23-06-2013
શરાબ પીનારો રોડમાં રહે છે ને વેચનારો કરોડોમાં રાચે.
http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=95557
શરાબ પીનારો રોડમાં રહે છે ને વેચનારો કરોડોમાં રાચે.
હાસ્યનો દરબાર - શાહબુદ્દીન રાઠોડ
જિંદગીમાં બે જ વિકલ્પો અમારી સામે હતા-આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી પોતાનું જીવન સુધારવું અથવા સમાજને સુધારવામાં જીવન સમર્પી દેવું, અમે સમાજસુધારણાને પ્રાધાન્ય આપ્યું.
સેવાભાવી યુવકોના સહકારથી અમે એક સંસ્થા સ્થાપી, નામ રાખ્યું ‘સંગાથ’ અને ઉદ્દેશ રાખ્યો ‘સાચો રાહ’ અમુક સભ્યોએ સૂચન કર્યું કે આપણું જ્ઞાન ગમે તેટલું મૂલ્યવાન હોય પણ એ જ્યાં સુધી અનુભવની સરાણે ચડી ‘સમજણ’ ન બને ત્યાં સુધી તેનું કંઈ મૂલ્ય નથી.
આ વિધાનનો વિરોધ કરતાં અમુક સભ્યોએ કહ્યું: ‘સાચો રાહ ન બતાવી શકાય તો કંઈ નહીં, ખોટા રાહથી તો સમાજને જાગ્રત કરી શકાય ને?’
દારૂ-જુગાર, હિંસા અને ચારિત્ર્યહીનતા જેવા રસ્તાઓ બેહાલીમાં, બરબાદીમાં, કારમી ગરીબાઈમાં પૂરા થાય છે, જેલમાં, હોસ્પિટલમાં કે ફાંસીને ફંદે પૂરા થાય છે. આવું ન સમજાવી શકાય? પ્રત્યુત્તરમાં અમુક સભ્યોએ કહ્યું: ‘આપણી સમજણ એમને કામ આવશે ખરી?’
મેં આ ચર્ચાનું સમાપન કરતાં કહ્યું: ‘જુઓ, આવી ચર્ચાનો કોઈ અંત જ નથી. આ તો પરાપૂર્વથી ચાલ્યા જ કરે છે. આપણે એટલું જ સમજી લઈએ કે માનવીના માર્ગ પરથી તેની મંજિલ નક્કી થઈ જાય છે. જ્ઞાન વગરનું કર્મ અને કર્મ વગરનું જ્ઞાન બંને વ્યર્થ છે. આપણે બંનેને પ્રાધાન્ય આપવાનું છે. આપણાં ઘરો સાફ કરવાં શેરીની ગંદકીઓ દૂર કરવી, રોજ તળાવે જઈ સ્નાન કરવું, કપડાં હાથે ધોઈ નાખવાં, ગરીબ વિદ્યાર્થીઓને મદદ કરવી, કોઈ બીમારને દવાખાને પહોંચાડવા... આવાં કાર્યો કરવામાં ક્યાં મોટી સમજણની જરૂર છે?’
એ પછી તો ઘણી ચર્ચા થઈ. કરી શકાય એવાં ઘણાં કાર્યોનાં સૂચનો થયાં. સૌનો અભિગમ હકારાત્મક રહ્યો. સૌનાં મન ઉત્સાહથી કંઈક કરી છૂટવાની ભાવનાથી ભરાઈ ગયાં.
અમે પ્રથમ પ્રાધાન્ય આપ્યું વ્યસનમુક્તિને. ગામનો એક પછાત વિસ્તાર પસંદ કર્યો. ત્યાં સત્સંગસભાનું આયોજન કર્યું. સ્થળ, સમય, વક્તાઓ બધું નક્કી કરવામાં આવ્યું. સત્સંગસભાનો જોરજોરથી પ્રચાર કરવામાં આવ્યો.
સમાજઉત્કર્ષ અભિયાનનો એ શુભ દિન આવી ગયો. અમે નિશ્ર્ચિત સમયે ત્યાં પહોંચી પણ ગયા. સભાનો સમય થયો પણ હાજરી કંગાળ હતી. એક ટેબલ અને બે ખુરશીની વ્યવસ્થા થઈ. એમાં એક પર તો જેની હતી તે બેસશે એવી શરતે મળી હતી. એક પર મારે બેસવાનું હતું.
જે ઓટા આગળ અમારી સભા હતી તેના પર બેસનારા નિવૃત્ત વૃદ્ધો મનેકમને સામે આવી બેઠા. કોઈ પ્રોગ્રામ સમજી થોડા યુવાનો આવ્યા. બધું પત્યા પછી પ્રસાદ વહેંચાશે એ ગણતરીએ બાળકો સામે બેઠાં. બે માજી તો ભેંસ ખરીદવા માટે લોન મળશે કે નહીં? એટલું જ જાણવા આવ્યાં હતાં.
ગમે તેવાં સારાં કાર્યો કરો, સમાજને તેની કાંઈ પડી નથી. આવી ટીકા અમારા યુવાનો કરવા લાગ્યા. સમય થયો ત્યારે અમે તો સભા શરૂ કરી. પ્રાર્થના, સત્કાર, સ્વાગત, ફૂલહાર જે અમે જ સાથે લાવ્યા હતા તે પહેરાવવામાં આવ્યાં. ત્યાર બાદ વક્તાઓએ પોતાનાં પ્રવચનો રજૂ કર્યાં. કોઈએ અજ્ઞાનતા, કોઈએ ગરીબી, કોઈએ ગંદકીને સમાજનાં પતનનાં કારણો ગણાવ્યાં, વ્યસન, વાસના, ક્રોધ અને પ્રલોભનના પણ ઉલ્લેખો થયા, પણ વાત ખીલે બંધાતી નહોતી. કોઈ માહોલ ઊભો જ ન થયો. ત્યાં મારા નામની જાહેરાત થઈ. એટલી વારમાં આખો ચોક ધીરે ધીરે ભરાઈ ગયો. હું પ્રવચન કરવા ઊભો થયો. મેં કહ્યું: ‘મિત્રો, આપણે સુખી છીએ કે દુ:ખી?’ સૌએ કહ્યું: ‘દુ:ખી.’ સભામાં કાંઈક ઉત્તેજના આવી એટલે મેં ભગવાન બુદ્ધની વાત મારા શબ્દોમાં રજૂ કરી પ્રશ્ર્નો પૂછ્યાં. જો દુ:ખ હોય તો દુ:ખને કારણ હોય ખરું? કારણ હોય તો નિવારણ હોઈ શકે ખરું? અને નિવારણ હોય તો દુ:ખમાંથી મુક્તિ મળી શકે ખરી? બધા પ્રશ્ર્નોના ઉત્તરો ‘હા, હા, હા’માં મળ્યા. ‘તો પછી આજે આપણે માત્ર આપણાં દુ:ખો વિશે અને તેના નિવારણ અંગે ભેગા થઈ વિચારીશું મિત્રો, આપણાં દુ:ખનાં ઘણાં કારણો છે, પણ તેમાંનું એક કારણ છે, વ્યસન અને વ્યસનમાં પણ દારૂ.’ આવું સાંભળીને પીનાર હતા એ શરમમાં નીચું જોઈ ગયા. મેં કહ્યું: ‘શરમાવાની જરૂર નથી. માત્ર વિચારો. શરાબીઓની બાદબાકી અને શરાબ વેચનારાઓની આબાદી વિશે.
શરાબીઓ પાસે રહેવા સારું મકાન નથી. તેમના પરિવાર માટે પૌષ્ટિક ભોજન નથી. તેમનાં બાળકોનાં શરીર પર પૂરતાં વસ્ત્રો પણ નથી. તેમના શિક્ષણની કોઈ સુવિધા નથી. જ્યારે શરાબ વેચનારાઓ આલીશાન બંગલામાં રહે છે. તેમનાં બાળકો કીમતી યુનિફોર્મ પહેરી ઇંગ્લિશ મીડિયમની સ્કૂલોમાં ભણે છે. ઉત્તમ પ્રકારના ભોજનનો આ લોકો આસ્વાદ માણે છે, મોટરોમાં ફરે છે, ફિલ્મો જુએ છે અને જીવનનો આનંદ માણે છે. આ બધું કોના ભોગે? તમારા ભોગે... મેં કહ્યું: ‘તમારે આ બધું મેળવવું હોય તો માત્ર એક નાનું કામ કરવું પડશે. કરશો?’ હા. સૌએ એકસાથે જવાબ આપ્યો. મેં કહ્યું: ‘તો આજથી દારૂનું વ્યસન છોડી દો. અત્યારે જ ગજ્ઞૂ જ્ઞિ ક્ષયદયિ. સભા શાંત થઈ ગઈ. પીનારા ડઘાઈ ગયા. આવો અચાનક હુમલો આવશે તેની કોઈને કલ્પના પણ નહોતી. છેવટે મારા સ્નેહી પ્રીતમલાલ ઊભા થયા. આંખમાં આંસુ સાથે તેમણે કહ્યું: ‘હું આજથી દારૂ છોડી દઉં છું’ પ્રીતમલાલનું આટલું જ વાક્ય સાંભળતાં જ ચારે તરફથી તેમના પર પ્રશંસાનાં પુષ્પોની વૃષ્ટિ થઈ. ચારે તરફથી અભિનંદનનો વરસાદ વરસ્યો, આખી સભા પ્રીતમલાલ સન્માન સમારંભમાં બદલાઈ ગઈ. હું પણ પ્રીતમલાલને ભેટી પડ્યો. તેમને બિરદાવ્યા અને તેમના માનમાં એક રમૂજ પ્રસંગ મેં રજૂ કર્યો. (ક્રમશ:)
સેવાભાવી યુવકોના સહકારથી અમે એક સંસ્થા સ્થાપી, નામ રાખ્યું ‘સંગાથ’ અને ઉદ્દેશ રાખ્યો ‘સાચો રાહ’ અમુક સભ્યોએ સૂચન કર્યું કે આપણું જ્ઞાન ગમે તેટલું મૂલ્યવાન હોય પણ એ જ્યાં સુધી અનુભવની સરાણે ચડી ‘સમજણ’ ન બને ત્યાં સુધી તેનું કંઈ મૂલ્ય નથી.
આ વિધાનનો વિરોધ કરતાં અમુક સભ્યોએ કહ્યું: ‘સાચો રાહ ન બતાવી શકાય તો કંઈ નહીં, ખોટા રાહથી તો સમાજને જાગ્રત કરી શકાય ને?’
દારૂ-જુગાર, હિંસા અને ચારિત્ર્યહીનતા જેવા રસ્તાઓ બેહાલીમાં, બરબાદીમાં, કારમી ગરીબાઈમાં પૂરા થાય છે, જેલમાં, હોસ્પિટલમાં કે ફાંસીને ફંદે પૂરા થાય છે. આવું ન સમજાવી શકાય? પ્રત્યુત્તરમાં અમુક સભ્યોએ કહ્યું: ‘આપણી સમજણ એમને કામ આવશે ખરી?’
મેં આ ચર્ચાનું સમાપન કરતાં કહ્યું: ‘જુઓ, આવી ચર્ચાનો કોઈ અંત જ નથી. આ તો પરાપૂર્વથી ચાલ્યા જ કરે છે. આપણે એટલું જ સમજી લઈએ કે માનવીના માર્ગ પરથી તેની મંજિલ નક્કી થઈ જાય છે. જ્ઞાન વગરનું કર્મ અને કર્મ વગરનું જ્ઞાન બંને વ્યર્થ છે. આપણે બંનેને પ્રાધાન્ય આપવાનું છે. આપણાં ઘરો સાફ કરવાં શેરીની ગંદકીઓ દૂર કરવી, રોજ તળાવે જઈ સ્નાન કરવું, કપડાં હાથે ધોઈ નાખવાં, ગરીબ વિદ્યાર્થીઓને મદદ કરવી, કોઈ બીમારને દવાખાને પહોંચાડવા... આવાં કાર્યો કરવામાં ક્યાં મોટી સમજણની જરૂર છે?’
એ પછી તો ઘણી ચર્ચા થઈ. કરી શકાય એવાં ઘણાં કાર્યોનાં સૂચનો થયાં. સૌનો અભિગમ હકારાત્મક રહ્યો. સૌનાં મન ઉત્સાહથી કંઈક કરી છૂટવાની ભાવનાથી ભરાઈ ગયાં.
અમે પ્રથમ પ્રાધાન્ય આપ્યું વ્યસનમુક્તિને. ગામનો એક પછાત વિસ્તાર પસંદ કર્યો. ત્યાં સત્સંગસભાનું આયોજન કર્યું. સ્થળ, સમય, વક્તાઓ બધું નક્કી કરવામાં આવ્યું. સત્સંગસભાનો જોરજોરથી પ્રચાર કરવામાં આવ્યો.
સમાજઉત્કર્ષ અભિયાનનો એ શુભ દિન આવી ગયો. અમે નિશ્ર્ચિત સમયે ત્યાં પહોંચી પણ ગયા. સભાનો સમય થયો પણ હાજરી કંગાળ હતી. એક ટેબલ અને બે ખુરશીની વ્યવસ્થા થઈ. એમાં એક પર તો જેની હતી તે બેસશે એવી શરતે મળી હતી. એક પર મારે બેસવાનું હતું.
જે ઓટા આગળ અમારી સભા હતી તેના પર બેસનારા નિવૃત્ત વૃદ્ધો મનેકમને સામે આવી બેઠા. કોઈ પ્રોગ્રામ સમજી થોડા યુવાનો આવ્યા. બધું પત્યા પછી પ્રસાદ વહેંચાશે એ ગણતરીએ બાળકો સામે બેઠાં. બે માજી તો ભેંસ ખરીદવા માટે લોન મળશે કે નહીં? એટલું જ જાણવા આવ્યાં હતાં.
ગમે તેવાં સારાં કાર્યો કરો, સમાજને તેની કાંઈ પડી નથી. આવી ટીકા અમારા યુવાનો કરવા લાગ્યા. સમય થયો ત્યારે અમે તો સભા શરૂ કરી. પ્રાર્થના, સત્કાર, સ્વાગત, ફૂલહાર જે અમે જ સાથે લાવ્યા હતા તે પહેરાવવામાં આવ્યાં. ત્યાર બાદ વક્તાઓએ પોતાનાં પ્રવચનો રજૂ કર્યાં. કોઈએ અજ્ઞાનતા, કોઈએ ગરીબી, કોઈએ ગંદકીને સમાજનાં પતનનાં કારણો ગણાવ્યાં, વ્યસન, વાસના, ક્રોધ અને પ્રલોભનના પણ ઉલ્લેખો થયા, પણ વાત ખીલે બંધાતી નહોતી. કોઈ માહોલ ઊભો જ ન થયો. ત્યાં મારા નામની જાહેરાત થઈ. એટલી વારમાં આખો ચોક ધીરે ધીરે ભરાઈ ગયો. હું પ્રવચન કરવા ઊભો થયો. મેં કહ્યું: ‘મિત્રો, આપણે સુખી છીએ કે દુ:ખી?’ સૌએ કહ્યું: ‘દુ:ખી.’ સભામાં કાંઈક ઉત્તેજના આવી એટલે મેં ભગવાન બુદ્ધની વાત મારા શબ્દોમાં રજૂ કરી પ્રશ્ર્નો પૂછ્યાં. જો દુ:ખ હોય તો દુ:ખને કારણ હોય ખરું? કારણ હોય તો નિવારણ હોઈ શકે ખરું? અને નિવારણ હોય તો દુ:ખમાંથી મુક્તિ મળી શકે ખરી? બધા પ્રશ્ર્નોના ઉત્તરો ‘હા, હા, હા’માં મળ્યા. ‘તો પછી આજે આપણે માત્ર આપણાં દુ:ખો વિશે અને તેના નિવારણ અંગે ભેગા થઈ વિચારીશું મિત્રો, આપણાં દુ:ખનાં ઘણાં કારણો છે, પણ તેમાંનું એક કારણ છે, વ્યસન અને વ્યસનમાં પણ દારૂ.’ આવું સાંભળીને પીનાર હતા એ શરમમાં નીચું જોઈ ગયા. મેં કહ્યું: ‘શરમાવાની જરૂર નથી. માત્ર વિચારો. શરાબીઓની બાદબાકી અને શરાબ વેચનારાઓની આબાદી વિશે.
શરાબીઓ પાસે રહેવા સારું મકાન નથી. તેમના પરિવાર માટે પૌષ્ટિક ભોજન નથી. તેમનાં બાળકોનાં શરીર પર પૂરતાં વસ્ત્રો પણ નથી. તેમના શિક્ષણની કોઈ સુવિધા નથી. જ્યારે શરાબ વેચનારાઓ આલીશાન બંગલામાં રહે છે. તેમનાં બાળકો કીમતી યુનિફોર્મ પહેરી ઇંગ્લિશ મીડિયમની સ્કૂલોમાં ભણે છે. ઉત્તમ પ્રકારના ભોજનનો આ લોકો આસ્વાદ માણે છે, મોટરોમાં ફરે છે, ફિલ્મો જુએ છે અને જીવનનો આનંદ માણે છે. આ બધું કોના ભોગે? તમારા ભોગે... મેં કહ્યું: ‘તમારે આ બધું મેળવવું હોય તો માત્ર એક નાનું કામ કરવું પડશે. કરશો?’ હા. સૌએ એકસાથે જવાબ આપ્યો. મેં કહ્યું: ‘તો આજથી દારૂનું વ્યસન છોડી દો. અત્યારે જ ગજ્ઞૂ જ્ઞિ ક્ષયદયિ. સભા શાંત થઈ ગઈ. પીનારા ડઘાઈ ગયા. આવો અચાનક હુમલો આવશે તેની કોઈને કલ્પના પણ નહોતી. છેવટે મારા સ્નેહી પ્રીતમલાલ ઊભા થયા. આંખમાં આંસુ સાથે તેમણે કહ્યું: ‘હું આજથી દારૂ છોડી દઉં છું’ પ્રીતમલાલનું આટલું જ વાક્ય સાંભળતાં જ ચારે તરફથી તેમના પર પ્રશંસાનાં પુષ્પોની વૃષ્ટિ થઈ. ચારે તરફથી અભિનંદનનો વરસાદ વરસ્યો, આખી સભા પ્રીતમલાલ સન્માન સમારંભમાં બદલાઈ ગઈ. હું પણ પ્રીતમલાલને ભેટી પડ્યો. તેમને બિરદાવ્યા અને તેમના માનમાં એક રમૂજ પ્રસંગ મેં રજૂ કર્યો. (ક્રમશ:)
No comments:
Post a Comment