની હાજરીમાં વૃક્ષો વાયુમંડળનો કાર્બનડાયોક્સાઈડ વાયુ લઈ આપણને ઓક્સિજન આપે છે અને ફળ-ફળાદિ, અનાજ આપે છે. તે છેવટે આપણો જીવનદાતા અને અન્નદાતા પણ બને છે. પ્રકાશથી જ બધું શુદ્ધ થાય છે. પ્રકાશ ન હોય તો દુનિયાભરમાં રોગચાળો ફેલાય, પ્રકાશ જ વરસાદ વરસાવે છે. પ્રકાશ-ગરમીને લીધે મહાસાગરના પાણી વરાળ બની વરસાદરૂપે પાછા ધરતી પર ફરે છે અને ધરતીને નંદનવન બનાવે છે. નદીઓ, મહાસાગરો છેવટે પ્રકાશની દેન છે. સૂર્યના પ્રકાશને લીધે જ અહીં જીવન ઉત્પન્ન થયું છે અને હજુ સુધી ટક્યું છે અને જ્યાં સુધી આપણને પ્રકાશ મળતો રહેશે ત્યાં સુધી આપણે જીવીશું. આનાથી વધારે પ્રકાશ શું હોઈ શકે? પ્રકાશ જ દુનિયાનું જીવન છેને? પ્રકાશ પદાર્થ પણ છે અને પ્રકાશ ઊર્જા પણ છે. અત્રતત્ર સર્વત્ર પ્રકાશ જ છે. દાર્શનિક રીતે અંધારું પણ પ્રકાશનું જ સર્જન છે. પ્રકાશનું બીજું સ્વરૂપ અંધકાર છે. પ્રકાશ જ પદાર્થ છે જે છેવટે પ્રકાશની આડે આવી અંધારું સર્જે છે. પ્રકાશ પૃથ્વી પણ છે, પ્રકાશ જળ પણ છે, પ્રકાશ વાયુ પણ છે, પ્રકાશ અગ્નિ પણ છે અને પ્રકાશ અંતરીક્ષ પણ છે. પંચમહાભૂતનો કારક પ્રકાશ છે. પ્રકાશ અસ્તોમા સદ્ગમય છે. તમસોમા જ્યોતિર્ગમય છે. અને મૃત્યોમાં અમૃતંગમય છે. પ્રકાશ જ બ્રહ્માંડની કોઈ પણ વસ્તુનો જન્મદાતા છે અને તે જ છેવટે મૃત્યુદાતા છે.
પૂર્ણ પૂર્ણમિદં પૂર્ણાત્ પૂર્ણમુદચ્યતે
પૂર્ણસ્ય પૂર્ણમાદાય પૂર્ણમેવાવશિષ્યતે॥
આ પ્રકાશ છે. તે તેનામાં પૂર્ણ છે. તેમાંથી પૂર્ણ કાઢી લઈએ તો પણ તે પૂર્ણ જ રહે છે. તેમાં પૂર્ણ ઉમેરીએ તો પણ તે પૂર્ણ જ બને છે, બમણું નહીં થાય. પ્રકાશનું વર્ણન કરવાની તેના ગુણને સમજવાની આ ઋચા છે.
http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=165132
