બ્રહ્માંડ દર્શન - ડૉ. જે. જે. રાવલ
કહેવાય છે કે ઓસ્ટ્રેલિયા, આફ્રિકા કે નોર્વેમાં એક પતંગિયું (બટરફ્લાય ) તેની પાંખો વડે ફફડાટ કરે તો આપણા દેશમાં જબ્બર વંટોળિયો થઈ શકે. આ વાત સાંભળીએ તો માનવામાં ન આવે, કે આફ્રિકામાં પતંગિયાંની પાંખોનાં ફફડાટથી કાંઈ ભારતમાં વંટોળિયો આવી શકે? પણ આ વાત સાચી છે. કારણ કે નાના પતંગિયાની પાંખોનો ફફડાટ હવામાં નાની હલચલ પેદા કરે છે, તે જેમ જેમ આગળ વધે છે તેમ તેમ તેની તાકાત વધતી જાય છે અને છેવટે તે મહાભયંકર વંટોળિયાનું રૂપ ધારણ કરે છે.
મહાસાગરનું નિરીક્ષણ કરીએ તો માલૂમ પડે કે નાની એવી પવનની લહેરખી મહાસાગરમાં હલકું મોજું ઉત્પન્ન કરે છે જે આગળ જતાં ઘૂઘવાટ મારતા સમુદ્રના મોજાંને ઉત્પન્ન કરે છે. સરોવરમાં ફેંકાયેલી નાની કાંકરી પાણીમાં વર્તુળો-મોજાં ઉત્પન્ન કરે છે, છેવટે તે કિનારે અથડાય છે.
વિજ્ઞાનીઓ આ વિચારને કેઓટીક (Chaotic) થિયરી તરીકે ઓળખે છે. કેઓઝે બ્રહ્માંડમાં હકીકતમાં આતંક મચાવી રાખ્યો છે. સૂર્યમંડળ લાગે છે સુમુસૂતરું પણ તેની નીચે અરાજકતા વ્યાપેલી છે. નાની અરાજકતા છેવટે લઘુગ્રહને કે ધૂમકેતુને તેની કક્ષામાંથી બહાર ફેંેંકેે છે. આ વંટોળિયા ઉત્પન્ન થાય છે તે હકીકતમાં વાયુમંડળમાં ઉત્પન્ન થતી નાની હિલચાલનું પરિણામ હોય છે. કોઈ દેશમાં બે રાજકીય પાર્ટીઓ હોય અને ચૂંટણીમાં બંને પાર્ટીને સરખી સંખ્યામાં સીટ મળી હોય તો બંને પાર્ટીમાંથી કોઈ પણ એક પાર્ટી સરકાર બનાવી શકે નહીં. હવે કોઈ એક પાર્ટીમાંથી માત્ર એક ડીફેક્ટર બીજી પાર્ટીમાં જતો રહે કે કોઈ એક ઈન્ડિપેન્ડન્ટ કોઈ એક પાર્ટીમાં જતો રહે તો તે પાર્ટી સરકાર બનાવી શકે જે ચૂંટણી જીતેલા પચાસ ન કરી શકે તે એક જ માણસ કરી શકે. આ એક જાતનો કેઓઝ જ છે જે ઝંઝાવાત મચાવી શકે. આપણે કહીએ છીએ કે એક્ટ લોકલી તેની અસર પડશે ગ્લોબલી.
માનવીની એક ભૂલ તેને પાયમાલ કરી નાખે છે અને એક સારો વિચાર તેને મહાન બનાવે છે. વાલિયા લૂટારાના જીવનમાં નારદજીને મળવાના નાના પ્રસંગે તેને મહાન વાલ્મીકી ઋષિ બનાવી દીધા. એક શબ્દ જીવનમાં કે જગતમાં હલચલ મચાવી શકે છે. દ્રોપદીના એક જ વાક્યે મહાભારતના યુદ્ધને જન્મ આપી દીધો.
નાનો ફેરફાર ધીરે ધીરે વિરાટ સ્વરૂપ ધારણ કરે છે તે વિકરાળ પણ હોઈ શકે છે અને સારા માટે પણ હોઈ શકે છે. માટે દરેક કાર્ય કરતાં, દરેક શબ્દ બોલતાં સાવચેતી રાખવાની જરૂર છે.
જવાળામુખી, સુનામી કે ધરતીકંપની શરૂઆત તદ્દન નાના ફેરફારથી થાય છે અને છેવટે તે વિકરાળરૂપ ધારણ કરે છે. કોઈ પણ સિસ્ટમમાં જરા જેટલી પણ ખલેલ પહોંચાડો તો તે ખલેલ ધીરે ધીરે એટલી વિકરાળ બને છે કે સિસ્ટમને છિન્ન-વિછિન્ન કરી નાખે છે. બાળકના જીવનમાં નાનો કુસંગ તેને ભયંકર ગુંડો બનાવી મૂકે છે, જ્યારે એક નાનો સત્સંગ માનવીને મહાન બનાવે છે. અણીનો ચૂક્યો સો વર્ષ પણ જીવી શકે છે. આગ માત્ર નાની દિવાસળી જ લગાડે છે. અકસ્માતો કેવી રીતે થાય છે, માત્ર નાની ભૂલથી જ તો... એક નાની ભૂલ, બીજી ભૂલને આમંત્રણ આપે છે અને આમ ને આમ તે વિકરાળરૂપ ધારણ કરે છે. એકવાર અસત્ય બોલીએ તે અસત્યની પરંપરા સર્જે છે. એક નાની વાતને છુપાવવાનું, છુપાવવાની પરંપરા સર્જે છે.
વરસાદ પણ એવી જ રીતે પડે છે. એક જગ્યાની વરાળ ઠંડી પડે છે તે ધોધમાર વરસાદને સર્જે છે. સૂર્યમાળાનો જન્મ માત્ર બે પદાર્થકણોના મળવામાંથી થયો છે. તે પછી ત્રીજા પદાર્થકણને આકર્ષે છે અને છેવટે અબજો અને અબજો પદાર્થકણો આકર્ષાય સૂર્યમાળાને જન્મ આપે છે. બકનળી પણ એવી જ રીતે કાર્ય કરે છે. બકનળીમાં જરા જેટલી જગ્યા રહે ત્યાં સુધી બકનળી ચાલુ થતી નથી જેવું એક ટીપું એમાં ઉમેરાય છે કે બકનળી ચાલુ થઈ જાય છે કે વાસણનું તળિયા સુધીનું પાણી વહાવી દે છે.
કાંકરીચાળો એ બટરફ્લાય ઈફેક્ટનું ઉદાહરણ છે. મોબસાઈકોલોજી પણ બટરફ્લાયનું જ ઉદાહરણ છે. કેન્સરનું
દર્દ બટરફ્લાય ઈફેક્ટનું એક મોટું
ઉદાહરણ છે.
જ્યોતિષીઓની ભાષામાં નહીં પણ વિજ્ઞાનની ભાષામાં પૂરું બ્રહ્માંડ આપણને અસર કરે છે અને પૂરા બ્રહ્માંડને આપણે અસર કરીએ છીએ. બ્રહ્માંડમાં દૂર દૂર તારાનો થયેલો વિસ્ફોટ કે જન્મ આપણને અહીં પૃથ્વી પર અસર કરી શકે છે અને કરે છે. બટરફ્લાય ઈફેક્ટ સર્જન માટે પણ હોય છે અને વિસર્જન માટે પણ. કોઈ પણ રોગ કેઓઝની બટરફ્લાય ઈફેક્ટનું પરિણામ હોય છે. માટે તમે જ્યારે પતંગિયાંને તેની પાંખો ફફડાવતાં જુઓ તો તેને સામાન્ય ઘટના માનતાં નહીં તે ક્યાંક સર્જન કરશે તો ક્યાંક વિસર્જન. માટે નાનાને નાનું સમજવું નહીં. કીડી પણ કાળા નાગનો જીવ લઈ શકે છે અને જો બળવાન હાથીના કાનમાં નાનું મચ્છર ફફડાટ કરવા લાગે તો હાથી તેનું માથું પછાડી પછાડી મૃત્યુને શરણ થાય છે.
વિજ્ઞાનમાં કેઓટિક થિયરી (અરાજકતાની થિયરી)એ વિજ્ઞાનીઓનાં જીવ ઊંચા કરી દીધાં છે. કારણ કે ગમે તે શિસ્તબદ્ધ ભૌતિકક્રિયામાં કેઓટિક થિયરી લગાડીએ, તેમાં થોડી પણ ખલેલ (ઙયિિીંહિફશિંજ્ઞક્ષ) પહોંચાડીએ તો ખબર પડે કે તે શિસ્તબદ્ધ ભૌતિક સિસ્ટમ છેવટે વિનાશમાં પરિણમે છે. આ દર્શાવે છે કે દરેકેદરેક શિસ્તબદ્ધ ચાલતી સિસ્ટમનું ભાવિ તો અરાજકતા જ છે. જેમ જેમ સિસ્ટમ વૃદ્ધ થતી જાય તેમ તેમ તેમાં અરાજકતા વધતી જાય. અને છેવટે તે અનિયંત્રિત થઈ જાય અને નાશ પામે. આ બાબત આપણા પૂરા બ્રહ્માંડને પણ લાગુ પડે છે. કોઈ જ કેમોઝથી બળી શકે તેમ નથી. ક્યારે ને ક્યારે બ્રહ્માંડની સિસ્ટમમાં કેઓઝ (અરાજકતા) ઊભો થવાનો જ અને સિસ્ટમનો નાશ કરવાનો જ આ જ તેનું અંતિમ ભાગ્ય છે. શું કેઓઝથી બચી શકાય તેમ નથી? મૃત્યુથી બચી શકાય તો જ કેઓઝથી બચી શકાય. કેઓઝ કોઈ પણ વસ્તુને મૃત્યુ તરફ લઈ જવાનો માર્ગ છે, તેનો એજન્ટ છે. વિચાર એ કેઓઝનો જ ટોનિક છે જે વિરાટ થઈને કાં તો સર્જન કરે અથવા વિનાશ કરે.
જર્મનીમાં માખ નામનો ફિલોસોફર થઈ ગયો. આઈન્સ્ટાઈને જે તેનો વિસ્તૃત સાપેક્ષવાદ (લયક્ષયફિહ વિંયજ્ઞિુ જ્ઞર યિહફશિંદશિું) આપ્યો તેના પાયામાં માખનો સિદ્ધાંત છે. માખનો સિદ્ધાંત એમ કહે છે કે પૂરું બ્રહ્માંડ આપણને અસર કરે છે, બ્રહ્માંડનો દરેક પદાર્થ આપણને અસર કરે છે. પણ જ્યોતિષીઓ કહે છે તેમ નહીં કે આપણું ભાવિ ગ્રહો ઘડે છે. હવે જો બ્રહ્માંડમાંથી બધે જ પદાર્થ કાઢી લઈએ, એટલે કે બ્રહ્માંડમાં જો કોઈ જ પદાર્થ ન હોય અને આપણે એકલાં જ હોઈએ તો આપણી ઉપર કોઈ બળ લાગે જ નહીં, ન્યુટનનો બીજો નિયમ કહે છે કે ઋ=ળફ જેમાં ઋ=ઋજ્ઞભિય (બળ) છે. ળ= આપણામાં રહેલાં પદાર્થ છે અને પફ’ ફભભયહયફિશિંજ્ઞક્ષ (પ્રવેગ) છે. હવે જો આપણી પર કોઈ જાતનું બળ જ ન લાગતું હોય તો ઋ= શૂન્ય બને તો ળફ=૦ થાય તો આ દર્શાવે છે કે કાં તો ળ શૂન્ય છે. નહીં તો ફ શૂન્ય છે. નહીં તો બંને શૂન્ય છે. બંને શૂન્ય હોય તો આપણામાં રહેલા પદાર્થ શૂન્ય બને અને પ્રવેગ ફભભયહયફિશિંજ્ઞક્ષ ‘ફ’ પણ શૂન્ય બને. જો આપણામાં રહેલો પદાર્થ ળ શૂન્ય ન હોય તો ‘ફ’ શૂન્ય બને જ પણ તો ફ (પ્રવેગ)ને કોના સંદર્ભે માપવું. કારણ કે બ્રહ્માંડમાં કોઈ પદાર્થ તો નથી જેના સંદર્ભે ‘ફ’ને માપી શકાય તો ‘ફ’ અનિર્ણયાત્મક રહે. જો બળ નથી તો ‘ફ’ શૂન્ય છે. તો પછી ળ અનિર્ણયાત્મક બને પણ જો ‘ફ’ શૂન્ય ન હોય તો ળ શૂન્ય હોય. એટલે કે પોતાનામાં બ્રહ્માંડની ભૂમિતિના રૂપમાં આવરે છે. માટે બુધ ગ્રહની વિચિત્ર ગતિવિધિ સમજાઈ.
આઈન્સ્ટાઈનનાં સિરદ્ધાંત પૂરા બ્રહ્માંડના પદાર્થની આપણી ઉપર અસર દર્શાવે છે પણ તેમાં તેના માટે અલગ પદ નથી. જેથી કહી શકાય કે પૂરા બ્રહ્માંડના પદાર્થની આપણી ઉપર કેટલી અસર છે. ૨૦૧૫નું વર્ષ આઈન્સ્ટાઈનના વિસ્તૃત સાપેક્ષવાદનું સેન્ટેનરી પર (શતાબ્દિ વર્ષ) છે. તેના સંદર્ભે ધી ઈન્ડિયન પ્લેનેટરી સોસાયટીએ આઈન્સ્ટાઈનના વિસ્તૃત સાપેક્ષવાદ પર એક આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદનું આયોજન કર્યું હતું તેમાં તાતા ઈન્સ્ટિટયૂટ ઓફ ફન્ડામેન્ટલ રીસર્ચના ભૂગોળ, ભૌતિકશાસ્ત્રી પ્રોફેસર ઉન્નીકૃષ્ણને આઈન્સ્ટાઈનના વિસ્તૃત સાપેક્ષવાદના સમીકરણને સુધારિત કરેલું દર્શાવ્યું જેમાં પૂરા બ્રહ્માંડના પદાર્થની અસર અલગ પદના રૂપમાં દર્શાવી છે.
આ દર્શાવે છે કે આપણા ખગોળવિદો જરા પણ ઓછા નથી. તે આઈન્સ્ટાઈનના સૂત્રને પણ સુધારિત કરી શકે છે. આ દર્શાવે છે કે પૂરા બ્રહ્માંડમાં કોઈ પણ ખૂણે કાંઈ પણ થાય તે આપણને અસર કરે જ છે. ભલે તે બહુ નાની હોય, બટરફલાય ઈફેકટ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. માટે નાનાને નાનું માની લેવું નહીં.
No comments:
Post a Comment