‘Don’t make excuses for poor quality Made-in-China’ --- Venkatesan Vembu

http://www.dnaindia.com/money/interview-don-t-make-excuses-for-poor-quality-made-in-china-1284898

As a fix-it man for overseas importers and retailers sourcing from China, Paul Midler, a Chinese-speaking Wharton MBA grad, gained a unique perspective into the Made-in-China story.

As a fix-it man for overseas importers and retailers sourcing from China, Paul Midler, a Chinese-speaking Wharton MBA grad, gained a unique perspective into the Made-in-China story. 

That experience, during which he worked with hundreds of Chinese factories, made him an eyewitness to the manipulation of product quality by factories and the other ways in which they bamboozled overseas businessmen and partners. In an interview to DNA, Midler, author of Poorly Made in China, reveals the dark secrets of the Made-in-China story. Excerpts:

How widespread is the problem of ‘Quality Fade’ (a gradual fadeaway of quality) in China? It’s very widespread. When there was a problem with lead-painted toys coming out of China in 2007, the media said, ‘China has a toy problem’. When there were problems in China’s dairy industry, they saw it as a ‘dairy problem’. When it was tyres, they said, it was a ‘tyre problem’. There were others: toothpaste, petfood… 

The problems in those specific areas came out of a certain behaviour among manufacturers in China. The instances of quality failure in the headlines are not the root problem, but the symptoms of the root problem, which is a certain attitude towards business, customer service, business ethics… the question of how you conduct yourself with somebody who is considered your partner. And that is something China is struggling with.

Why did not these ‘symptoms’ — lead-painted toys and melamine-tainted baby milk powder — serve as a wake-up call for foreign importers and Chinese manufacturers?People in the West don’t want to believe there’s a problem in China. They try to brush it aside and make excuses for China. These are people I call “China enablers”: those who enable bad habits and patterns of behaviour. The US, as a big buyer, should be doing more, but people are making excuses for China, saying, ‘China’s not developed enough’, or ‘They’re poor’, or ‘They were forced to do this’. This doesn’t help the situation. The Chinese manufacturing industry doesn’t want to ‘lose face’, and people who deal with China want to be polite; there are no frank discussions about quality in China. There’s nobody who thinks ‘What can do to make things better in China?’ 

How much of the problem is because profit-minded importers are beating down the ‘China Price’ excessively? If you’re dealing with someone who is unethical, and if you’re suggesting that that someone is unethical because the price is too low, my view is this: if they’re unethical at a dollar, they’re not going to suddenly become ethical for $1.20. The really unethical player would convince you to pay more and will still deliver bad products. 

Chinese manufacturers are savvy business owners. They know how to prevent counterfeit goods from being passed on to him; in some cases, he may know how to engage in counterfeiting. I’ve a difficult time believing suppliers who say, ‘We didn’t know we bought things that had lead in it. We didn’t notice.’ 

What are the most common manufacturing ‘tricks of the trade’ you’ve encountered? The business strategising aspect of China manufacturers is as interesting as the Quality Fade. Manufacturers are generally very quick to agree to certain conditions and terms: it’s part of the success of the China model. Low-balling on the bidding to win projects is common anywhere. What’s really striking about China is that you have operators that bid below any expectation of profits. I call it ‘Profit Zero’. 

So, how do they find their profit margins? The key is to capture the customer. They know that down the road they can engage in some ‘price creep’, ratchet up the price in different ways. They do it just before the order can be produced, saying they need another 10%, which moves some of the profit margin from the importer to the factory in the short term. Then, over a series of time frames, they reduce the quality in small, incremental amounts that the customer doesn’t notice. Meantime, they’re learning about the business. They say, ‘Maybe I don’t make any money on Customer A, but I can take this knowledge and information and I make money on Customer B.’ That’s also part of the business strategy. 

There’s a willingness to move fast, they’re eager to please, they price low. Yet, a lot of American importers that go to China end up regretting it because a deal with one of these factories is never as good as it is in the beginning. Things tend to get worse over time. That’s a bad sign. If there’s hope for the China-US relationship, you’d think there’d be signs of the relationship getting better over time. With China manufacturing, it actually gets much worse over time. 

We’re being set up for being taken advantage of.

Why don’t importers switch manufacturers or countries — to India, Vietnam, or Bangladesh?India vs China is an interesting case, and there’s been a lot of chatter about that. But one of the problems with India is lead time. Think about this: if China is competing with India in manufacturing, why are there so many Indians sourcing from China? I’ve had Indian clients; they could be sourcing from India, but they say they can’t wait six months for a product to be introduced. 

Vietnam is in a similar situation. The labour there is cheaper, but unless you control your own production, it’s a nightmare to get anything done. No other country has put together what China has. Take China’s clustering phenomenon. You want to purchase knives? You go to a city that has nothing but knives. No other country has not just economies of scale and levels of convenience. 

China’s infrastructure is all set up, right down to a larger number of agents on the ground. In many cases these middle-men are the guys who make the decisions about where the product is to be made. They are the real deflationary heroes, more than the factory owner who makes the product or the retailer who sells it. It’s he who keeps prices down, who threatens to move to another factory when things don’t go well…

But that never happens…They say it all the time: it’s just a Western habit to bang on the table and threaten to walk away, but they never do. And the factories know this: they’re aware of American negotiating tactics. It never happens. 

Also, in the past 10-15 years, there’s been a lot of disintermediation. The customer who was importing $50 million worth of products from China is now competing with five different customers who are importing products for $10 million each. That’s a proliferation of importers, and in such a situation your buying power shrinks, and your prices go up. All these importers were made to think that things are so easy in China that they can bypass the intermediary and come out ahead. A lot of people who go to China directly realise it’s too late because they’ve already burnt their bridges with the intermediary. 

Why haven’t US consumer protection agencies been able to filter out low-quality goods from China? One, these agencies are resource-constrained. The US Consumer Product Safety Commission just doesn’t have enough people. But even if it had, it can’t inspect everything that comes into the US: the volume is too large. Most industries are self-regulated…

The other problem is that when it comes to poor quality, you have to know what you’re looking for. In China, you’re dealing with a partner who is not straightforward with you. A lot of counterfeiting goes on. With hindsight, everybody says, ‘Why weren’t we looking for melamine in milk?’ But a year ago, nobody even knew what melamine was. When you send, say, a shampoo sample to the lab for testing, you can’t just tell the lab to make sure there’s no bad stuff in it. Labs charge by the screen, and want to know what screens to run. You have to tell them what you’re looking for. And each of those tests adds to the cost. 

You also make the point that at some stage, some importers don’t want to know about quality problems. Factories have their ways of making things cheap, and they don’t always disclose their production secrets. Sometimes we don’t want to ask. That way, we don’t know what they’re doing, so if something bad happens, we can say, 

‘We didn’t know.’ But if we ask and we find out they’re using some chemical that’s not legal, we have a problem: now we know. 

You were on the ground in China (on behalf of importers). You speak Chinese. You had access to factories. Why could you not prevent these manufacturing tricks? 
In matters like this, there has to be trust; there’s no other way to do it. For me to guarantee what’s in a shampoo, I shouldn’t have to stand in the factory on the days that they were mixing the shampoo, test every ingredient, ask them what they were putting in… There has to be a level of trust… 

And you can’t trust Chinese manufactures?
I won’t say you can’t trust all manufactures. But in China, it’s not just the number of quality failures that’s worrisome, it’s also the kind of quality failures. It goes beyond just accidents in the factory or negligence; it also goes beyond worker ‘laziness’ or a factory owner ‘cutting corners’. ‘Cutting corners’ is too benign an expression to describe some of the things that go on in China, where some people are going out of their way to ‘slip one past the inspectors’, as the melamine-in-milk scandal showed. Not all the quality failures are alike: some of them are more unethical than others; but it doesn’t get any worse than the melamine case. Dozens of companies were involved, which means potentially hundreds of people knew about it. Children were dying. So why didn’t people talk? Why aren’t there whistle-blowers in China? It’s because employees don’t want their factory or China to lose face, so they think it’s better to sweep it under the rug. 

You claim that the most bullish China analysts are the ones who don’t want to live in mainland China. What does the lived-in, grassroots experience of mainland China tell you that faraway analysts don’t see?Right now, we’re in the middle of an economic crisis. When the book was being written, there was a much bigger gap between my understanding of the problems in China and the outside-in view of China as this paradise of investment or opportunity. 
How do you have Wall Street analysts being so bullish on China when they’ve never seen what goes on over there and the problems there are in China? One of my friends is a Hong Kong-based analyst. Like a lot of analysts, he talks about how he will move to Beijing (or Shanghai), but like a lot of analysts, he’s waiting for the “right time”. They never do it because in mainland China, the education system, the health system, pollution… it’s bad. It’s a huge irony; analysts are very happy to write about this fantastic phenomenon called China, but they just don’t want to be there… 

A great example is (US investor) Jim Rogers. He famously sold his Manhattan home and announced he was moving his family to China because that’s where the global economic focus was shifting. Yet, after considering many Chinese cities, including Shanghai, Dalian and Qingdao, the ‘China bull’ finally settled in Singapore! There wasn’t a place in all of China that he would live in: imagine that! That’s the problem: there’s been a lot of bluster and a lot of boasting. You have to be a little frank with what you have here… 

Hasn’t the Made-in-China story been a force for good in any way at all? People talk about the good that China does… But I have a difficult time saying big positive things about China. People say China kept costs down for a lot of countries. But you go to Cambodia or Laos, and you can’t find anything that’s not made in China today. From a trade balance perspective, I don’t know if those countries are well off…

Germany is the new China --- Vivek Kaul

http://www.dnaindia.com/money/column-germany-is-the-new-china-1397342

Having bankrolled the PIIGS economies to its advantage, Germany must now bail them out for its own safety. It’s the US-China story with different countries.

“So where were you?” she asked, as soon as I got back home, totally drenched by the first showers of the season.

“Oh. I was spending some time with J, consoling his broken heart,” I replied.
“And did that help?”

“Well, not really. We were watching this Orson Welles movie, The Lady from Shanghai.”
“How was it?” she asked.

“Nice, but the last lines of the movie mouthed by a character played by Welles really depressed J.”
“What were the last lines?” she asked.

“‘Well, everybody is somebody’s fool. The only way to stay out of trouble is to grow old. So I guess I’ll concentrate on that. Maybe I’ll live so long… that I’ll forget her. Maybe I’ll die trying.’ These were the last lines.”

“Looks like he is really missing L. Poor him. Guess he needs to get out of the city for a while.”

“Yeah he has got a job in Germany, will be moving there.”
“Ah. Germany, the land of engineering, exports and the euro.” she said.

“You make his movement sound so poetic. But its interesting how closely the rise of Germany as an export oriented nation is linked to euro as a currency.”
“How is that?”

“Before 1999, Germany’s currency was the deutschemark. It was supposed to be second strongest currency in the world after the US dollar. When Germany moved to the euro along with 12 other European countries on January 1, 1999, the strength of the deutschemark as a currency moved onto the euro. Euro became the new deutschemark.”
“But how did that benefit Germany?”

“It benefited Germany in two ways. One of course was that with a single currency being used across most of the larger countries in Europe, trade between countries became easier. And that helped German exports shoot up. But that’s an obvious point. The subtle point is that euro inherited the strength of the deutschemark. The world looked at deutschemark as a strong currency. And since January 1, 1999, the world looked at euro as a strong currency.

This benefited countries such as Portugal, Italy, Ireland, Greece, Spain (PIIGS) etc. Before they moved onto using euro as a currency, they had to borrow money at interest rates much greater than the rate at which Germany could borrow. When they moved onto using euro as a currency, they inherited this strength of Germany and the deutschemark. So they could also borrow at interest rates close to the rates at which Germany could borrow.

This meant lower interest rates for the PIIGS and other countries using the euro. And lower interest rates led to more borrowings. A part of these borrowings was used to buy stuff from Germany, which meant German exports shot up big time. What also helped Germany is the fact that it had 50% lower labour costs than the PIIGS, making its products competitive cost wise as well.”
“And all this helped Germany to boost its exports?”

“Yeah, it did. In fact, Germany’s exports at €1trillion  are nearly equal to that of China’s at €1.1 trillion. Now compare this to the exports in 1995, which were at €487 billion. The number in 1999, the first year of the euro being used as a currency was at €469 billion. This increased to €548 billion in the year 2000. Since then the exports have short up to €1 trillion. Having a single currency across 16 other countries has helped Germany boost its exports by removing the cost of dealing in multiple currencies.”

“Pretty interesting. But who was lending money to these countries and its citizens?” she asked.

“Well, a part of the lending was carried out by German banks. So the way it worked was Germany lent money to PIIGS economies at low interest rates, which they in turn spent to buy German goods. Let me get into a little more detail. Italy owes Germany $190 billion. Spain owes $238 billion. Ireland owes $184 billion and Portugal owes $47 billion. And the smallest of them all, Greece, owes Germany $45 billion. That adds up to $704 billion. Given this interest of German banks in the PIIGS economies, Germany had to back the $962 billion (€750 billion) rescue package for these economies.

If there was no bailout, German banks would have to bear the brunt of debt defaults from these countries. And over and above that, the well-oiled export machinery of Germany would have slowed down as well, due to lesser demand from the PIIGS economies.”

“Oh that sounds so similar to the China model of growth,” she said.

“Yes it does. As we have discussed in the past, the US over the years has been the biggest importer in the world. And this benefited China and Japan. The US imported, China earned dollars. These dollars found their way back into the US, as China bought financial securities issued by government and quasi-government firms in the US,” I explained.

“So what we are seeing is the US-China story playing out with different countries?” she asked.

“Yes,” I replied. “The equation between Germany-PIIGS is pretty similar, with Germany lending to these countries at low interest rates, and they in turn buying German goods and services and helping boost German exports. But now they are in trouble. And like the Chinese have to continue to buy financial securities issued by the US government, Germany has to rescue the PIIGS economies, so that its own economy does not suffer.”

“So what is the twist?” she asked, a quirky smile on her face.
“Oh, the twist is that all such rescue efforts boil down to a money printing exercise, where governments print money to pay off debtors. And Germany is suspicious of any process that smells of money printing. Basically, to finance their efforts in World War I, Germany had printed a lot of money. As Liaquat Ahamed points out in Lords of Finance, “Germany… expanded its money supply by 400%. By the end of 1920, German prices stood at 10 times the 1913 level.”

Above this, after losing the war, Germany had to pay had to pay the victors, and that made the situation worse. The Reichsbank (the German central bank) printed ever increasing amount of marks (the German currency) to finance the deficit. With more and more money being printed, the mark started to lose value dramatically — one dollar was worth 4.2 marks in 1914. By 1920, it was worth 65 marks. In August 1923, it was worth 620,000 marks. By early November, it was worth 630 billion marks. Given this hyperinflation, Germany is suspicious of any rescue effort which smells of money printing, like the current rescue of the PIIGS.”

“So they are essentially in a Catch-22 like situation?”
“If they do not rescue the PIIGS, they will be in trouble now, if they do as they are, they will be in trouble later.”
“But what if something else were 
to happen?”

“Well, what if I do not answer your question?”
“Oh, yeah?”

“As Ghalib, the king of urdu poetry, once said, ‘Hui muddat ki ghalib mar gaya par yaad aata hai, wo hur ik baat par kehna, ki yun hota to kya hota?’”

(The example is hypothetical)
 

Don't quit; persist and be patient --- K VIJAYARAGHAVAN

Anyone who undertakes a venture in any field of human excellence is bound to face not merely difficulties but often also frustration and even ridicule or lack of support, extending itself to a situation of his not even being noticed, let alone being approved. He, who having undertaken this journey after having analytically comprehended his true capacities and talents in the chosen field, would find strength from these lines of the poem Don't Quit: "When things go wrong, as they sometimes will,/When the road you're trudging seems all up hill,/When the funds are low and the debts are high,/And you want to smile, but you have to sigh,/Rest, if you must — but don't quit".

Indeed tough times don't last but tough people do. Failures and repeated failures, besides instances of discouragement and repeated discouragement, should be met with repeated attempts and renewed courage. This concept is epitomised by the incident concerning king Robert Bruce, who after many defeats in war, on observing a spider repeatedly attempting to make its web till it succeeded, recoups and marshals his forces again for the final and successful battle. These lines of 'Don't Quit' are, thus, doubtless not mere theoretical rhetoric: "Don't give up, though the pace seems slow -/ You might succeed with another blow".

The intelligent seeker would also see through the vain boasts of the shallow and the overconfident. He would realise the force in Henry Thoreau's observation: "The mass of men lead lives of quiet desperation". It is a pity that, very often, even the intelligent are overawed by sheer glitter and make-believe, as were the many terrified onlookers, in that didactic story, who stood rooted 'appreciating' the 'thin' robes of the 'king emperor', until a mere child exclaimed, "Why is the emperor naked?"

Not seeing any light at the end of what may appear an unending tunnel, the truly courageous would know how, as noted by the poem, often "success is failure turned inside out" and about those tragic cases where "often the struggler has given up/When he might have captured the victor's cup/And he learned too late, when the night slipped down,/How close he was to the golden crown".

The path to excellence, as noted by Katha Upanishad (1,iii,14) is, indeed, as difficult to pass over as a razor's edge. The late G Chidambaram Iyer used to tell that this path is not "for the ungirt loin or the unlit lamp". Truly, the message for the doubting, yet true seeker, would be, "Don't ever quit"!

‘No Ponzi game can ever be allowed to stop’ -- Vivek Kaul

“The global economy has, in all probability, entered a period of stability after a fairly big decline,” says renowned derivatives expert Satyajit Das.

“The global economy has, in all probability, entered a period of stability after a fairly big decline,” says renowned derivatives expert Satyajit Das. His works include Swaps/ Financial Derivatives Library, a 4-volume, 4,200-page reference work for practitioners on derivatives, and Traders, Guns & Money: Knowns and Unknowns in the Dazzling World of Derivatives. 
“Market sentiment seems to be shaped less by facts than the Doors’ song, “I’ve been down for so long, it feels like up to me,” he tells DNA Money’s Vivek Kaul in this interview.


We are more than 18 months into the financial crisis. Lately, there has been a lot of talk on various economies reviving; green shoots, as the world calls it. How do you see it?
Botanical commentators are finding ‘green shoots’. Strong rallies in equity and debt markets have confirmed the recovery for the ‘true believers’. It is useful to remember Winston Churchill’s observation after the British expeditionary force’s escape from Dunkirk: “[Britain] must be very careful not to assign to this deliverance the attributes of a victory”. There may be confusion between ‘stabilisation’ and ‘recovery’. The ‘green shoots’ theory is based on a slowdown in the rate of decline in key economic indicators, improvements in the financial system, unprecedented government support for the banking system, near-zero interest rates and large fiscal stimulus packages. The recovery of emerging markets and a renewed belief in Decoupling (Release 2.0) also underpin hopes of a swift return to growth.
On 14 June 2009, Wolfgang Munchau writing in the Financial Times (‘Optimism is not enough for a global recovery’) eloquently summed up the developments: “Instead of solving the problems to generate a recovery, the political strategies have consisted of waiting for a recovery to solve the problem. The Europeans are relying on the Americans to generate growth. The Americans are relying on the Chinese, who in turn are waiting for the rest of the world.”

Do you feel the western economies have started turning around?The puzzling thing is that real economy indicators continue to be poor. GDP forecasts for 2009 have steadily deteriorated with world growth expected to be a negative 2-3% with especially poor prospects for Japan and the Eurozone. Industrial output, employment, consumption, investment and global trade continue to be weak. Even China, expected to grow between 6% and 8% in 2009, experienced a fall in exports of over 20% over the last year.
The ‘wealth effects’ of the GFC on economic activity are unclear. In the US alone, $30 trillion of value has been destroyed. Pension funds have lost anywhere between 20% and 50% of their value. Combined with declines in housing prices and reduced dividends and investment income, the sharp decline in wealth may not be yet to fully flow through into consumption.
The financial system has stabilised but not returned to the ‘rude good health’. Good results for Goldman Sachs and JPMorgan are offset by less impressive performances by Bank of America and CitiGroup. The problems at CIT also highlight the problems for the financial system and the threat to availability of credit to small and medium sized businesses.
Profitability is patchy and reliant on risky trading income and large underwriting revenues from capital raisings by financial institutions and companies who are de-leveraging aggressively. Asset quality remains vulnerable to more bad debts from the normal recessionary credit cycle that is working through the economy.
Bank risk levels have increased and in some cases to beyond pre-crisis levels. Goldman Sachs’ Q2 earnings showed an increase in risk levels as measured by Value-at-Risk (VAR). The increase in risk is probably understated as it takes into account diversification benefits that maybe overstated under conditions of market stress.
It is probably also understated because of assumption of trading liquidity that may be optimistic given recent experience. The higher levels of risk taking reflect increasing comfort in central bank support of financial institution’s liquidity and their ability and willingness to intervene to limit price risks
Capital remains scarce and bank balance sheets are at best not growing and at worst shrinking. Some estimates suggest that the bank capital shortfall could be in range of $1 to $2 trillion, equivalent to a credit contraction of around 20-30% from previous levels. Proposed bank regulations, primarily the increased levels of capital and lower permitted leverage, will also affect the ability of the financial system to extend credit. The link between debt and economic growth is well established. The global economy probably needs around $4-5 of debt to create $1 of GDP growth.
IMF researchers Tamin Bayoumi and Ola Melander, in a study of the economic impacts of an adverse shock to bank capital ((2008) “Credit Matters: Empirical Evidence on US Macro-Financial Linkages” IMF Working Paper 08/169) found that in the US, a 1% point fall in Tier 1 risk-weighted capital ratios reduces real GDP by 1.5%. This means that global bank capital shortage may restrain credit creation thereby reducing economic activity and sustainable growth levels.
The impact of fiscal stimulus packages has been variable. In some jurisdictions, the payments have been saved or applied towards debt reduction rather than consumption. Targeted measures, such as the ‘cash for clunkers’ deals (cleverly packaged as ‘green’ environmental initiatives) have boosted immediate demand for cars but the long-term demand effects are unclear.
The multiplier effect of the fiscal initiatives is likely to be low. Major infrastructure initiatives will take time to implement. Few projects are ‘shovel ready’. The rate of return on government spending programmes, some of which are politically motivated, is unclear. Government spending increasing capacity is likely to create problems in a world where many industries are operating with surplus capacity. Government bailout packages for various industries, such as the auto and housing industries, however well intentioned, are delaying much needed capacity adjustments and risk prolonging the problems.
In reality, the global economy has, in all probability, entered a period of stability after a fairly big decline. Market sentiment seems to be shaped less by facts than the Doors’ song: “I’ve been down for so long, it feels like up to me.”


A number of economists and financial market experts have been saying that Chinese demand will turn the world economy around. What are your views?
The phoenix-like recovery in emerging markets and China is primarily driven by panicked government spending and loose monetary policies increasing available credit. Estimates suggest that around 6% of China’s growth of around 8% is attributable to government spending and increased bank lending.
The extraordinary increase in lending in China is fuelling unsustainable growth. In the first half of 2009, new loans totalled over $1 trillion. This compares to total loans for the full 2008 year of around $600 billion. Current lending is running at around three times 2008 levels and at a staggering 25% of China’s GDP. The combination of government spending and bank loans has resulted in sharp increases in fixed asset investments (over 30% up on 2008). Government incentives, in the form of rebates for purchases of high value durables such as cars and white goods, have also increased consumption (up 15% on 2008). Even Chinese government officials have admitted that the recovery is “unbalanced”.
The increase in industrial production in the absence of real end demand for products could result in a rapid build up in inventory. The availability of credit is also fuelling rampant speculation in stocks, property and commodities. Estimates suggest that around 20-30% of new bank lending is finding it way into the stock market, in part driving up values.
The recovery in emerging markets has, in turn, underpinned the recovery in commodity prices and economies dependent on natural resources. A significant part of this is inventory restocking but there is a speculative element. Availability of abundant and low cost bank finance combined with a deep seated fear of the long-term prospects of US Treasury bonds and the dollar has encouraged speculative stockpiling of certain commodities artificially boosting demand.There is a lot of government spending and
currency printing happening across the world.

Is this the solution? 
You are right. Much of the recovery has been underwritten by massive government spending. A key risk remains the ability of governments to finance their burgeoning government deficits. A wretched combination of declining tax revenues, increased government spending to cushion the economy from recession and bailout packages for banks and other ‘worthies’ means that many countries face large and continuing budget deficits.
Even countries with relatively healthy ‘balance sheets’, such as Australia, do not anticipate balancing their books for many years. If the problems of an ageing population and unfunded liabilities such as public sector pensions, healthcare and social security arrangements are included, then the budgetary position looks considerably worse.
In 2009, total sovereign debt issues are expected to total over $5 trillion, of which the US alone will need to finance around $3 trillion. The increases in sovereign debt issuance are astonishing — US around 300%, UK over 400%, Eurozone around 50%. Government debt-to-GDP ratios for many developed countries are projected to reach and remain at levels in excess of 100%.
Overall government deficits in major economies through the recession are estimated to total around $10 trillion (around 27% of GDP of these economies). The work of economists Kenneth Rogoff and Carmen Reinhart on previous recessions suggests that the deficit estimates are conservative and the amount that will need to be financed will be between $15 trillion (40% of GDP) and $33 trillion (86% of GDP). As a comparison, the total amount of global investment assets under management, according to one estimate, is around $120 trillion. This provides some idea of the funding task ahead.
Long-term interest rates have risen sharply reflecting supply pressures. The US 30 year rate has increased by around 1.50% per annum. since the start of 2009. Maturities have also shortened increasing the re-financing challenges ahead. Participation of central banks in the US and the UK bonds, under their quantitative easing mandates, has helped keep interest rate rises down creating a somewhat artificial market.
A key issue over the coming months is the continued demand for increased sovereign debt issues. China, Japan and Europe historically have been major buyers of US Treasury bonds. As their own fiscal position changes and their current account surplus shrinks, the ability of these investors to absorb the increased supply is unclear. China’s foreign exchange reserves are growing more slowly than before. China has continued to purchase US Treasury bonds but some purchases represents a switch from US Agency paper. As the US has increased its issuance programme, China’s purchases are now a smaller portion of the total.
In the best case, the government debt issuance programme is accommodated but squeezes out other borrowers. In the worst case, governments find themselves unable to finance their deficits, setting off a new stage of the GFC.
As one anonymous saying goes: “Never in the history of the world has there been a situation so bad that the government can’t make it worse.”

Stock markets in emerging markets have been going up for the last few months. Are the stock market rallies because of all this money finding its way to various parts of the world? How do you see this playing out?
I think the current price levels have been driven by massive liquidity creation and short-term capital flows. The price rise in emerging market shares, debt and currencies reflects a blind belief that anywhere must be safer and more promising than the US, Japan or Europe.
This misses the point that these markets have a strong trading and export orientation or are external capital dependent. While some have bright long-term futures, they will need to make difficult and slow adjustments to their growth models to return to trend growth. The adjustments are not being made.
It will be interesting to see whether current price levels can be justified by fundamentals such as earnings and growth over the next few years. Benjamin Graham, Warren Buffett’s teacher, used to say, “In the short run, the market is a voting machine, but in the long run, it is a weighing machine.” At the moment, the voters are running the show.

What is your prognosis on India?
I think there are short-term risks, primarily in the funding of the deficit (both federal and state). It is useful to remember that India will need to raise money with deteriorating fundamentals and a weakening credit rating in a world where the amount of money available is shrinking. This will also restrict infrastructure developments, which the markets are relying on for the recovery. Many Indian companies with substantial debt will face challenging refinancing conditions.
Key reforms also have not and may not be undertaken. Reform of the public sector, the financial system and domestic saving markets, labour markets and specific industries is essential but I see no desire to take on vested interests. Without these fundamental changes, sustainable growth may be difficult to sustain. It is also unrealistic to think that countries like India and China will somehow stay the beacons of growth in a world where overall growth levels are falling.

What steps are needed to put in place a financial and economic environment that creates good conditions for a turnaround?
In my view, there are three conditions for recovery. First, the financial system must be stabilised. This requires reducing the level of overall debt, recapitalising the banking system and getting the flow of credit to a sustainable level. Secondly, the real economy must stabilise. This includes stabilisation of asset (e.g. US housing) prices, arresting falls in demand, consumption, investment and a recovery of employment levels. Third, global trade and capital flows need to stabilise and fundamental global imbalances must be addressed.

Has there been any progress on these issues?
Belief in the recovery story and sharp financial market rallies fail to recognise that little has actually changed since the GFC began. Fundamental failures have not been fully addressed.
The required reduction in debt levels has not been completed. Increases in government debt have substantially offset reductions in private sector debt. Instead of dealing with the problem of leverage, the debt has also merely been rolled forward through a variety of clever warehousing structures and the manipulation of accounting rules.
As I said before, the real economy has slowed its rate of decline, but key indicators such as unemployment may not have peaked.
Any lasting solution to the GFC requires this imbalance to be dealt with. A key component of the GFC was the problem of debt-funded consumption by the US that allowed 5% of the global population to constitute 25% of its GDP, 15% of consumption and 48% of global current account deficit. Japan, China, Germany and the other savers funded this consumption.
The glib solution requires the US to save more and consume less and the savers to save less and consume more. The problems in implementing the solution are considerable. Timothy Geithner’s recent discussion with Chinese officials, to assure his hosts of the safety of their investments in dollars and US Treasury Bonds, reveals the dilemma.
On the one hand, America needs the Chinese to continue and increase their purchase of US government debt to finance its fiscal stimulus and bailouts. On the other hand, America needs China to cut the size of its current account surplus, boost government spending, encourage personal consumption and reduce savings. All this should also occur ideally without any major decline in the value of the dollar or US Treasury bonds or the need for China to liberalise its currency and open its capital account, allowing internationalisation of the Renminbi!
A cursory look at the respective economies highlights the magnitude of the task. Consumption’s contribution to GDP in the US is 71%, while in China it is 37%. Given that the GDP of China is around $4-5 trillion versus $15 trillion for the US and average income in China is around 10-15% of US earnings, the difficulty of using Chinese consumption to drive the global economy becomes apparent.
Additionally, over the last 25 years, Chinese consumption has declined from around 50% to it current levels of 37%. During that same period, Chinese savings have risen and exports have been the engine for growth. Given that a significant portion of exports is driven ultimately by American buyer, lower US growth and declining consumption creates significant challenges for China.
Dealing with these global imbalances has not been a high priority in the various summits, symposiums and talkfests that global leaders have shuttled to and from. The focus has been ‘NATO’ — no action talk only.
Reliance on Chinese foreign currency reserves is probably misplaced. Chinese reserves, a large proportion denominated in dollars, may have limited value. They cannot be effectively liquidated or mobilised without massive losses. Increasingly strident Chinese rhetoric about the safety of their dollar assets reflects this ‘panic’.
In reality, China is trying desperately to switch its reserves into real assets —— commodity or resource producers where foreign countries will allow. In the meantime, China continues to purchase more dollars and US Treasury bond to preserve the value of existing holdings in a surreal logic. On the other side, the US continues to seek to preserve the status of the dollar as the sole reserve currency (backed no longer by gold but by the 86th Airborne Division) in order to enable itself to finance itself.
In July 2009, at the G8 Summit in the earthquake damaged town of L’Aquila in Italy, Dai Bingguo, Chinese state councillor, was openly critical of the dominant role of the US dollar as a global reserve currency: “We should have a better system for reserve currency issuance and regulation, so that we can maintain relative stability of major reserve currencies exchange rates and promote a diversified and rational international reserve currency system,”
Western leaders expressed concerns about even raising the issue fearing that discussion of long-term currency issues could undermine the recovery in markets and economies. Gordon Brown, Britain’s prime minister, spoke on behalf of the West: “We don’t want to give the impression that big change is around the corner and the present arrangements will be destabilised.”
No sustainable global recovery is likely without addressing the fundamental global imbalances that lie at the heart of the GFC. The markets ability to avoid consideration of these issues reflects Mark Twain’s observation: “Ignorance more frequently begets confidence than does knowledge”.

What are the three biggest learnings for economists and economies from this financial crisis?
Firstly, the strong growth that the global economy has enjoyed has been driven by unsustainable levels of borrowing, unsustainable levels of emissions and pollution and accelerating consumption of scarce resources such as oil. Secondly, the ability of governments and central banks to control and “fine tune” the economy with a judicial mixture of monetary and fiscal policy is an illusion. We do not necessarily understand the workings and interactions of the global economy as well as we think. Thirdly, that there is always a day of reckoning and that we have to pay for everything at some stage of the cycle. We can’t defer this forever. This means we have to change our expectations and behaviours significantly going forward.
Interestingly, I don’t think any of these lessons have been learnt or even acknowledged. Actions to stabilise the global economy seem only to have created ‘new’ bubbles — in government debt and emerging markets. Government actions seem to be primarily designed to ensuring continuation of the Ponzi game. The only lesson learned is that no Ponzi game can ever be allowed to stop.

http://www.dnaindia.com/money/interview-no-ponzi-game-can-ever-be-allowed-to-stop-1280538

What’s oil got to do with the dollar and gold? -- Vivek Kaul

Late evening. A little drizzle. Me and her sitting on a bench overlooking the sea, under a single umbrella. “So?” she asked. “This is nice,” I replied.

Late evening. A little drizzle. Me and her sitting on a bench overlooking the sea, under a single umbrella. 
“So?” she asked. 
“This is nice,” I replied. 
“Nice? That’s all? You use the word nice whenever you don’t know what you want to say!” 
“Kind off.” 
“I am bored,” she said coyly. “Since you claim you can link anything to anything. Let’s play a game. I will come up with three words and you link them.” 
“Suits me.” 
“So my three words are dollar, oil and gold.” 
“You can’t think of anything but economics these days?” 
“Chickened out already?” 
“Not at all. But you should get ready to get back into history if you want to understand the link.” 
“Yeah I am ready.” 
“In the 1930s, Texas, the second largest American state, was producing so much oil that the price at times fell to as low as ten US cents a barrel (a barrel of oil is equal to around 159 litres). Now this was something that oil companies did not like. The Texas state government gave Texas Railroad Commission the power to regulate drilling of oil and thus set production levels. 

Once the commission could regulate the production level, it could regulate supply of oil and hence indirectly regulate the price of oil, as well. This price became to be known as the Texas price and over a period, the Texas price became the US price and the US price became the world price. This arrangement worked very well for the US companies, which till the 1950s produced nearly half of the world oil. Hope this part is clear?” I asked. 

“Yeah. Till now I have understood everything.” 
“In 1928, Saudi Arabia gave an exploration license to Standard Oil Company of California for around 35,000 gold sovereigns. The company stuck oil in 1937. After this, more and more companies stuck oil in the Middle East. In 1960, the Organisation of Petroleum Exporting Countries (Opec) was formed. Opec comprised largely of oil producing countries from the Middle East. It was formed so that the countries could take on the big international oil companies, who till then had been dictating terms. Juan Palo Perez Alfonso, the Venezuelan oil minister, was the brain behind Opec. And the irony was that he had studied the way the Texas Railroad commission works when he had been exiled to the US. He used the Texas model to establish Opec.” 

“You really seem to have history and economics all figured out,” she said. 
“Well with your increasing interest in economics, I need to be ready all the time,” I said. “Now let me explain a few things about the dollar. Between the end of World War II and August 15, 1971, the US dollar was pegged to gold, with one troy ounce of gold (around 31.1 grams) being worth $35. Meaning, the US was ready to convert dollars to gold at any point of time. This ensured the dollar became the international reserve currency with other countries carrying out trade with each other in dollars because it was convertible into gold.  All this led to a lot of dollar pile-ups  across the world. Also, the US itself printed a lot of dollars to bankroll the Cold War and the Vietnam War. 

This led to a situation where more and more countries started to exchange their dollars for gold. The amount of gold that the US government had was not infinite. So, on August 15, 1971 then-President Richard Nixon decided the US would no longer convert dollars into gold.” 

“Aren’t you deviating from the point? Where is the link?” she interrupted. “Have some patience my dear. Till August 15, 1971, the US dollar was essentially gold. After that, it became a concept, an idea or just a piece of plain paper which had the backing of the world’s biggest superpower nation. 

Also, during the first decade, Opec was not successful at doing what it was established to do. Between June 5 and 10, 1967, the Six-Day War broke out between Israel on one side and Egypt, Jordan and Syria on the other side. At that point, Opec had cut production by 1.5 million barrels, primarily to punish the US which was an ally of Israel. The production cut hardly mattered, because the US started to pump oil from its spare production capacity. 

Oil production in the US peaked in 1970, and has been going downhill since then. At the same time, the American addiction to oil has been on its way up. In October 1973, Egypt and Syria went to war with Israel. This war came to be known as the Yom Kippur War. Opec, knowing well that America’s oil production had peaked, imposed an oil embargo. From October to December the Opec price of oil increased from $2.20 per barrel to $11.65 per barrel. Why do you think Opec had the audacity to do that?” 

“Because, as far as I can see from what you said, oil production in the US had peaked in 1970. So the US did not have any spare capacity to pump up production and meet the shortfall from Opec’s cut in production. And given America’s addiction to oil, they had to pay the price Opec demanded.” 

“That’s right to an extent. The global demand for oil had gone up from 3.7 million barrels per day (mbpd) in 1950, to 25.6 mbpd in 1970. So, an increase in demand was a definite reason for demanding a higher price. But what one must remember is that by taking dollar off from the gold standard, the US had the ability to print as many dollars as they wanted to, as they did not have to bother about having to face the risk of converting those dollars into gold. 

And given their addiction to the so-called American way of life, they would print as many dollars as required to pay Opec’s price. Opec of course, understood this. If what you are earning is paper, then you’d rather have more of it than less of it. Once the US was ready to pay, the rest of the world followed.”
“Interesting. What happened after that?” 

“Mohammad Reza Shah Pahlavi, the Shah of Iran, was overthrown by Ayatollah Khomeni on February 11, 1979. By May 14, 1979, the Opec price was at $13.34 per barrel. Oil till then was sold under long-term contracts. There was turmoil in Iran, causing its oil production to fall dramatically. This sent the spot price of oil through the roof, as Iran is the second-largest producer of oil within Opec after Saudi Arabia.” 
“Spot price?” 

“The day-to-day purchase market for oil was at Rotterdam in The Netherlands. Here, the price of oil shot up from $13.34 per barrel on May 15 to $34 per barrel on May 17. Iran cashed in on this and sold off their oil at the spot market. Soon, other Opec members followed. The spot price reached $40 per barrel and Opec raised its price to the same level. Opec again cashed in on the America’s addiction to oil and the fact that it could print as many dollars as it wanted to buy oil. With an increase in price, the inflow of dollars for the Opec nations shot up. Saudi Arabia and some other Opec countries started to use these dollars to buy gold and the price of gold also shot up through the roof, going from $258 per ounce in May 1979 to $678 per ounce in 1980.”
“But all that is history. What is the learning in the present day and context?” 

“Well. I thought you would have got the point already. The price of oil fell to a low of around $30 a barrel, as economies all over the world crashed, reducing prospective demand for oil. But since then, the price of oil has been rising again and has risen to $60 a barrel. Opec of course understands that America can just print dollars to buy oil, as long as the international market for oil continues to be priced in dollars. Given that, why not have more dollars than less? 

So, production of oil by Opec members has been adjusted accordingly to ensure a good price. Other than this, if Opec countries start buying gold with the dollars that they are earning — as they have in the past — imagine what would happen to the price of gold.” 

“But how can you be so sure?” she asked. “Sure? In life, decisions are based on two kinds of guesses we make: wild guesses and educated guesses. I’d like to believe I’m making an educated guess!” 
(The example is hypothetical)

http://www.dnaindia.com/money/comment-what-s-oil-got-to-do-with-the-dollar-and-gold-1276421

ખગોળવિદો માટે રહસ્યનું કોકડું: ડાર્ક એનર્જી --- બ્રહ્માંડ દર્શન - ડૉ. જે. જે. રાવલ

http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=133881

પૃથ્વી દિવસે ઉજળી પણ રાતે ડાર્ક. બ્રહ્માંડમાં અબજો અને અબજો મંદાકિનીઓ (લફહફડ્ઢશયત) છે, તેમાં અબજો અને અબજો તારા (સૂર્યો) છે. તેમ છતાં શા માટે પૃથ્વીની એક બાજુએ અજવાળું અને બીજી બાજુએ અંધારું હોય છે? પ્રથમ તો આપણને એ વાતની ખબર હોવી જોઈએ કે પૃથ્વીને વાયુમંડળ છે. તેથી સૂર્ય પ્રકાશ જ્યારે તેમાં પ્રવેશે છે ત્યારે તેનું વિકિરણ થાય છે અને તેથી સૂર્યની હાજરીમાં પૃથ્વીના વાયુમંડળમાં પ્રકાશ ઝળહળે છે જેને આપણે દિવસ કહીએ છીએ. રાતે સૂર્ય એ બાજુએ હોતો નથી તેથી પૃથ્વીના તે ભાગમાં વાયુમંડળ હોય જ છે પણ તે ઝળહળતું નથી. જો પૃથ્વીને વાયુમંડળ ન હોત તો દિવસે પણ તારા દેખાત. આકાશ કાળુ ધબ જેવું લાગત અને દિવસે તારા વચ્ચે સૂર્ય વિહાર કરતાં દેખાત. આવી પરિસ્થિતિ ચંદ્ર પર અને લઘુગ્રહો પર છે. પૂરાં બ્રહ્માંડમાં તારા સિવાય કોઈ પણ વસ્તુ સ્વયંપ્રકાશિત નથી. ગ્રહો, ઉપગ્રહો, લઘુગ્રહો, ધૂમકેતુઓ આ બધાં જ આકાશપિંડો સ્વયંપ્રકાશિત નથી, તે પરપ્રકાશિત છે. તેના પર જો કોઈ પ્રકાશ પડે તો જ તે પોતાને દૃશ્યમાન કરી શકે છે. આ બધા આકાશપિંડો બ્રહ્માંડની ડાર્કમેટરનો ભાગ છે. જો કોઈ પણ સ્વયંપ્રકાશિત કે પરપ્રકાશિત વસ્તુમાંથી પ્રકાશ આવે નહીં અથવા આવતો હોય તો પણ જો તે આપણા સુધી પહોંચે નહીં તો તે આપણને એ દૃશ્યમાન થાય નહીં. તારાને કે મંદાકિનીના પ્રકાશને કે પછી કોઈ પણ પ્રકારના પ્રકાશની ગતિ અસીમિત (શક્ષરશક્ષશયિં) નથી. તે સીમિત (રશક્ષશયિં) છે. માટે આકાશીપિંડ કે કોઈપણ વસ્તુમાંથી નીકળતો પ્રકાશ તેનાથી આપણા અંતર પર આધારિત ત્યાંથી આપણા સુધી પહોંચવા સમય લે છે. અંતરીક્ષમાં કે આપણા સુધી તેનો પ્રકાશ તરત જ આપણા સુધી પહોંચતો નથી. તે તેના અંતર પર આધારિત અંતરિક્ષમાં પ્રવાસ કરવા સમય લે છે. કેટલાક સ્વયંપ્રકાશિત આકાશીપિંડો તો આપણાથી એટલા દૂર છે કે તેનો પ્રકાશ હજુ સુધી આપણા સુધી પહોંચ્યો જ નથી. માટે તેમની એ જગ્યા કાળી ધબ લાગે છે. માટે અબજો અને અબજો તારા અને મંદાકિનીઓ હોવા છતાં રાત્રિ- આકાશ કાળુ ધબ લાગે છે. બ્રહ્માંડ જો અસીમિત હોત તો બ્રહ્માંડમાં અસીમિત જગ્યાએ સૂક્ષ્મ પ્રકાશ હોત અને તે બધો મળી વળી પાછો અસીમિત બનત અને બ્રહ્માંડને ઝળહળતા પ્રકાશથી દેદીપ્યમાન કરત. પણ આપણું દૃશ્ય બ્રહ્માંડ વિરાટ અતિવિહાર છે તેમ છતાં સીમિત છે અને વળી પાછું તે વિસ્તરતું જાય છે માટે દૂરથી આવતો પ્રકાશ તેની ઘણી બધી તીવ્રતા છોડી દે છે. માટે અબજો તારા અને અબજો મંદાકિનીઓ હોવા છતાં આપણું બ્રહ્માંડ રાત્રે ઘણુંખરું કાળું લાગે છે. માટે ડાર્કમેટર પોતે ડાર્ક છે (સ્વયંપ્રકાશિત નથી) અને જે મેટર સ્વયંપ્રકાશિત છે તે એટલી બધી દૂર છે કે તેનો પ્રકાશ આપણા સુધી હજુ સુધી પહોંચ્યો નથી. તે રીતે તે આપણા માટે ડાર્કમેટર જ છે. ડાર્કમેટર ખરેખર ડાર્ક નથી. એ તો દૃશ્યમાન નથી માટે એનું નામ એવું રાખ્યું છે. ડાર્કમેટર કાળાં નાણાં જેવી છે. તે બધું જ કાર્ય કરે છે પણ તે ક્યાંય હિસાબમાં આવતી નથી. ઉફસિ ળફિિંંયિ શત ષીતિં હશસય ઇહફભસ ખજ્ઞક્ષયુ. ઈંતિં મજ્ઞયત યદયિુ વિંશક્ષલ હશસય ૂવશયિં ળજ્ઞક્ષયુ. બીિં ભફક્ષક્ષજ્ઞિં બય ફભભજ્ઞીક્ષયિંમ રજ્ઞિ શક્ષ ાફિભશિંભય, ફભભજ્ઞીક્ષતિં ફક્ષમ ભફહભીહફશિંજ્ઞક્ષ. સૂર્યના પ્રકાશમાં આપણી ગલીમાં બધું જ દેખાય છે પણ ઘોર અંધારી રાતે તે બધું જ ત્યાં હોવા છતાં પણ દેખાતું નથી, તેવું જ આ ડાર્કમેટરનું છે. લઘુગ્રહો, ધૂમકેતુઓ, ગ્રહો, ઉપગ્રહો, ઉલ્કાઓ, બ્લેક હોલ, બ્લેક ડવાર્ફ વગેરેમાં બ્રહ્માંડની ડાર્કમેટર છે. બ્રહ્માંડની બીજી ડાર્કમેટરમાં ન્યુટ્રીનો નામનાં પદાર્થકણો છે, વાયુના વાદળો, રજકણો ભરેલાં વાદળો અને ડાર્ક નેબ્યુલા છે. હીગ્મે-લોઝોનથી બ્રહ્માંડ ભરેલું છે. ઊર્જા પણ આઈન્સ્ટાઈનના નિયમ ઊ=ળભ૨ પ્રમાણે પદાર્થ છે. હકીકતમાં મંદાકિનીઓ, તારા તો ડાર્કમેટર રૂપી મહાસાગરમાં પ્રકાશિત સ્પોટ છે. અંતરિક્ષ પોતે જ ઊર્જા છે અને તેથી પદાર્થ છે. ઊર્જાનું ગઠન થાય છે ત્યારે પદાર્થ બને છે. જો આ પદાર્થ વધારે હોય તો તેમાં ગુરૂત્વાકર્ષણ ભયંકર ઉષ્ણતામાન ઉત્પન્ન કરે છે, ભંયકર ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે અને વાયુનું કે પદાર્થનું ભયંકર દબાણ ઉત્પન્ન કરે છે જે પદાર્થને સ્વયંપ્રકાશિત બનાવે છે. બ્રહ્માંડમાં તેથી પ્રકાશિત પદાર્થ કરતાં ડાર્કમેટર વધારે છે. આંખ તો એક સાધન છે. જો તેના પર પ્રકાશ પડે તો જ તે વસ્તુને જુએ છે. તે સ્વયં વસ્તુને જોતી નથી, પણ બ્રહ્માંડને જોવા આંખ આવશ્યક છે. આંખ ન હોય તો દૃશ્યમાન કે અદૃશ્ય બ્રહ્માંડમાં કોઈ ફરક નથી. તે એક સેન્સર છે જે દૃશ્ય પ્રકાશ જ જોવે છે. પણ પ્રકાશ કેટલીયે પ્રકારના છે. અલ્ટ્રાવાયોલેટ, ગામા, ઈન્ફ્રારેડ, રેડિઓ, માઈક્રોવેવ્ઝ, એક્ષ-રે યા બધા પ્રકાશને આપણી આંખ જોઈ શકતી નથી. જગતમાં એવા પ્રાણીઓ છે જે આ બધા પ્રકાશમાં જોઈ શકે છે. તેથી રાતે પણ તે જોઈ શકે છે. બ્રહ્માંડમમાં બીજા ગ્રહ પર એવું જીવન હોઈ શકે છે જે દૃશ્ય પ્રકાશમાં આંધળું હોય પણ બીજા પ્રકારના પ્રકાશમાં તે જોઈ શકે. કહે છે કે ઘુવડ રાતે જોઈ શકે છે. નિશાચરો રાતે અંધારામાં જોઈ શકે છે. માત્ર આંખ જ જોઈ શકે એવું નથી. આપણી ચામડી, નાક, કાન વગેરે પણ એક જાતની આંખ કે સેન્સર છે જે બીજી રીતે જોઈ શકે છે. આ બધા હકીકતમાં વૈજ્ઞાનિક ભાષામાં સેન્સર છે. આપણી આંખ જોઈ ન શકે, દૃશ્ય પ્રકાશની તરંગ લંબાઈમાં જે ન આવે તે બધી જ વસ્તુ આપણા માટે ડાર્કમેટર છે. બ્રહ્માંડમાં એવા કેટલાય પદાર્થકણો છે જેને આપણે જોઈ શકતા નથી. આવા બધાં જ પદાર્થકણો ડાર્કમેટરનો ભાગ ગણાય. આપણા પુરાણોના કાળીમાતા ડાર્કમેટરનો અવતાર કહી શકાય. હવે ખગોળવિદો માને છે કે બ્રહ્માંડમાં ડાર્કએનર્જી છે. આ એનર્જી દેખાતી નથી માટે તેને કાર્ડએનર્જી કહે છે પણ એ એક સિમ્બોલિક છે. ડાર્ક એનર્જી ખરેખર કાર્ડ નથી હોતી. ખગોળવિદો માને છે કે આ ડાર્કએનર્જીની તીવ્રતા અને પ્રભાવ એટલો છે કે તે મોટી મોટી મંદાકિનીઓને ઘુમાવે છે અને દોડાવે છે. આ બ્રહ્માંડ હકીકતમાં શું છે તે કોઈને પણ ખબર નથી. ડાર્કમેટર અને ડાર્કએનર્જી ખગોળવિદોને સમજાશે ત્યારે બ્રહ્માંડનું ખૂબ જ ગૂઢ રહસ્ય છતું થશે. ડાર્ક એનર્જી પોતે જ કદાચ ઈશ્ર્વર છે જે બ્રહ્માંડને નચાવે છે, નટરાજ તેનું સિમ્બોલ છે. ભારતીયોની પ્રાચીન વિચારધારા ઘણી રહસ્યમય છે, તેને સાબિત પણ કરી શકાય તેમ નથી અને ગેરસાબિત પણ કરી શકાય તેમ નથી. ડાર્કમેટર કે ડાર્ક એર્ન્જીનો પત્તો લાગશે પછી તે ડાર્ક નહીં રહે, પછી બ્રાઈટ થઈ જશે. ખાલીખમ લાગતા બ્રહ્માંડની ભીતરમાં શું છે કે કોઈને જ કાંઈ ખબર નથી.

શું આપણે બ્રહ્માંડમાં એકલા છીએ? --- બ્રહ્માંડ દર્શન - ડૉ. જે. જે. રાવલ

પૃથ્વી પર જાતજાતનું જીવન છે. દરેક જીવનને પોતાની શોભા છે. કોઈક જીવન આપણને કદરૂપું લાગે પણ તે હકીકતમાં કદરૂપું નથી. તે કુદરતનું સર્જન છે. જાતજાતનાં ફળો, ફૂલો, વૃક્ષો આપણી પૃથ્વી પર છે. ગણ્યા ગણાય નહીં, વીણ્યા વીણાય નહીં તોય આપણી છાબડી (પૃથ્વી)માં માય. પૃથ્વી પર એવું કેટલુંય જીવન હશે જેની હજી સુધી આપણને જાણ નથી. એવી જડી-બુટ્ટી હશે જેની આપણને જાણ નથી, પૃથ્વી પર પહાડોની ખીણોમાં મહાસાગરના તળિયે અને બખોલમાં કેટલુંય એવું અજાણ્યું જીવન હશે જેની હજુ સુધી આપણને જાણ નથી. કેટલીય જાતના બેકટેરિયા પૃથ્વી પર અને અંતરીક્ષમાં હશે જેની આપણને જાણ નથી. જીવનના મુખ્ય ક્રમ જન્મે, મોટું થાય, વારસદાર ઉત્પન્ન કરે અને મૃત્યુને શરણ થાય. જીવન જીવવા કોઈ પ્રકારના ખોરાકની જરૂર પડે, શ્ર્વાસોચ્છ્વાસ લેવો પડે. પથ્થર પણ શ્ર્વાસોચ્છ્વાસ લે છે. તેના પર રંગ મારો, પેઈન્ટ લગાવો તો તે બરાબર શ્ર્વાસ ન લઈ શકે અને કાળક્રમે ગૂંગળાઈ મૃત્યુ પામે. સર્જન અને વિનાશનો ક્રમ બ્રહ્માંડમાં ચાલ્યા જ કરે છે, પછી ગમે તે હોય. બ્રહ્માંડમાં કાંઈ જ શાશ્ર્વત નથી. બ્રહ્માંડ પોતે પણ શાશ્ર્વત છે કે તેને પણ મૃત્યુનું બંધન છે તે હજુ આપણને ખબર નથી પડતી, પણ બાકી બ્રહ્માંડની બધી જ વસ્તુને મૃત્યુ છે. મૃત્યુ એટલે વસ્તુમાંની ચેતનાનો અંત. આ ચેતના મૃત્યુ પામતી નથી. તે શાશ્ર્વત છે. બ્રહ્માંડની ચેતના જ શાશ્ર્વત છે. એ ચેતના બધાં ઘટમાં છે. તે જાય છે અને આવે છે. અહીં ઘટ એટલે જીવન. આ જ અર્થમાં નરસિંહ મહેતાએ ગાયું હતું કે બ્રહ્મ લટકાં કરે બ્રહ્મ પાસે. આ બ્રહ્મ એટલે ચેતના. પ્રાચીન સમયમાં મનાતું કે પૃથ્વી જ બ્રહ્માંડ છે પછી ખબર પડી કે પૃથ્વી તો સૂર્યનો માત્ર એક ગ્રહ જ છે. માટે લોકો અને વિદ્વાનો માનતા કે બીજા ગ્રહો પર પણ જીવન હોવું જોઈએ. પછી ખબર પડી કે સૂર્ય એક તારો છે અને બધા તારા સૂર્યો છે. જો સૂર્યને ગ્રહમાળા હોય અને તેમાં પૃથ્વી જેવો ગ્રહ હોય અને તેના પર જીવન હોય તો સૂર્ય જેવા તારાની ફરતે ગ્રહમાળા હોવી જોઈએ અને તેમાં પૃથ્વી જેવો એક ગ્રહ હોવો જોઈએ. પણ આપણી આકાશગંગામાં કેટલા તારા છે? પ૦૦ અબજ. તેમાં વિજ્ઞાનીઓએ અભ્યાસ કરીને દર્શાવ્યું છે કે પ૦ ટકા તારા સૂર્ય જેવા છે. એટલે કે રપ૦ અબજ તારા સૂર્ય જેવા છે. તેમાંથી પણ આપણે માત્ર ૧૦ ટકા જ લઈએ તો આપણી આકાશગંગામાં જ રપ અબજ સૂર્યો છે જેને ગ્રહમાળા હોય અને તેમાં પૃથ્વી પર છે તેવા જીવનવાળો એક ગ્રહ હોય. માટે આપણી આકાશગંગામાં જ રપ અબજ પૃથ્વીઓ હોવી જોઈએ જ્યાં જીવન સંભવી શકે. માટે બ્રહ્માંડમાં જીવન જગ્યાએ જગ્યાએ છે. બ્રહ્માંડમાં જીવનનો તોટો નથી. એ જે આપણી કે તેમની ક્ષમતા નથી કે હજુ સુધી આપણે તેમને અને તેઓ આપણને શોધી શક્યા નથી. તેની પાછળનું કારણ એ તારા (સૂર્યો) વચ્ચેનું વિશાળ અંતર છે. આ ક્ષમતા આપણામાં કે તેમનામાં આવશે ત્યારે આપણને બીજા જીવનનો સંપર્ક થશે. આ તો એવું છે કે મુંબઈમાં ફરતી કીડીને ન્યુ યોર્કમાં ફરતી કીડી વિષે જાણ કેવી રીતે થાય? આપણા બ્રહ્માંડમાં આપણી આકાશગંગા મંદાકિની જેની એક-બે મંદાકિનીઓ નથી. બ્રહ્માંડમાં ૧૦૦ અબજ મંદાકિનીઓ છે. કોઈમાં પ૦૦ અબજ તો કોઈમાં ૧૦૦ અબજ, તો કોઈમાંં પ૦ અબજ તો કોઈમાં ૧૦૦૦ અબજ કે ર૦૦૦ અબજ તારા છે. માટે બ્રહ્માંડમાં પ્રચુર પ્રમાણમાં જીવન છે. કુદરતે માત્ર આપણા માટે જ આ બ્રહ્માંડ, ૧૦૦ અબજ મંદાકિનીઓ, તેમાં હજારો અબજ તારા બનાવ્યા નથી. તેમ છતાં જીવન માટે બ્રહ્માંડ હોવું જરૂરી છે. બ્રહ્માંડમાં મંદાકિનીઓ હોવી જરૂરી છે, મંદાકિનીઓમાં અબજો તારા હોવા જરૂરી છે અને તારા ફરતે ગ્રહો હોવા જરૂરી છે. ત્યારે જઈને બ્રહ્માંડમાં જીવન અસ્તિત્વમાં આવે છે. આપણા જીવનને અસ્તિત્વમાં લાવવા કુદરતને આટલું બધું ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર તૈયાર કરવું પડે છે, તૈયારી કરવી પડે છે. ત્યારે જઈને બ્રહ્માંડમાં જીવન ઉત્પન્ન થાય છે. માટે જીવન ઘણું મોંઘું છે. તેને વેડફવું જોઈએ નહીં. પછી વિજ્ઞાનીઓને થયું કે પૃથ્વી જો સૂર્યનો માત્ર એક ગ્રહ જ હોય અને સૂર્યમાળામાં બુધ, શુક્ર, મંગળ, ગુરુ, શનિ, પણ ગ્રહો જ હોય તો તેના પર જીવન હોવું જોઈએ. માટે તેઓએ સૂર્યમાળાના બીજા ગ્રહોનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો. દૂરબીન શોધાયા પછી આ અભ્યાસ વધારે સરસ બન્યો. તારા છે તો સૂર્યો, પણ એટલા બધા દૂર છે કે તે પ્રકાશબિન્દુ જેવા દેખાય છે, નજીકનો તારો આપણાથી ૪૫૦૦૦ અબજ કિલોમીટર દૂર છે. તેની ફરતે ગ્રહો હોય તો તે જોવા ખરેખર મુશ્કેલ છે. તારાની ફરતે પરિક્રમા કરતો ગ્રહ આપણી અને તારાની વચ્ચે આવે છે ત્યારે તે સૂક્ષ્મપ્રમાણમાં પણ તારાના પ્રકાશને અવરોધે છે. આ જાણી વિજ્ઞાનીઓ દૂરના તારાની ફરતે ગ્રહો છે કે નહીં તે શોધે છે. હાલ સુધીમાં ૧૦૦૦ આવા ગ્રહો બીજા તારા ફરતે પરિક્રમા કરતા મળી આવ્યા છે. પણ તેમાંના ૯૯ ટકા ગ્રહો ગુરુ કરતાં દશ-વીસ ગણા સાઈઝમાં મોટા અને દશ-વીસ ગણા ભારે છે. માટે તેના પર જીવન હોવાની સંભાવના નથી. આપણે એવા ગ્રહો ગોતવા જોઈએ જેનું વજન, સાઈઝ અને વાયુમંડળ પૃથ્વી જેવાં હોય એટલું જ નહીં, તે તેના પિતૃતારાથી એવા અંતરે હોવા જોઈએ કે ત્યાં વધારે ગરમી ન પડે અને ઠંડી પણ ન પડે. એટલે કે તે ઈકોઝોન, જીવનઝોનમાં હોવા જોઈએ. હાલમાં વિજ્ઞાનીઓને બે-ત્રણ આવા ગ્રહ મળ્યા છે, ખરા પણ દૂરથી તેની ફરતે વાયુમંડળ છે કે નહીં, પાણી છે કે નહીં તે જાણવું અઘરું છે. આપણી માન્યતા મુજબ પાણી જ જીવન છે. પણ બહાર જીવન એવું પણ હોય જેને પાણી ઝેર લાગે, ઓક્સિજન ઝેરી વાયુ લાગે. તેમને કાર્બનડાયોક્સાઈડ જીવનવાયુ લાગે. આપણું જીવન હાઈડ્રોકાર્બન પર આધારિત છે. ક્યાંક જીવન એવું પણ હોય જે સિલિકેટ (રેતી) પર આધારિત હોય. કોઈ જીવન એવું પણ હોય જેનો આહાર લોખંડ હોઈ શકે. આપણી ગ્રહમાળામાં પૃથ્વી પર જીવન છે, અને પૃથ્વી સૂર્યમાળાનો એક ગ્રહ જ છે. તો સૂર્યમાળાના બીજા ગ્રહો પર પણ જીવન હોવું જોઈએ. બુધ, શુક્ર, મંગળ, ગુરુ, શનિ, યુરેનસ, નેપચ્યૂન અને પ્લુટો પર પણ જીવન હોવું જોઈએ. તેથી વિજ્ઞાનીઓએ મોટાં મોટાં દૂરબીનો અને વિવિધ પ્રકારનાં ઉપકરણોથી આ બધા ગ્રહોનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો. વિજ્ઞાનીઓએ જોયું કે બુધ ગ્રહ પર તો જરા પણ વાયુમંડળ નથી અને ઉષ્ણતામાન ૪૦૦ અંશ સેલ્સિયસ છે માટે ત્યાં જીવન શક્ય નથી. શુક્ર પર પૃથ્વી પર જે વાયુમંડળ છે તેના કરતાં સો ગણું ઘટ્ટ વાયુમંડળ છે અને ત્યાં વાયુમંડળમાં કાર્બનડાયોક્સાઈડ, સલ્ફર ડાયોક્સાઈડ જેવા ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ છે અને ઉષ્ણતામાન પ૦૦ અંશ સેલ્સિયસ છે. ત્યાં વરાળ નહીંવત્ છે અને વાયુમંડળમાં સલ્ફ્યુરિક એસિડના ટ્રેસીસ છે માટે ત્યાં પણ જીવન શક્ય નથી. ગુરુ, શનિ, યુરેનસ અને નેપચ્યૂન વાયુમય ગ્રહ છે માટે ત્યાં પણ જીવન શક્ય નથી અને હોય તો તેના વાયુમંડળમાં બેક્ટેરિયા હોઈ શકે. આ બધા મોટા ગ્રહના વાયુમંડળમાં મિથેન, ઈથેન, અમોનિયા, હાઈડ્રોજન જેવા વાયુઓ છે, પાણી છે. ત્યાં જીવનરસ તો છે માટે આપણા જેવું વિકસિત તો જીવન નથી, પણ બેક્ટેરિયાના રૂપમાં જીવન હોવાની શક્યતા છે. પ્લુટો સૂર્યથી છ અબજ કિલોમીટર દૂર છે અને ઘણો નાનો આકાશીપિંડ છે. ત્યાં સૌર ઊર્જા બહુ જ ઓછી પહોંચે છે અને ઉષ્ણતામાન ઓછા ર૬૦ અંશ સેલ્સિયસ જેટલું છે માટે ત્યાં જીવન હોવાની શક્યતા નથી.

              http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=134740

પ્લેનેટેરિયમે બ્રહ્માંડને આપણી આંગળીના ટેરવે મૂકી દીધું છે --- ડૉ. જે. જે. રાવલ

આજે પ્લેનેટેરિયમ બ્રહ્માંડને સમજાવે છે જેથી માનવી અંતરિક્ષ યુગને વધારે સમજી શકે છે. પ્લેનેટેરિયમના માધ્યમ દ્વારા લોકો સૂર્યમાળા વિષે જ્ઞાન મેળવે છે. મંદાકિનીઓનું ખેડાણ કરી શકે છે અને પૂરા વિજ્ઞાન બ્રહ્માંડમાં મૂળભૂત કેવી રીતે કાર્યરત છે તે સમજી શકે છે. તે જ્ઞાન અને કુદરતની અંતહીન સીમા આપણી સમક્ષ રજૂ કરે છે.

આપણે બધા એક જ ગ્રહના વાસીઓ છીએ - આપણે પૃથ્વીરૂપ તદ્દન નાની દુનિયામાં રહીએ છીએ. તેમ છતાં તે આપણા માટે વિશાળ દુનિયા છે. તે સૂર્યના આઠ ગ્રહમાં ત્રીજા નંબરે રહીને આપણી આકાશગંગા મંદાકિનીના એક તદ્દન નાના તારા સૂર્યની પરિક્રમા કરે છે. આપણી આકાશગંગાના પાંચસો અબજ તારામાં આપણો સૂર્ય એક સામાન્ય તારો છે અને આપણી આકાશગંગા વિસ્તરતા બ્રહ્માંડમાં જ્યાં મંદાકિનીઓ એકબીજાથી દૂર જાય છે તેમાંની એક મંદાકિની છે. બ્રહ્માંડની ભવ્યતા, રચના, વિશાળતા અને તેનાં રહસ્યો આપણી કલ્પનાની બહાર છે. તે પૂરી માનવજાતનો વારસો છે. આપણે તેમાં જીવી રહ્યાં છીએ. તે આપણને ઈશારો કરે છે કે આપણું ભવિષ્ય આપણે બ્રહ્માંડને કેવી રીતે સમજી શકીએ છીએ તેના પર નિર્ભર છે. આપણે આ બ્રહ્માંડમાં રજકણની જેમ તરી રહ્યાં છીએ.

પ્લેનેટેરિયમના પ્રોગ્રામ જોકે અંતરીક્ષ વિજ્ઞાન અને ખગોળ વિજ્ઞાન સાથે મૂળભૂત રીતે સંબંધ ધરાવે છે પણ સાથે સાથે તેમાં વિશાળ માનવીય દૃષ્ટિકોણ અને દૃશ્ય છે. પ્લેનેટેરિયમ કાર્યક્રમો બધા જ વયના લોકો માટે છે. તે દૃશ્ય રીતે અને સંગીતની દૃષ્ટિએ આશ્ર્ચર્યજનક હોય છે અને દર્શકના હૃદય અને મગજને ઝકડી રાખે છે.

વિજ્ઞાન રસપ્રદ અને આનંદજનક છે, જે તેને સમજે છે તે સારી રીતે જીવી શકે છે. પ્લેનેટેરિયમ કુદરતના મોટાં મોટાં સત્યોને બહુ સરખી રીતેે સમજાવી શકે છે. તે ખગોળવિજ્ઞાનનું સાંસ્કૃતિક પરિમાણ છે. સાંપ્રત સમયના વિજ્ઞાપનોમાં વસ્તુઓ વેચવા ખગોળવિજ્ઞાનને ખૂબ જ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવે છે. ફિલ્મો અને ટેલિવિઝનમાં પણ બ્રહ્માંડની ભવ્યતા પ્રચુર પ્રમાણમાં દર્શાવવામાં આવે છે અને તે રીતે ગ્રાહકોને લોભાવવામાં સફળ થાય છે. પ્લેનેટેરિયમના કાર્યક્રમો વિજ્ઞાન - શિક્ષણને રસપ્રદ બનાવે છે, અને વિજ્ઞાનનો પ્રચાર કરવા, લોકપ્રિય બનાવવા મોટો ભાગ ભજવે છે.

સમાજમાં માનવીઓની ગુણવત્તા તેમણે લીધેલ ફોર્મલ અને નોન-ફોર્મલ એમ બંને શિક્ષણ પર આધારિત છે. શિક્ષણ અને વાતાવરણ એવાં હોવા જોઈએ જે એવા નાગરિકો પેદા કરે જેનું શિક્ષણ ઉચ્ચતમ હોય, જેમાં પોતાની આસપાસની દુનિયાને જાણવાની અને સમજવાની જિજ્ઞાસા હોય, જેમાં વૈજ્ઞાનિક અભિગમ હોય અને જીવનમૂલ્યો હોય જે તેમને સમાજના વિકાસમાં અર્થપૂર્ણ યોગદાન આપી શકે. આ બધા ગુણો માત્ર ફોર્મલ શિક્ષણથી જ આવી ન શકે. પણ તેની સાથે સાથે પ્લેનેટેરિયમ, જ્ઞાન મ્યુઝિયમ, સંગીત, કલા વગેરેના માધ્યમ દ્વારા અપાતું નોન-ફોર્મલ શિક્ષણ પણ હોવું અત્યંત જરૂરી છે.

આપણે એ યુગમાં જીવી રહ્યાં છીએ જેમાં ખગોળવિજ્ઞાનમાં અને અંતરિક્ષ વિજ્ઞાનમાં જબ્બર વિકાસ થયો છે. માનવી હવે પૃથ્વી સાથે બંધાયેલ નથી રહ્યો. તેને ચંદ્ર પર બાર વખત ડગ માંડ્યાં છે તે નિયમિત અંતરિક્ષમાં મુસાફરી કરે છે. તે સતત મંદાકિનીઓ અને નવા આકાશીપિંડોની શોધો કરે છે અને બ્રહ્માંડની વય જાણવા ચિંતન-મનન કરે છે. આવી પરિસ્થિતિમાં માનવીને કોસમોસ સમજાવવામાં પ્લેનેટેરિયમે બહુ અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો છે. સામાન્ય માનવી પણ બ્રહ્માંડનાં રહસ્યો જાણવા જબ્બર આતુર છે. પ્લેનેટેરિયમ એવી જગ્યા છે જ્યાં માનવીનું મગજ વિકાસના રાજમાર્ગે દોડવા માંડે છે. ફિલ્મ અને ટેલિવિઝનના કાર્યક્રમો બાળકોને અને લોકોને ખોટે રસ્તે પણ લઈ જાય છે અને માનવ સંસ્કૃતિને રિપેર ન કરી શકાય તેવું નુકસાન પહોંચાડે છે.

પ્લેનેટેરિયમનું પ્રોજેક્ટર જ્યારે કાર્યરત થાય છે ત્યારે પ્લેનેટેરિયમનો ડોમ અદૃશ્ય થાય છે અને આપણા માથે આબેહૂબ રાત્રિ-આકાશ જીવંત ઊતરે છે. આપણે દુનિયાને ભૂલી જઈએ છીએ. ઘણાં બાળકો અને ગામડાંના ભોળા માણસો માની લે છે કે પ્લેનેટેરિયમવાળા દિવસે રાત દેખાડે છે. હાં, પ્લેનેટેરિયમવાળા દિવસે રાત દેખાડે છે પણ તે સાચી રાત નથી હોતી, કૃત્રિમ આબેહૂબ રાત્રિ આકાશ હોય છે. માનવીના મગજનો આ કરિશ્મા છે.

બ્રહ્માંડની ભવ્યતા વિજ્ઞાન - પરિકથાને જન્મ આપે છે અને એ પરિકથાનું ચિત્રીકરણ પ્લેનેટેરિયમના આકાશમાં બરાબર થઈ શકે છે. ઘણા દર્શકો બહારથી થાકીને આવ્યા હોય છે. ઉનાળામાં ગરમીમાં શેકાઈને આવ્યા હોય છે. તેઓ એરકન્ડિશન્ડ પ્લેનેટેરિયમમાં રાત્રિ આકાશ ખડું થાય છે ત્યારે સૂઈ જાય છે. કાર્યક્રમ સમાપ્ત થાય ત્યારે જ જાગે છે. ઘણાંને તો જગાડવા પડે છે. જોકે તેઓએ પ્લેનેટેરિયમનો કાર્યક્રમ તો મીસ કર્યો હોય છે પણ તેમની નિદ્રા પૂરી થઈ ગઈ હોય છે તેથી તાજામાજા થઈ ગયા હોય છે. ઘણા તો ઉનાળાની બપોરે એરકન્ડિશન્ડ પ્લેનેટેરિયમમાં ઊંઘવા માટે જ આવે છે અથવા કલાક ટાઈમ પસાર કરવા પણ આવે છે.

બ્રહ્માંડની બહાર કાંઈ જ નથી. કોઈ પણ વિષય કે જ્ઞાનશાખા નથી ને બ્રહ્માંડમાં ચિત્રીકરણ કરાઈ ન હોય. રાજકારણ, ઈકોનોમિક્સ, આતંક બધાં જ બ્રહ્માંડમાં નજરે ચડે છે. આપણી આસપાસ ચાલતી બધી જ ક્રિયાઓ, આકાશે બ્રહ્માંડમાં મોજૂદ છે. પાણી, ઋતુઓ બધું જ બ્રહ્માંડનું છે. આપણે તો અહીંના થોડા સમય માટે પ્રવાસીઓ છીએ, નિવાસીઓ છીએ. ભાડાના ઘરમાં રહેતા માનવીઓ છીએ. સરકારો અને કલેકટરો માને છે કે તેઓ જ જમીનના માલિક છે.

પ્લેનેટેરિયમ ખગોળ તો શીખવે જ છે પણ ભૂગોળ અને ઈતિહાસ પણ શીખવે છે. પ્લેનેટેરિયમમાં બધી જ વિદ્યા - કલા - સંગીત - તત્ત્વજ્ઞાન કાર્યરત હોય છે. તેમાં સાહિત્ય, ભાષા, સ્ક્રીપ્ટ-રાઈટિંગ, સંગીત, નૃત્ય, તત્ત્વજ્ઞાન, જ્ઞાન-વિજ્ઞાન બધું જ આવે છે. પ્લેનેટેરિયમના ડિરેક્ટર બનવું એટલે માત્ર ખગોળ અને વિજ્ઞાન જ જાણવાનું નથી હોતું પણ જીવનનાં વિવિધ પાસાં અને કળાના માધ્યમનું પણ જ્ઞાન હોવું ઘટે.

આઈન્સ્ટાઈને એક વાર કહેલું કે બ્રહ્માંડ વિષે ન સમજાય તેવી બાબત એ છે કે તે સમજી શકાય તેવું છે. પ્લેનેટેરિયમ આપણને બ્રહ્માંડ સમજાવી શકે છે.

માનવી જન્મ્યો ત્યારથી તેણે રાત્રિઆકાશ જોવાનું શરૂ કર્યું. તેને રાત્રિઆકાશ અચંબો પમાડતું રહ્યું. આકાશીપિંડોની ગતિવિધિ ધીરે ધીરે તેના સમજમાં આવી. પ્રથમ તેને પૃથ્વી - કેન્દ્રીય વિશ્ર્વ સમજાયું પછી સૂર્ય-કેન્દ્રીય વિશ્ર્વ સમજાયું. ગેલિલિયો અને ન્યુટને ગતિના અને ગુરુત્વાકર્ષણના નિયમો આપ્યા. પૂરા બ્રહ્માંડનું ડાયનામિક્સ સમજમાં આવ્યું. તેમાંથી પ્લેનેટેરિયમનો જન્મ થયો.

પુરાતન માનવીને ખબર ન હતી કે તારા શું છે, સૂર્ય શું છે, ચંદ્ર શું છે. વિશાળ આકાશ તેની ફરતે ઘૂમતું જોઈને તે આશ્ર્ચર્ય અનુભવતો. શા માટે દિવસે સૂર્ય આકાશમાં ફરે છે, શા માટે રાતે ચંદ્ર આકાશમાં વિહાર કરે છે. શા માટે તારા ભરેલું પૂરું આકાશ તેની ફરતે ગોળ ગોળ ફરે છે. તેની સમજમાં કાંઈ પણ આવતું નહોતું. પછી તેને અગ્નિનો પરિચય થયો. તે સૂર્યને અગ્નિની તકતી માનવા લાગ્યો. પછી ખબર પડી કે સૂર્ય - ચંદ્ર થાળીઓ નથી પણ ગોળા છે. અગ્નિના વિવિધ ઉપયોગો જોઈ તે તેનો ઉપયોગ કરવા લાગ્યો. રાંધવામાં, પ્રકાશ મેળવવામાં, જંગલી પશુઓથી બચવા તે અગ્નિનો ઉપયોગ કરવા લાગ્યો. પથ્થર ફેંકવાની ક્રિયા પણ તેને બહુ કામ લાગવા માંડી. પછી ચક્રની શોધ થઈ. ખેતીની શોધ થઈ. પાણીની તેને મહત્તા સમજાઈ. નદી કિનારે સંસ્કૃતિ વિકસી.

ખેતી કરવા માટે ઋતુઓ જાણવાની જરૂર જણાઈ. સમય જાણવા માટે તેણે આકાશના તારા તરફ મીટ માંડી. તેમાંથી ખગોળવિજ્ઞાનનો જન્મ થયો. રાશિઓ, નક્ષત્રો, તારકસમૂહ, મહિના, પખવાડિયા, અઠવાડિયા વર્ષ અસ્તિત્વમાં આવ્યાં. નક્ષત્રો પરથી મહિનાનાં નામો પાડવામાં આવ્યાં. પૂર્ણિમાને દિવસે ચંદ્ર જે નક્ષત્રમાં હોય તેના પરથી મહિનાનું નામ પાડવામાં આવ્યું. રાત્રે તારાનો અને ચંદ્રનો અભ્યાસ, દિવસે સૂર્યનો અભ્યાસ સદીઓ સુધી થયો અને ખગોળ વિજ્ઞાન અસ્તિત્વમાં આવ્યું.

આધુનિક પ્લેનેટેરિયમ આપણને આકાશનું સચોટ જ્ઞાન આપવા સક્ષમ છે. આકાશીપિંડોની ગતિવિધિ આપણને તાદૃશ્ય કરે છે. જોકે આ કૃત્રિમ આકાશ છે. તેમાં સૂર્ય, ચંદ્ર, તારા કૃત્રિમ છે પણ તે વાસ્તવિક આકાશની ગતિવિધિને તાદૃશ્ય કરે છે અને બ્રહ્માંડને સમજાવી શકે છે. આ કૃત્રિમ છે પણ વાસ્તવિક છે. જે વાસ્તવિક રાત્રિઆકાશ ન દર્શાવી શકે તે પ્લેનેટેરિયમનું કૃત્રિમ આકાશ દર્શાવી શકે છે. ખગોળ વિજ્ઞાનના અભ્યાસ માટે પ્લેનેટેરિયમ ઘણું મહત્ત્વનું છે. થોડા સમયમાં તે આકાશમાં ચાલતી બધી ક્રિયાઓનું ડેમોન્સ્ટ્રેશન આપણી સમક્ષ કરી શકે છે. તે સમયને સાંકડો બનાવી શકે છે. ભૂતકાળમાં કયા દિવસે કયું આકાશ હતું. કેવું આકાશ હતું તે દર્શાવી શકે છે. ભવિષ્યમાં કયા દિવસે કેવું આકાશ હશે તે પણ દર્શાવી શકે છે. તે તમારું ભવિષ્યકથન તો ન કરે પણ ભવિષ્યનું આકાશ તો દર્શાવી શકે. ગ્રહોનાં સ્થાનો સાથે આપણે આકાશ જોઈ શકીએ છીએ. દિવસે આકાશ જોઈ શકીએ છીએ. સૂર્ય સાથે આકાશ જોઈ શકીએ છીએ. બીજું આપણને શું જોઈએ? પ્લેનેટેરિયમ આધુનિક વિજ્ઞાનમાં મહાન શોધ ગણાય. તે હકીકતમાં જાદુ કરે છે. તે તમને પૃથ્વી પરની કોઈ પણ અક્ષાંશ અને રેખાંશ પરનું આકાશ દિવસે દેખાડી શકે છે. તે તેની અદ્ભુત ક્ષમતા છે. તે આકાશને અવની પર ઉતારે છે.

આકાશમાં ૧૨ રાશિઓ સૂર્યના માર્ગ પર છે અને ૨૭ નક્ષત્રો ચંદ્રના માર્ગ પર છે. પ્લેનેટેરિયમનું આકાશ તમને ઉત્તર ધ્રુવ અને દક્ષિણ ધ્રુવના પ્રદેશો પરનું આકાશ પણ દર્શાવી શકે છે. પ્લેનેટેરિયમનું પ્રોજેક્ટર ત્રણે ધરી પર ચાલે છે. પ્લેનેટેરિયમના આકાશમાં ભૂતકાળની પૌરાણિક કથાઓને કંડારવામાં આવી છે. તે આપણને ભૂતકાળમાં પણ લઈ જઈ શકે અને ભવિષ્યમાં પણ લઈ જઈ શકે. આકાશ બ્રહ્માંડનો ભૂતકાળ, વર્તમાનકાળ અને ભવિષ્યકાળ પોતાનામાં લઈને બેઠું છે. તેને ઉકેલતા આવડવું જોઈએ. અહીં હું ફળ જ્યોતિષની વાત નથી કરતો.

પ્લેનેટેરિયમ આધુનિક યુગની એક મહાન શોધ છે.

http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=129218

અમેરિકામાં સહશિક્ષણને જાકારો અપાઇ રહ્યો છે --- સ્પોટ લાઈટ, સંજય વોરા

http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=129212

અમેરિકાની સ્કૂલોમાં છોકરાઓ અને છોકરીઓની કેળવણી અલગ અલગ ક્લાસોમાં કરાવવાની મોટી ઝુંબેશ શરૂ થઇ છે. આ ઝુંબેશને આગળ વધારવા માટે ‘નેશનલ એસોસિયેશન ઓફ સિંગલ સેક્સ પબ્લિક એડ્યુકેશન’ નામની સંસ્થાની સ્થાપના પણ કરવામાં આવી છે. આ સંસ્થાના પ્રયાસોને કારણે અમેરિકામાં માત્ર છોકરાઓને કે છોકરીઓને જ કેળવણી આપતી સ્કૂલોની સંખ્યા જે ઇ.સ. ૧૯૯૮માં ચાર ઉપર હતી તે આજે વધીને ૨૨૩ ઉપર પહોંચી ગઇ છે. આ ઝુંબેશના પ્રણેતાઓ હવે અમેરિકામાં સહશિક્ષણ બાબતના કાયદાઓમાં પરિવર્તનની માગણી કરી રહ્યા છે. સરકાર કાયદા બદલવા તૈયાર થઇ ગઇ છે.

સહશિક્ષણના વિરોધીઓ કહે છે કે કુદરતે સ્ત્રી અને પુરુષની રચના અલગ અલગ રીતે કરી છે. તેઓ કોઇ પણ વિષયમાં અલગ અલગ પ્રકારની રુચિ ધરાવતા હોય છે. કોઇ પણ વિષય ભણવાની તેમની પદ્ધતિમાં પણ ભિન્નતા હોય છે. જો છોકરાઓને અને છોકરીઓને અલગ અલગ જૂથમાં ભણાવવામાં આવે તો તેમની એકાગ્રતા વધે છે અને વર્ગમાં તેમની વર્તણૂકમાં પણ સુધારો થાય છે. આ વાત પ્રયોગો દ્વારા સાબિત થયેલી છે. આ કારણે કેટલીક સ્કૂલો પોતાનું પરિણામ સુધારવા માટે પણ છોકરાઓ અને છોકરીઓ માટે અલગ વર્ગો ઊભા કરી રહી છે. તેને કારણે અમેરિકાના વાલીઓ પણ ખુશ છે. અમેરિકામાં છોકરાઓ અને છોકરીઓને અલગ વર્ગમાં શિક્ષણ આપવાના હિમાયતીઓ વૈજ્ઞાનિક સમજૂતી આપતાં કહે છે કે છોકરીઓને વસ્તુના રંગમાં અને તેની ઝીણી વિગતોમાં વધુ રસ પડે છે. તેની સરખામણીએ છોકરાઓને વસ્તુની ગતિમાં અને દિશામાં વધુ રસ પડે છે. જો શિક્ષક આ હકીકતનો સ્વીકાર ન કરે અને છોકરાઓ તેમ જ છોકરીઓને એક જ સરખી વિગતો ભણાવવાની કોશિશ કરે તો તેનાથી બન્નેને નુકસાન થાય છે. તેના બદલે છોકરાઓ અને છોકરીઓને અલગ અલગ વર્ગમાં અલગ અલગ રીતે ભણાવવામાં આવે તો તેનાથી બંન્નેને ફાયદો થાય છે. 

સેન્ટ્રલ ફ્લોરિડાની એક સ્કૂલના ચોથા ધોરણમાં ગયા વર્ષે વિદ્યાર્થીઓને સહશિક્ષણ કે અલગ શિક્ષણ વચ્ચે પસંદગી કરવાની તક આપવામાં આવી હતી. વર્ષના અંતે બન્ને પ્રકારના વર્ગોમાં ભણનારા વિદ્યાર્થીઓના દેખાવની ચકાસણી કરવામાં આવી હતી. વૂડવર્ડ સ્કૂલના સહશિક્ષણ ધરાવતા વર્ગમાં ૫૭ ટકા છોકરીઓ અને ૩૭ ટકા છોકરાઓ લેખિત પરીક્ષામાં પાસ થયા હતા. તેની સરખામણીએ જે વર્ગમાં છોકરાઓ અને છોકરીઓ અલગ ભણતા હતા તે પૈકી ૭૫ ટકા છોકરીઓ અને ૮૬ ટકા છોકરાઓ લેખિત પરીક્ષામાં પાસ થયા હતા. છોકરાઓના પાસ થવાના પ્રમાણમાં બમણા કરતાં વધુ વધારો જોવા મળ્યો હતો. તેના ઉપરથી કહી શકાય કે સહશિક્ષણને કારણે છોકરીઓને અભ્યાસમાં જેટલું નુક્સાન થાય છે, તેના કરતાં ક્યાંય વધુ નુકસાન છોકરાઓને થાય છે. આપણા દેશમાં સહશિક્ષણનો વિચાર પશ્ર્ચિમના દેશોના આંધળા અનુકરણમાંથી જ આવ્યો હતો. ભારતની પ્રાચીન ગુરુકુળ પદ્ધતિમાં વિદ્યાર્થી અવસ્થાને બ્રહ્મચર્યાશ્રમ તરીકે ઓળખવામાં આવતી હતી. જિંદગીનાં પહેલાં પચ્ચીસ વર્ષ દરેક વિદ્યાર્થીઓ ગુરુના આશ્રમમાં જઇને ભણતા. આપણે ત્યાં ક્ધયાઓને બધું જ શિક્ષણ ઘરના સુરક્ષિત વાતાવરણમાં જ આપવામાં આવતું હતું. વળી છોકરાઓને જે વિષયો ભણાવવામાં આવતા હતા તેના કરતાં અલગ જ વિષયો ક્ધયાઓને તેમની સામાજિક ભૂમિકા અને આવશ્યકતા મુજબ ભણાવવામાં આવતા હતા. આ કારણે શિક્ષણની સંસ્થાઓમાં માત્ર છોકરાઓ જ જોવા મળતા હતા. ભારતની કોલેજોમાં જે ધસારો જોવા મળે છે તે ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરવાની ભૂખ વધી રહી છે, તેના કારણે છે, તેવી ભૂલ કરવાની કોઇ જરૂર નથી. કોલેજમાં જતાં બહુમતી યુવકયુવતીઓ વિજાતીય તત્ત્વો સાથે મોજમસ્તી કરવા અને લાઇફને એન્જોય કરવા માટે જ કોલેજમાં જતા હોય છે. તેને કારણે વિદ્યાર્થીઓને અભ્યાસમાં રસ જ જોવા મળતો નથી. કોલેજોમાં જો સહશિક્ષણની પ્રથા બંધ કરી દેવામાં આવે તો ખરેખર કેટલા વિદ્યાર્થીઓ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવવા પડાપડી કરે છે તેનો ખ્યાલ આવે. સહશિક્ષણના વિરોધીઓ કહે છે કે સ્ત્રી અને પુરુષ વચ્ચે જે ભેદ છે તે કુદરતી છે અને ન મિટાવી શકાય તેવો છે. તેનો ઇનકાર કરવાને બદલે સ્વીકાર કરીને જ સ્ત્રી અને પુરુષને અલગ અલગ રીતે શિક્ષણ આપવામાં ડહાપણ છે, એમ તેઓ કહે છે. આ કારણે જ તેઓ અમેરિકાના શિક્ષણવિષયક કાયદાઓમાં ફેરફાર કરવાની ઝુંબેશ ચલાવી રહ્યા છે. અમેરિકાની સરકારને તેમની આ ઝુંબેશમાં સત્ય જણાયું હોવાથી તે કાયદામાં ફેરફાર કરવા તૈયાર પણ થઇ ગઇ છે. ટૂંક સમયમાં અમેરિકાનું શિક્ષણ ખાતું ‘ટાઇટલ નાઇન’ તરીકે ઓળખાતા કાયદામાં પરિવર્તન કરવાનું છે. આ પરિવર્તન પછી અમેરિકામાં સિંગલ સેક્સ સ્કૂલોની સંખ્યામાં ઝડપથી વધારો થશેે.

ભારતની વાત કરીએ તો સ્ત્રી અને પુરૂષ વચ્ચે કુદરતે જે ભિન્નતા રાખી છે તે ઉપરાંત આપણી સમાજરચનામાં પણ સ્ત્રી અને પુરુષને અલગ અલગ જવાબદારીઓ સોંપવામાં આવી છે. આ મુજબ પુરુષનું કાર્ય અર્થોપાર્જન કરવાનું અને બહારના બધા વ્યવહારો સંભાળવાનું છે. તેની સામે સ્ત્રીને ઘરની સારસંભાળ કરવાની, બાળકોનો ઉછેર કરવાની અને વડીલોની કાળજી રાખવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. આધુનિક શિક્ષણના ઢાંચામાં સ્ત્રીને અને પુરુષને એક જ પ્રકારનું શિક્ષણ આપવામાં આવે છે તેને કારણે આજે અનેક સામાજિક વિષમતાઓ પેદા થઇ છે. આજે સ્ત્રીઓ પણ નોકરીલક્ષી શિક્ષણ લેતી થઇ તેને કારણે પૈસા કમાવાની જવાબદારી સ્ત્રીના માથે આવી પડી છે. આ જવાબદારી સંભાળવા છતાં સ્ત્રીને ગૃહકાર્ય તેમ જ બાળઉછેરની જવાબદારી તો નિભાવવી જ પડે છે. આ રીતે નોકરી કરતી સ્ત્રીઓ બેવડા બોજા નીચે કચડાઇ જાય છે. 

આજે સ્ત્રીઓમાં ડિપ્રેશન જેવી માનસિક બીમારીઓ વધી ગઇ છે, તેનું મુખ્ય કારણ સ્ત્રીને આપવામાં આવેલી બેવડી જવાબદારી છે. સ્ત્રીએ જો પોતાની સામાજિક ભૂમિકાને અનુરૂપ પાકશાસ્ત્ર, બાળઉછેર, ગીત, સંગીત, નૃત્ય, શૃંગારશાસ્ત્ર વિગેરેનું જ શિક્ષણ હાંસલ કર્યું હોય તો તેના માથે પૈસા કમાવાનો બોજો ન આવે અને તેણે બેવડા બોજા હેઠળ કચડાવું ન પડે. પુરૂષો માટેનું શિક્ષણ પરુષોની સાથે લઇને સ્ત્રીઓ સરવાળે તો દુ:ખી જ થઇ છે. આપણે ત્યાં સ્ત્રીઓ માટે અલાયદી કોલેજો અને યુનિવર્સિટીની રચના થઇ છે પણ ત્યાં એકાદ વિષયને બાદ કરતાં પરુષોને અપાતું શિક્ષણ જ આપવામાં આવે છે. સ્ત્રીની સામાજિક ભૂમિકામાં તેને મદદ કરતું શિક્ષણ આપવામાં આવે તો જ આ મહિલા યુનિવર્સિટીઓ સાર્થક બની કહેવાય. કોઇ પણ સ્ત્રીને એવું શિક્ષણ તો હરગિઝ ન જ આપવું જોઇએ, જે મેળવ્યા પછી સ્ત્રી પોતાની મૂળભૂત જવાબદારીઓ પણ નિભાવી શકે નહીં અને વધારાની જવાબદારી ઉપાડવાની તેને ફરજ પાડવામાં આવે. આપણા દેશમાં પ્રાચીનકાળમાં સ્ત્રીઓને કોઇ કેળવણી આપવામાં નહોતી આવતી અને અભણ જ રાખવામાં આવતી હતી તે દલીલ સ્ત્રીઓને ગેરમાર્ગે દોરનારી છે. આપણા દેશમાં પુરુષોને જે રીતે ૭૨ કળાઓનું શિક્ષણ આપવામાં આવતું હતું તેમ સ્ત્રીઓને પણ ૬૪ કળાઓ શીખવવામાં આવતી હતી. આ ૬૪ કળાઓમાં સ્વસ્થ જીવન જીવવા માટેની તમામ કળાઓનો સમાવેશ થઇ જતો હતો. આ કળાઓ દ્વારા સ્ત્રી પોતાના સમગ્ર પરિવારની યોગ્ય રીતે સારસંભાળ લઇ શકતી હતી અને પોતાના વ્યક્તિત્વનો વિકાસ પણ કરી શકતી હતી. આજની કોલેજોમાં ભણતી યુવતીઓ આ ૬૪ કળાઓ પૈકી ભાગ્યે જ બે-ચાર કળાઓનું શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી શકતી હશે. આ રીતે તેણે હકીકતમાં જે શિક્ષણ મેળવવું જોઇએ, તેનાથી તો તે વંચિત રહી જાય છે.

આપણી સરકાર તરફથી ક્ધયાઓની કેળવણી માટે કરોડો રૂપિયા ખર્ચીને મોટી ઝુંબેશ ચલાવવામાં આવે છે પણ આ ઝુંબેશ દ્વારા હકીકતમાં ક્ધયાઓને પુરૂષો માટેનું શિક્ષણ આપીને તેમને ગુમરાહ કરવાની કોશિશ જ થઇ રહી છે. જે સ્ત્રીઓ નોકરીલક્ષી શિક્ષણ લઇને રૂપિયા કમાવા લાગે તે પોતાની સામાજિક જવાબદારીઓ પૂરેપૂરી નિભાવી શકતી નથી. તેને કારણે સ્ત્રીના પતિ ઉપરાંત બાળકો અને ઘરના વડીલોને પણ અન્યાય થાય છે. આજે જે અનેક પરિવારો ભાંગી રહ્યા છે, તેના માટે સ્ત્રીને આપવામાં આવતી અયોગ્ય કેળવણી અને તેની બદલાયેલી સામાજિક ભૂમિકા પણ જવાબદાર છે.

બંધારણ: ઈતિહાસની અવગણના કરતો દસ્તાવેજ -- ડૉ. કિશોર પી. દવે

http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=132310

૧૯૫૦માં તૈયાર કરવામાં આવેલા બંધારણની મર્યાદા-ખામી અને ત્રુટિઓ હવે નજરમાં આવી રહી છે. સૌથી મહત્ત્વની વાત એ છે કે ૧૯૪૫-૪૬થી બંધારણની જોગવાઈઓ અંગે ચર્ચા શરૂ થઈ. બંધારણ સભામાં તેની વિશદ્ છણાવટ થઈ અને છેક ૧૯૫૦માં બંધારણ અમલી બન્યું, પરંતુ તે વખતની રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય પરિસ્થિતિ કરતાં આજે ચિત્ર સાવ જુદું છે.

દેશના ધર્મના નામે ભાગલા પડ્યા અને જે ધર્મને કારણે ભાગલા પડ્યા તે સેક્યુલારિઝમનું પૂછડું આજે પકડી લેવામાં આવ્યું છે તેથી તો દૈનિક ધોરણે નુકસાન થઈ રહ્યું છે. સેક્યુલારિઝમનું "વળગણ જેટલું ભારતમાં છે તેટલું તો આ શબ્દ જ્યાંથી પેદા થયો છે તે યુરોપમાં પણ નથી! વાસ્તવિકતા એ છે કે આ શબ્દના નામે જેટલા માથા પછાડવામાં આવી રહ્યા છે તેટલું જ નુકસાન સમાજની એકતાને થઈ રહ્યું છે.

ભારતનો ધાર્મિક, સાંસ્કૃતિક અને પૌરાણિક ઈતિહાસ ૫ હજાર વર્ષ જૂનો છે. આ ઈતિહાસના કોઈપણ મુદ્દાનું પ્રતિબિંબ બંધારણમાં પડતું નથી. આ દેશની પરંપરા, તેનો ઈતિહાસ, તેના જૂના સમયના રાજવીની પરંપરા, મૂલ્યો, ખુમારી, ખાનદાની વગેરેનો કોઈ જ અંશ બંધારણમાં દેખાતો નથી. વેદ, ઉપનિષદ, આયુર્વેદ, શ્રુતિ, સ્મૃતિ, રામાયણ, મહાભારત કે શ્રીમદ્ ભગવદ્ગીતાનો કર્મનો સિદ્ધાંત આમાંનું કશું જ બંધારણમાં દેખાતું નથી.

દુનિયામાં કયો દેશ પોતાની સભ્યતા - સંસ્કૃતિની ઓળખ વગર આવી રીતે વિદેશથી આયાત થયેલા બંધારણની જોગવાઈઓ કઈ રીતે ટકી શકે? તેમ જ તેની ઉપયોગિતા અને યથાર્થતા કેટલી? એક સુસંસ્કૃત, સભ્ય સમાજ તરીકેની આપણી આગવી ઓળખને ઘસારો લાગી રહ્યો છે તેનું કારણ અવાસ્તવિક બંધારણ છે.

બંધારણમાં ક્યાંય રાજકર્તાઓની જવાબદારી નિશ્ર્ચિત કરી શકાય તેવી બાબતો નથી. સાંસદો, રાજ્યપાલની ફરજ અને જવાબદારીનું પ્રકરણ અસંદિગ્ધ છે. ન્યાયપાલિકા બાબતે પણ ઘણો જ શૂન્યાવકાશ પ્રવર્તી રહ્યો છે. ન્યાયતંત્રની કાર્યક્ષમતા અને વિશ્ર્વસનીયતા સામે વ્યાપક શંકા વ્યક્ત થઈ રહી છે. આવી અસંખ્ય બાબતોમાં બંધારણ સાવ મૌન છે.

બ્રિટન અને અમેરિકાના બંધારણની જોગવાઈઓ આપણા બંધારણમાં છે તેવું કહેવાય છે, પરંતુ તેમાં જે સારી બાબતો હતી તે આપણા બંધારણમાં સમાવી લેવામાં આવી નથી. જેમ કે બ્રિટનમાં તો બંધારણ લેખિતમાં નથી, પરંતુ પ્રધાન સામે આક્ષેપ થાય તો તે તુરત જ રાજીનામું આપી દેતા હોય છે. આવી પ્રણાલિકા આપણે સ્વીકારી નથી.

પ્રધાનમંડળનું કદ બ્રિટિશ પાર્લામેન્ટની સંખ્યાના ૧૦ ટકા હોવું જોઈએ તેવી જોગવાઈ આપણે ત્યાં છે ખરી? અમેરિકાના બંધારણમાં પ્રમુખ બહારના નિષ્ણાતોને પોતાની કેબિનેટમાં સમાવી શકે છે, જ્યારે આપણે ત્યાં આવી પ્રણાલિકાનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો નથી. આવા તો ઘણા મુદ્દા છે જે ઉપેક્ષિત રહ્યા છે આજે તે નડતરરૂપ બન્યા છે.

અનામત પ્રથા એ બંધારણનું અધમ કક્ષાનું પાપ છે. શોષિત અને વંચિતોને નામે વાસ્તવમાં તો હવે પછાત વર્ગમાં જ સ્થાપિત હિતોનો અડ્ડો ઊભો થયો છે. છેલ્લી જોગવાઈ મહારાષ્ટ્રમાં મરાઠા ક્ષત્રિય કોમને અનામત આપવા થયેલી જાહેરાત પુરવાર કરે છે કે જેમના નામે ૯૦ ટકા ખાંડના કારખાના ચાલે છે તેમને હવે "પછાત કહેવાય છે! આવી જોગવાઈઓની સમાજમાં શું અસર થાય છે તે કોઈ જાણે છે ખરા?

સમાજમાં ભાગલા પડાવવાનું કાર્ય આવી રીતે અનામત પ્રથા કરે છે, જે ઐતિહાસિક કારણ ૧૯૫૦માં હતા. તેમાં આજે ઘણું પરિવર્તન આવ્યું છે. છતાં જોગવાઈઓ તો જૂનવાણી જ રહી છે. બંધારણમાં ફેરફાર કરવા બે તૃતીયાંશ અને ત્રણ ચતુર્થાંશ બહુમતીની જરૂર પડે છે જે માટે શાસક પક્ષ પાસે સંખ્યા હોતી નથી આવા ઘણા કાનૂની મુદ્દા પણ અડચણરૂપ છે.

બંધારણ સમાજને માર્ગદર્શક અને પથદર્શક બનવાને બદલે અવરોધક પરિબળ બન્યું છે. 

ભારતની સાથે જ પ્રગતિકાર્ય શરૂ કરનાર જર્મની અને જાપાન આજે ક્યાંય આગળ છે ત્યારે આપણે હજુ પીવાનું પાણી, અક્ષરજ્ઞાન અને દારૂબંધી જેવી બાબતોમાં પણ કોઈ નક્કર કાર્ય કરી શક્યા નથી.

બંધારણના માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતમાં સંપૂર્ણ દારૂબંધી, ગૌવંશ હત્યા પ્રતિબંધ અને નિ:શુલ્ક પ્રાથમિક શિક્ષણ આ ત્રણમાંથી એકપણ મુદ્દે ૧૦૦ ટકા સફળ કાર્ય થયું નથી. ગૌવંશ હત્યા પ્રતિબંધ કેટલાક રાજ્યોમાં અમલી છે, પરંતુ બધા રાજ્યોમાં નથી આથી પડોશી રાજ્ય છટકબારીનો લાભ લઈને ગેરકાયદે કૃત્ય કરી રહ્યા છે.

કલ્યાણ રાજ્યની ભાવનાને અનુરૂપ પ્રજાના હિતમાં દારૂબંધી હોવી જોઈએ. ભારત જેવા ગરમ દેશમાં દારૂની કોઈ જરૂર નથી. 

દારૂ કરતાં દૂધની વધુ જરૂર છે છતાં ગૌવંશની કતલ થયા કરે છે. સુપ્રીમ કોર્ટના ચુકાદા બાદ પણ સમગ્ર રાષ્ટ્રમાં સંપૂર્ણ ગૌવંશ હત્યા પ્રતિબંધ એકસૂત્રતા સાથે અમલી નથી તે એક કમનસીબી છે.

પ્રજાનું કલ્યાણ જોવાને બદલે દારૂના વેચાણમાંથી એક્સાઈઝની આવક મળે છે તેવી સલાહ જ્યારે આપવામાં આવે છે ત્યારે આશ્ર્ચર્ય થાય છે. એકમાત્ર ગુજરાતમાં ૧૯૪૭થી દારૂબંધી અમલી છે. ભલે ગમે તેટલી ટીકા થાય, પરંતુ ગુજરાતનો સરેરાશ મધ્યમવર્ગનો યુવાન દારૂથી અલિપ્ત રહીને પોતાનો વેપાર, વ્યવસાય કરે છે. 

ગુજરાતની પ્રજાની ખરીદશક્તિ વધુ છે તે વાતનું પ્રતિબિંબ દારૂબંધીને કારણે છે તે કોણ સમજે છે?

બંધારણ બાબતે એક રાષ્ટ્રીય કક્ષાની ચર્ચાસભા અનિવાર્ય છે. માત્ર સર્વસંમતિ દ્વારા જ બંધારણને ફરીથી લખવું અનિવાર્ય છે. જે મતભેદ છે તે બાબતે સાથે બેસીને ઉકેલ શોધવા જોઈએ. ૧૨૫ કરોડની જનસંખ્યાની અપેક્ષા, આકાંક્ષાથી બંધારણ ઊણું ઊતર્યું છે. ખાસ કરીને યુવાનવર્ગ આજે પરિણામલક્ષી કામગીરી માગે છે. તેવે વખતે લાગણીને સમજવી રહી.

વાજપેયી સરકાર દ્વારા બંધારણમાં ફેરફાર કરવા સુપ્રીમ કોર્ટના નિવૃત્ત ચીફ જસ્ટિસના નેતૃત્વ હેઠળ કમિટીની રચના કરવામાં આવી હતી. તેના દ્વારા અહેવાલ સુપ્રત કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ ત્યારબાદ આગળની કોઈ જ કાર્યવાહી થઈ નથી. નિષ્ણાતોએ કરેલી ભલામણ અંગે કોઈક ચર્ચા થવી જોઈએ અને સમયને અનુરૂપ ફેરફાર બંધારણમાં અવશ્ય થવા જોઈએ.