બ્રહ્માંડ દર્શન - ડૉ. જે. જે. રાવલ
ભારતીય મનીષીઓ માનતા હતાં કે બ્રહ્માંડ પાંચ તત્ત્વનું બનેલું છે: જલ, અગ્નિ, વાયુ, પૃથ્વી અને આકાશ. આજથી સાત હજાર વર્ષ પૂર્વે બ્રહ્માંડનું પાંચમું તત્ત્વ આકાશ છે તેમ માનવું તે તેમના તત્ત્વજ્ઞાનની ઉચ્ચતમ સ્થિતિ ગણાય. અણુ-પરમાણુ, બ્રહ્મ, બ્રહ્માંડ જેવા શબ્દો છ હજાર વર્ષ પૂર્વે ભારતીય વેદો અને શાસ્ત્રોમાં લખાયેલાં જોવામાં આવે છે તે આપણા પ્રાચીન મનીષીઓના મહાન તત્ત્વજ્ઞાનના દ્યોતક છે. ભારતમાં કણાદ ઋષિ થઈ ગયા. તેઓને આપણી દુનિયાના પ્રથમ અણુવિજ્ઞાની કહી શકાય. તેમને અણુ-પરમાણુ વિષે અગાધ જ્ઞાન હતું. ઋષિ પતંજલિ, ગોતમ, બૌધાયન મહાન વિજ્ઞાનીઓ અને તત્ત્વજ્ઞાનીઓ પ્રાચીન ભારતમાં થયા છે. બૌધાયાન ઋષિએ પાયથાગોરસ પહેલાં ૨૦૦ વર્ષે બે બિન્દુ વચ્ચેના અંતર માપવાનું સૂત્ર આપેલું જે આજે પાયથાગોરસના પ્રમેય (થીઅરમ, Theorem) તરીકે ઓળખાય છે. બૌધાયન ઋષિના પ્રમેયમાંથી પ્રથમ વાર એક પરિમાણ વ્યાખ્યા કરી શકાઈ. આપણને એક પરિમાણ (Linear dimension) ની ખબર પડી અને આપણે લંબાઈ માપી શક્યાં, પણ આપણે વસ્તુની પહોળાઈ માપી શક્યા અને આપણે બે પરિમાણને સમજી શક્યા. બે પરિમાણીય વસ્તુને, તેના ક્ષેત્રફળને સમજી શક્યા.
પછી આપણે વસ્તુની લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈ સમજી શક્યા અને આપણને વસ્તુના ત્રણ પરિમાણની ખબર પડી અને તેના ઘનફળ (Volume) ને સમજી શક્યાં અને તેને માપી પણ શક્યા. આ બ્રહ્માંડમાં બધી જ વસ્તુને ત્રણ પરિમાણ જ હોય. કોઈ વસ્તુ એક કે બે પરિમાણવાળી હોતી જ નથી. કાગળને પણ ઊંચાઈ હોય છે અને તેને પણ ત્રણ પરિમાણ જ હોય છે.
ન્યુટનના નિયમોમાં બે ચાર બહુ ગંભીર ક્ષતિ દેખાઈ. એ ક્ષતિને દૂર કરવા આઈન્સ્ટાઈનને સમયને બ્રહ્માંડનું ચોથું પરિમાણ લીધું અને બ્રહ્માંડને સમજવામાં ક્રાંતિ આણી. તેણે પૂરા બ્રહ્માંડને સાપેક્ષ બનાવી દીધું. સમય વિષે આપણા ઋષિમુનિઓએ ગહન મનન-ચિંતન કર્યું છે. સમયની ગહનતા તેમના ધ્યાનની બહાર ન હતી. આપણા ઋષિમુનિઓએ સાપેક્ષતાને પણ પૂર્ણપણે સમજી હતી અને સુંદર રીતે સમજાવ્યું હતું કે બ્રહ્માંડ સાપેક્ષ છે. પણ તેનું વૈજ્ઞાનિકરણ, તેનું વૈજ્ઞાનિક ફોર્મ્યુલેશન તો આઈન્સ્ટાઈને જ કર્યું.
બ્રહ્માંડની વિશાળતાને અને સૂક્ષ્મતાને સમજવાની વાત કરીએ તો આપણા ઋષિમુનિઓએ નંબર સિસ્ટમ આપી અને બ્રહ્માંડમાં અગાધ અને અગાધ અંતરો અને સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ અંતરો માપવાનું શક્ય બનાવ્યું. શૂન્યનું મહત્ત્વ સમજાવ્યું. અનંતતા અને સીમિતતા સમજાવી. આમ જે અર્વાચીન વિજ્ઞાન અને ખગોળ-વિજ્ઞાને વિકાસ સાધ્યો છે તેના પાયામાં ભારતીય ઋષિમુનિઓના જ્ઞાન-સંશોધન, મનન-ચિંતન અને તત્ત્વજ્ઞાન રહેલું છે. દુનિયામાં ભારતીય સંસ્કૃતિ હતી જેણે જ્ઞાનનો દીવો પ્રગટાવેલો તેમાં ચાણક્ય, આર્યભટ, વરાહમિહિર, બ્રહ્મગુપ્ત તે છેક ભાસ્કરાચાર્ય સુધી બરાબર જલતો રહ્યો. પછી જે પરદેશીઓનાં ધાડેધાડાં આવ્યાં તો છેક આપણે સ્વતંત્ર ન થયા ત્યાં સુધી આપણે આપણી અસ્મિતા ખોઈ બેઠાં.
પંદરમી સદીથી પશ્ર્ચિમમાં જ્ઞાન-વિજ્ઞાનનો દીવો પ્રગટ્યો જેમાં નિકોલસ કોપરનીક્સ, ટાયકો બ્રાહે, કેપ્લર, ગેલિલિયો, ન્યુટન, રોબર્ટ બૉયલ, લેવોત્ઝીઅર, પ્રીસ્ટલી, ડાર્વિન, આઈન્સ્ટાઈન મેડમ, ક્યુરી, રોન્જન્ટ, જે. જે. થોમસન, રુધરફોર્ડ, બૉહર, ડાલ્ટન, પ્લાન્ક વગેરે નામી વિજ્ઞાનીઓ પેદા થયાં.
આ વિજ્ઞાનીઓએ દર્શાવ્યું કે પદાર્થ તત્ત્વોનો બનેલો છે, તત્ત્વો એટમના બનેલા છે. એટમમાં ઈલેક્ટ્રોન્સ હોય છે, પ્રોટોન્સ અને ન્યુટ્રોન્સ હોય છે. ન્યુટ્રોન્સમાં પ્રોટોન્સ અને ઈલેક્ટ્રોન્સ હોય છે. પછી માલૂમ પડ્યું કે પ્રોટોન્સમાં ક્વાર્ક નામના પદાર્થકણો હોય છે. આજથી ૬૦૦૦ વર્ષ પહેલાં ભારતીય મનીષીઓએ પ્રશ્ર્ન પૂછેલો કે બ્રહ્માંડનું અંતિમ તત્ત્વ શું? બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ શું છે?
આજના વિજ્ઞાનીઓ આજે એ જ પ્રશ્ર્ન પૂછી રહ્યાં છે કે બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ શું છે. આજના વિજ્ઞાનીઓ એ જાણે છે કે બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ ચેતના છે, ઊર્જા છે અને તેણે જ આ બ્રહ્માંડમાં માયા સર્જી છે અને સર્જે છે. ભારતીય ઋષિમુનિઓએ તેને પરબ્રહ્મ કહ્યું. ઊર્જા જ અલગ અલગ સ્વરૂપે આપણી સમક્ષ આવે છે. ઊર્જા જ અલગ અલગ બળો ઉત્પન્ન કરે છે. ઊર્જાએ જ આ બ્રહ્માંડને ધરી રાખ્યું છે. વિગ બૅંગ એ જ ઊર્જાનું ઉત્પત્તિ સ્થાન છે. આમ બ્રહ્મ લટકા કરે બ્રહ્મ પાસે એમ નરસિંહ મહેતાએ સ્પષ્ટ કરેલી વાત છે. શંકરાચાર્યે અહં બ્રહ્માસ્મિ કહીને ૧૨૦૦ વર્ષ પૂર્વે વાત સમજાવી છે.
અર્થાત બ્રહ્મજિજ્ઞાસા પ્રમાણે અર્વાચીન વિજ્ઞાનીઓ જાણવા માગે છે કે પ્રોટોન અને ક્વાર્કસની અંદર શું છે? હકીકતમાં બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ, અંતિમ ઊર્જા, અંતિમ ચેતના શું છે?
આઈન્સ્ટાઈને બ્રહ્માંડનું બહુ મોટું અને ગૂઢ રહસ્ય સાબિત કર્યું છે કે પદાર્થ એ જ ઊર્જા, એ જ અંતરીક્ષ અને ફીલ્ડ. એ પણ હવે સ્પષ્ટ થયું છે કે જોકે ગુરુત્વાકર્ષણ હજુ થોડી મુસીબત ઉત્પન્ન કરે છે પણ આણ્વિક બળ, નિર્બળ આણ્વિક બળ (રેડિયો - એક્ટિવિટીને સર્જન કરતું બળ), વિદ્યુત ચુંબકીયબળ અને ગુરુત્વાકર્ષણ બળ એકના એક બળ છે. આ જ છેવટનો અદ્વૈતવાદ છે.
વિજ્ઞાનીઓએ અણુનું તળિયું જોવા માટે, પરમાણુનું તળિયું જોવા માટે જીનિવા અને સ્વિટ્ઝરલેન્ડના ભૂર્ગમાં એક ૨૭ કિલોમીટરનું ગોળાકાર ભૂગળું બનાવ્યું છે તેમાં તદ્દન શૂન્યવકાશ ઉત્પન્ન કર્યો છે અને તેને ઠંડું રાખવામાં આવ્યું છે. તેમાં પ્રકાશની ઝડપની ૯૯.૯૯૯૯ ટકા ઝડપે પ્રોટોનના વાદળોને એક સેક્ધડમાં કરોડોવાર દોડાવી ભટકાડવામાં આવે છે અને પ્રોટોનને તોડવામાં આવે છે. ૧૯૬૪માં પીટર હિગ્ઝ નામના વિજ્ઞાનીએ દર્શાવ્યું હતું કે હિગ્ઝ ફીલ્ડ (હિગ્ઝ-બોઝૉન, હિગ્ઝ પાર્ટિકલ, ગૉડ-પાર્ટિકલ એ પદાર્થનું અંતિમ ચેતન સ્વરૂપ છે. હિગ્ઝની આ થિયરીને તપાસવા વિજ્ઞાનીઓએ જીનિવામાં ૪૦૦ અબજ રૂપિયાના ખર્ચે જટિલ લાર્જ હેડ્રોન કોલાઈડર સ્થાપ્યું. બે વર્ષ પહેલાં આ પાર્ટિકલ એક્સલરેટરે પીટર હિગ્ઝને સાચા સાબિત કર્યા. તેમ છતાં વિજ્ઞાનીઓ માનતા હતાં કે હિગ્ઝ પાર્ટિકલ તે પદાર્થનો અંતિમ કણ નથી. તેમણે પદાર્થના અંતિમ કણની શોધ ચાલુ રાખી અને ટેકની-પાર્ટિકલ શોધી કાઢ્યો. તેમ છતાં વિજ્ઞાનીઓ માને છે કે હિગ્ઝ-પાર્ટિકલ કે ટેકની પાર્ટિકલ પદાર્થના અંતિમ કણો નથી. હજુ પણ તેની અંદર બીજા પદાર્થ કણો છે. તે તપાસવા વિજ્ઞાનીઓએ હવે જીનિવામાં લગભગ ૮૦૦ અબજ રૂપિયાના ખર્ચે વધારે સોફિસ્ટીકેટેડ લાર્જ હેડ્રૉન કોલાઈડર સ્થાપ્યું છે જે જલદીથી કાર્યરત થશે અને કદાચ જૂન મહિનામાં અંતિમના અંતિમ કણાના અસ્તિત્વને સાબિત કરશે.
અણુમાં ડોકિયું કરી શકાય છે. તેના અગાધ ઊંડાણને માપી શકાય તેમ નથી. શું અણુ તળિયા વગરનું (બોટમલેસ Bottomless) છે? સહજાનંદ સ્વામીએ ૨૦૦ વર્ષ પહેલા કહેલું કે અણુના કરોડોને કરોડો ભાગ કરો, તેમા પણ અંતરીક્ષ છે? અણુની દુનિયા હકીકતમાં વિશાળ દુનિયા કરતાં પણ વધારે વિશાળ છે.
જીનિવામાં થનારો આ પ્રયોગ ડાર્ક મેટર અને ડાર્ક એનર્જી પર પણ પ્રકાશ પાડશે. તે હકીકતમાં ડાર્ક મેટર - પાર્ટીક્સની શોધ છે. ડાર્ક-એનર્જી પાર્ટિકલની શોધ છે. બ્રહ્માંડમાં આપણે માત્ર ૫ ટકા જ બ્રહ્માંડને જોઈએ છીએ. ૯૫ ટકા બ્રહ્માંડ આપણી આંખોને ઓઝલ છે, જેને વિજ્ઞાનીઓ ડાર્ક મેટર કે ડાર્ક એનર્જીના રૂપમાં ઓળખે છે. આ પ્રયોગ બ્રહ્માંડના અદૃશ્ય ભાગ પર પ્રકાશ ફેંકશે. ઉપનિષદોમાં કહ્યું છે તેમ ન ઈતિ, ન ઈતિ. આ નહીં, આ નહીં, બ્રહ્માંડનું અંતિમ સત્ય કોઈ જાણતું નથી.
પછી આપણે વસ્તુની લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈ સમજી શક્યા અને આપણને વસ્તુના ત્રણ પરિમાણની ખબર પડી અને તેના ઘનફળ (Volume) ને સમજી શક્યાં અને તેને માપી પણ શક્યા. આ બ્રહ્માંડમાં બધી જ વસ્તુને ત્રણ પરિમાણ જ હોય. કોઈ વસ્તુ એક કે બે પરિમાણવાળી હોતી જ નથી. કાગળને પણ ઊંચાઈ હોય છે અને તેને પણ ત્રણ પરિમાણ જ હોય છે.
ન્યુટનના નિયમોમાં બે ચાર બહુ ગંભીર ક્ષતિ દેખાઈ. એ ક્ષતિને દૂર કરવા આઈન્સ્ટાઈનને સમયને બ્રહ્માંડનું ચોથું પરિમાણ લીધું અને બ્રહ્માંડને સમજવામાં ક્રાંતિ આણી. તેણે પૂરા બ્રહ્માંડને સાપેક્ષ બનાવી દીધું. સમય વિષે આપણા ઋષિમુનિઓએ ગહન મનન-ચિંતન કર્યું છે. સમયની ગહનતા તેમના ધ્યાનની બહાર ન હતી. આપણા ઋષિમુનિઓએ સાપેક્ષતાને પણ પૂર્ણપણે સમજી હતી અને સુંદર રીતે સમજાવ્યું હતું કે બ્રહ્માંડ સાપેક્ષ છે. પણ તેનું વૈજ્ઞાનિકરણ, તેનું વૈજ્ઞાનિક ફોર્મ્યુલેશન તો આઈન્સ્ટાઈને જ કર્યું.
બ્રહ્માંડની વિશાળતાને અને સૂક્ષ્મતાને સમજવાની વાત કરીએ તો આપણા ઋષિમુનિઓએ નંબર સિસ્ટમ આપી અને બ્રહ્માંડમાં અગાધ અને અગાધ અંતરો અને સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ અંતરો માપવાનું શક્ય બનાવ્યું. શૂન્યનું મહત્ત્વ સમજાવ્યું. અનંતતા અને સીમિતતા સમજાવી. આમ જે અર્વાચીન વિજ્ઞાન અને ખગોળ-વિજ્ઞાને વિકાસ સાધ્યો છે તેના પાયામાં ભારતીય ઋષિમુનિઓના જ્ઞાન-સંશોધન, મનન-ચિંતન અને તત્ત્વજ્ઞાન રહેલું છે. દુનિયામાં ભારતીય સંસ્કૃતિ હતી જેણે જ્ઞાનનો દીવો પ્રગટાવેલો તેમાં ચાણક્ય, આર્યભટ, વરાહમિહિર, બ્રહ્મગુપ્ત તે છેક ભાસ્કરાચાર્ય સુધી બરાબર જલતો રહ્યો. પછી જે પરદેશીઓનાં ધાડેધાડાં આવ્યાં તો છેક આપણે સ્વતંત્ર ન થયા ત્યાં સુધી આપણે આપણી અસ્મિતા ખોઈ બેઠાં.
પંદરમી સદીથી પશ્ર્ચિમમાં જ્ઞાન-વિજ્ઞાનનો દીવો પ્રગટ્યો જેમાં નિકોલસ કોપરનીક્સ, ટાયકો બ્રાહે, કેપ્લર, ગેલિલિયો, ન્યુટન, રોબર્ટ બૉયલ, લેવોત્ઝીઅર, પ્રીસ્ટલી, ડાર્વિન, આઈન્સ્ટાઈન મેડમ, ક્યુરી, રોન્જન્ટ, જે. જે. થોમસન, રુધરફોર્ડ, બૉહર, ડાલ્ટન, પ્લાન્ક વગેરે નામી વિજ્ઞાનીઓ પેદા થયાં.
આ વિજ્ઞાનીઓએ દર્શાવ્યું કે પદાર્થ તત્ત્વોનો બનેલો છે, તત્ત્વો એટમના બનેલા છે. એટમમાં ઈલેક્ટ્રોન્સ હોય છે, પ્રોટોન્સ અને ન્યુટ્રોન્સ હોય છે. ન્યુટ્રોન્સમાં પ્રોટોન્સ અને ઈલેક્ટ્રોન્સ હોય છે. પછી માલૂમ પડ્યું કે પ્રોટોન્સમાં ક્વાર્ક નામના પદાર્થકણો હોય છે. આજથી ૬૦૦૦ વર્ષ પહેલાં ભારતીય મનીષીઓએ પ્રશ્ર્ન પૂછેલો કે બ્રહ્માંડનું અંતિમ તત્ત્વ શું? બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ શું છે?
આજના વિજ્ઞાનીઓ આજે એ જ પ્રશ્ર્ન પૂછી રહ્યાં છે કે બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ શું છે. આજના વિજ્ઞાનીઓ એ જાણે છે કે બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ ચેતના છે, ઊર્જા છે અને તેણે જ આ બ્રહ્માંડમાં માયા સર્જી છે અને સર્જે છે. ભારતીય ઋષિમુનિઓએ તેને પરબ્રહ્મ કહ્યું. ઊર્જા જ અલગ અલગ સ્વરૂપે આપણી સમક્ષ આવે છે. ઊર્જા જ અલગ અલગ બળો ઉત્પન્ન કરે છે. ઊર્જાએ જ આ બ્રહ્માંડને ધરી રાખ્યું છે. વિગ બૅંગ એ જ ઊર્જાનું ઉત્પત્તિ સ્થાન છે. આમ બ્રહ્મ લટકા કરે બ્રહ્મ પાસે એમ નરસિંહ મહેતાએ સ્પષ્ટ કરેલી વાત છે. શંકરાચાર્યે અહં બ્રહ્માસ્મિ કહીને ૧૨૦૦ વર્ષ પૂર્વે વાત સમજાવી છે.
અર્થાત બ્રહ્મજિજ્ઞાસા પ્રમાણે અર્વાચીન વિજ્ઞાનીઓ જાણવા માગે છે કે પ્રોટોન અને ક્વાર્કસની અંદર શું છે? હકીકતમાં બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ, અંતિમ ઊર્જા, અંતિમ ચેતના શું છે?
આઈન્સ્ટાઈને બ્રહ્માંડનું બહુ મોટું અને ગૂઢ રહસ્ય સાબિત કર્યું છે કે પદાર્થ એ જ ઊર્જા, એ જ અંતરીક્ષ અને ફીલ્ડ. એ પણ હવે સ્પષ્ટ થયું છે કે જોકે ગુરુત્વાકર્ષણ હજુ થોડી મુસીબત ઉત્પન્ન કરે છે પણ આણ્વિક બળ, નિર્બળ આણ્વિક બળ (રેડિયો - એક્ટિવિટીને સર્જન કરતું બળ), વિદ્યુત ચુંબકીયબળ અને ગુરુત્વાકર્ષણ બળ એકના એક બળ છે. આ જ છેવટનો અદ્વૈતવાદ છે.
વિજ્ઞાનીઓએ અણુનું તળિયું જોવા માટે, પરમાણુનું તળિયું જોવા માટે જીનિવા અને સ્વિટ્ઝરલેન્ડના ભૂર્ગમાં એક ૨૭ કિલોમીટરનું ગોળાકાર ભૂગળું બનાવ્યું છે તેમાં તદ્દન શૂન્યવકાશ ઉત્પન્ન કર્યો છે અને તેને ઠંડું રાખવામાં આવ્યું છે. તેમાં પ્રકાશની ઝડપની ૯૯.૯૯૯૯ ટકા ઝડપે પ્રોટોનના વાદળોને એક સેક્ધડમાં કરોડોવાર દોડાવી ભટકાડવામાં આવે છે અને પ્રોટોનને તોડવામાં આવે છે. ૧૯૬૪માં પીટર હિગ્ઝ નામના વિજ્ઞાનીએ દર્શાવ્યું હતું કે હિગ્ઝ ફીલ્ડ (હિગ્ઝ-બોઝૉન, હિગ્ઝ પાર્ટિકલ, ગૉડ-પાર્ટિકલ એ પદાર્થનું અંતિમ ચેતન સ્વરૂપ છે. હિગ્ઝની આ થિયરીને તપાસવા વિજ્ઞાનીઓએ જીનિવામાં ૪૦૦ અબજ રૂપિયાના ખર્ચે જટિલ લાર્જ હેડ્રોન કોલાઈડર સ્થાપ્યું. બે વર્ષ પહેલાં આ પાર્ટિકલ એક્સલરેટરે પીટર હિગ્ઝને સાચા સાબિત કર્યા. તેમ છતાં વિજ્ઞાનીઓ માનતા હતાં કે હિગ્ઝ પાર્ટિકલ તે પદાર્થનો અંતિમ કણ નથી. તેમણે પદાર્થના અંતિમ કણની શોધ ચાલુ રાખી અને ટેકની-પાર્ટિકલ શોધી કાઢ્યો. તેમ છતાં વિજ્ઞાનીઓ માને છે કે હિગ્ઝ-પાર્ટિકલ કે ટેકની પાર્ટિકલ પદાર્થના અંતિમ કણો નથી. હજુ પણ તેની અંદર બીજા પદાર્થ કણો છે. તે તપાસવા વિજ્ઞાનીઓએ હવે જીનિવામાં લગભગ ૮૦૦ અબજ રૂપિયાના ખર્ચે વધારે સોફિસ્ટીકેટેડ લાર્જ હેડ્રૉન કોલાઈડર સ્થાપ્યું છે જે જલદીથી કાર્યરત થશે અને કદાચ જૂન મહિનામાં અંતિમના અંતિમ કણાના અસ્તિત્વને સાબિત કરશે.
અણુમાં ડોકિયું કરી શકાય છે. તેના અગાધ ઊંડાણને માપી શકાય તેમ નથી. શું અણુ તળિયા વગરનું (બોટમલેસ Bottomless) છે? સહજાનંદ સ્વામીએ ૨૦૦ વર્ષ પહેલા કહેલું કે અણુના કરોડોને કરોડો ભાગ કરો, તેમા પણ અંતરીક્ષ છે? અણુની દુનિયા હકીકતમાં વિશાળ દુનિયા કરતાં પણ વધારે વિશાળ છે.
જીનિવામાં થનારો આ પ્રયોગ ડાર્ક મેટર અને ડાર્ક એનર્જી પર પણ પ્રકાશ પાડશે. તે હકીકતમાં ડાર્ક મેટર - પાર્ટીક્સની શોધ છે. ડાર્ક-એનર્જી પાર્ટિકલની શોધ છે. બ્રહ્માંડમાં આપણે માત્ર ૫ ટકા જ બ્રહ્માંડને જોઈએ છીએ. ૯૫ ટકા બ્રહ્માંડ આપણી આંખોને ઓઝલ છે, જેને વિજ્ઞાનીઓ ડાર્ક મેટર કે ડાર્ક એનર્જીના રૂપમાં ઓળખે છે. આ પ્રયોગ બ્રહ્માંડના અદૃશ્ય ભાગ પર પ્રકાશ ફેંકશે. ઉપનિષદોમાં કહ્યું છે તેમ ન ઈતિ, ન ઈતિ. આ નહીં, આ નહીં, બ્રહ્માંડનું અંતિમ સત્ય કોઈ જાણતું નથી.
http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=156432
No comments:
Post a Comment