સૃષ્ટિસર્જનને સમજવા માનવી લાચાર --- ડો. જે. જે. રાવલ

             

                                         
પૃથ્વી પર વિવિધ પ્રકારનું જીવન કેવી રીતે ઉત્પન્ન થયું અને વિકસ્યું એ કુદરતની ગહન બાબતને જાણવી બહુ અઘરી છે.

બ્રહ્માંડ દર્શન - ડો. જે. જે. રાવલ

પૃથ્વી પર આપણી આજુબાજુ કેટલીયે જાતનું જીવન છે. માનવીઓ, તેમાં પણ સ્ત્રી અને પુરુષ, જાનવરો-ઘોડા, ઘેટાં, બકરી, ગાય, ભેંસ, જંગલમાં વસતાં પ્રાણીઓ વાઘ, સિંહ, ચિત્તા, રીંછ, હરણ વગેરે. પંખીઓ-ચકલી, મોર, પોપટ, કાબર, ટીટોડી વગેરે અને વૃક્ષો, જાત-જાતના જીવ-જંતુઓ, ફળો-કેરી, કેળાં, પેરુ, સફરજન વગેરે. તો આપણને થાય કે પૃથ્વી પર જીવન કેવી રીતે ઉત્પન્ન થયું હશે? આ બધા જીવોના મૂળ જનક કોણ? શું દરેક જાતિના અલગ અલગ જનક હશે? વિજ્ઞાનીઓ કહે છે કે છેવટે એમિનો એસિડ-કાર્બોહાઈડ્રેટ જીવનનું મૂળભૂત તત્ત્વ છે.

રપ વર્ષ પહેલાં એમ મનાતું કે વૃક્ષો-વનસ્પતિમાં જીવ નથી. તે સજીવ નથી. પણ આપણા ભારતીય વિદ્વાન જગદીશચંદ્ર બોઝે દર્શાવ્યું કે વનસ્પતિ સજીવ છે. લોકો માને છે કે વૃક્ષો બિચારાનું જીવન આપણા જીવન કરતાં ઊતરતું છે. આપણું જીવન ઊંચું. આપણે પોતે પોતાને ઉચ્ચ માનીએ છીએ. વાસ્તવમાં વૃક્ષોનું જીવન આપણા જીવન કરતાં ઊંચું છે, કારણ કે તેમને તેમના ખોરાક માટે આપણે કરીએ છીએ તેવી રઝળપાટ કરવી નથી પડતી. તે પોતાની જગ્યાએ જ રહીને ખોરાક-પાણી મેળવી શકે છે. તેમને કોઈ પ્રકારની અપેક્ષા નથી.

વૃક્ષોને થાય કે તેમનું જીવન પથ્થર કરતાં ઊંચું છે. પણ પથ્થરને તો ખાવાની પણ જરૂરિયાત નથી. માટે પથ્થરનું જીવન વૃક્ષો કરતાં પણ વધારે ઊંચું ગણાય. હકીકતમાં બ્રહ્માંડમાં કોઈ વસ્તુ નિર્જીવ નથી. બ્રહ્માંડની દરેક વસ્તુને પોતપોતાને જીવનનો એક સ્તર હોય છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે નિર્જીવ દેખાતી વસ્તુ જ સજીવને ઉત્પન્ન કરે છે. પૃથ્વી, માટી-પથ્થરનો ગોળો નથી. જો એ માટી-પથ્થરનો ગોળો હોય તો સૂર્યને પણ નિર્જીવ કહેવો પડે. મંદાકિનીને નિર્જીવ કહેવી પડે, પૂરા બ્રહ્માંડને નિર્જીવ કહેવું પડે. હકીકતમાં પૂરા બ્રહ્માંડનો દરેક પદાર્થ છેવટે ઈલેક્ટ્રોન-પ્રોટોન-ક્વાર્કસ-હિગ્ઝ-ઓઝોન અને ચેતનાનો બનેલો છે. ચેતના દરેકેદરેક વસ્તુમાં છે. દરેકેદરક અણુમાં ઈલેક્ટ્રોન્સ અણુની નાભિની ફરતે ફરે છે. બ્રહ્માંડની દરેક વસ્તુ અણુઓની બનેલી છે. છેવટે બધું એકરૂપ છે. તો થાય કે જીવન શું છે? જીવનની વ્યાખ્યા બહુ વિસ્તૃત છે. ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ કહ્યું છે કે કોઈ યોગ્ય કારણ વગર પથ્થરને પણ ઠેસ મારતા નહીં. આ શું સૂચવે છે? આ સૂચવે છે કે બ્રહ્માંડની દરેકેદરેક વસ્તુ જીવંત છે.

આપણા ઋષિ-મુનિઓએ યથાર્થ જ કહ્યું છે કે વસુધૈવ કુટુંબકમ્! પૂરી વસુધા આપણું કુટુંબ છે. તેમણે આગળ એમ પણ કહ્યું છે કે યત્ર વિશ્ર્વં ભવતિ એક નીડમ્! એટલે કે પૂરું બ્રહ્માંડ એક માળો છે. માળો માત્ર તણખલા નથી પણ તેમાં હૂંફ છે. આપણા ઋષિ-મુનિઓએ બ્રહ્માંડની સ્થાવર-જંગમ પશુ-પ્રાણી-પંખી-માનવી બધાનું સરખું જ કલ્યાણ ઇચ્છ્યું છે. શાંતિ સુક્તમાં ઋષિઓ કહે છે કે અંતરીક્ષ, પૃથ્વી, વનસ્પતિ, પાણી બધાને શાંતિ થાય, કારણ કે આ બધા સજીવો છે. આ બધા પંચમહાભૂતો છે જેમાંથી બ્રહ્માંડ રચાયું છે. હવે વિજ્ઞાનીઓ આ પંચમહાભૂતોને ખૂબ ઊંડાણથી સમજ્યા છે. આ પંચમહાભૂતોને શાંતિ હોય તો આપણને પણ શાંતિ હોય.

જીવન મૂળભૂત ઊર્જાની દેન છે. સૂર્યની ઊર્જા પૃથ્વી પર પડે છે તેમાંથી જે કેમિસ્ટ્રી ઉત્પન્ન થાય છે તે જ કેમિસ્ટ્રીએ આપણને બનાવ્યા છે. દરેક ગ્રહ પર પૃથ્વી છે, જમીન છે,અંતરીક્ષ છે, અગ્નિ છે. આમ દરેક ગ્રહની પાસે ત્રણ મહાભૂતો તો છે જ. આપણા જેવું જીવન ઉત્પન્ન કરવા તેને બીજાં બે મહાભૂતો જળ અને વાયુની જરૂર છે. જળ અને વાયુ હકીકતમાં એક જ મહાભૂતનાં બે અંગો છે. જો ગ્રહને વાયુમંડળ હોય તો તેમાં જળ પણ સમાયેલ જ છે. આ વાયુમંડળ ગ્રહના પેટાળમાંથી આવે છે. ગ્રહના પેટાળમાંથી વાયુમંડળમાં આવેલી વરાળ ઠંડી પડે છે ત્યારે તે ગ્રહ પર વરસાદરૂપે પડે છે. જેથી ગૃહ પર વનસ્પતિ ઉત્પન્ન થાય છે જે વાયુમંડળમાં ઓક્સિજન ઉત્પન્ન કરે છે. આમ ગ્રહ જીવનથી ભરપૂર બને છે. પૃથ્વી પર જે જીવન બન્યું છે તે એરકન્ડિશન્ડ માહોલમાં બન્યું નથી પણ ગ્રહ જ્યારે વિકરાળ અવસ્થામાં હતો. ખૂબ ગરમ અને ભયંકર અમોનિયા, કાર્બનડાયોક્સાઈડ, સલ્ફરડાયોક્સાઈડ, નાઈટ્રોજનથી ઘેરાયેલો હતો જેમાં ભયંકર વીજળી ઝબૂકતી હતી તે અવસ્થામાં હતો ત્યારે પૃથ્વી પર પ્રાથમિક જીવનરસ ઉત્પન્ન થયો છે. બહારથી ધૂમકેતુઓ, ઉલ્કાઓ અને લઘુગ્રહો દ્વારા પણ કદાચ પૃથ્વી પર જીવનનું આરોપણ થયું હોય.

હેન્રી મિલર અને હેરોલ્ડ યુરી નામના બે વિજ્ઞાનીઓએ પ્રયોગશાળામાં પૃથ્વી જન્મી ત્યારનો માહોલ ઉત્પન્ન કર્યો અને તે પ્રયોગના પરિણામે જીવનરસ ઉત્પન્ન થયો હતો. રુસી વિજ્ઞાની એપટીન અને ભારતીય-અંગ્રેજ વિજ્ઞાની હલધને આવો પ્રયોગ ઉપરોક્ત વિજ્ઞાનીઓ પહેલાં કર્યો હતો. એપટીન અને હલધન એ જોવા માગતા હતા કે આપણા મૂળભૂત વડવા કોણ છે? પૃથ્વી પર જીવન છે, કારણ કે પૃથ્વી પર વાયુમંડળ છે. પૃથ્વી પર વાયુમંડળ છે, કારણ કે તેનું ગુરુત્વાકર્ષણ એટલું છે કે તે વાયુમંડળને તેની ફરતે જકડી રાખી શકે છે. ચંદ્ર કે બુધ પર વાયુમંડળ નથી, કારણ કે, તેમનું ગુરુત્વાકર્ષણ એટલું સશક્ત નથી કે તે વાયુમંડળને પોતાની તરફ જકડી રાખી શકે. શુક્ર ગ્રહ સૂર્યની નજીક હોવાથી તેમાંથી કાર્બનડાયોક્સાઈડ અને સલ્ફરડાયોક્સાઈડ ખૂબ બહાર પડ્યાં. શુક્રનું ગુરુત્વાકર્ષણ, પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણ જેટલું જ છે પણ આ વાયુઓ શુક્રને ઘેરી વળ્યાં છે. તેના વાતાવરણને પૃથ્વીના વાતાવરણ કરતાં ૧૦૦ ગણું ઘટ્ટ બનાવી રાખ્યું. આ વાયુઓ ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ હોઈ સૂર્યની ગરમીને શોષતા જ રહ્યા અને શુક્ર પર ઉષ્ણતામાન પ૦૦ અંશ સેલ્સિયસ બનાવી રાખ્યું છે. ઉપરોક્ત કારણોસર અને પરિસ્થિતિમાં બુધ, ચંદ્ર અને શુક્ર પર જીવન ઉત્પન્ન થયું નથી.

મંગળ પર પરિસ્થિતિ થોડી જુદી છે. ભૂતકાળમાં મંગળ પર વાયુમંડળ હતું. મંગળ પર પાણી હતું. મંગળ પર નદી વહેતી હતી, તળાવો, સરોવરો અને સમુદ્રો હતા. પણ મંગળનું ગુરુત્વાકર્ષણ નબળું હોઈ તેનું વાયુમંડળ અંતરીક્ષમાં પલાયન થઈ ગયું. વાયુમંડળ નહીં રહેવાથી, વાયુનું દબાણ ઘટી ગયું અને તેથી મંગળ પરનું પાણી ઊકળી ઊકળી અંતરીક્ષમાં ઊડી ગયું અને મંગળ પર પાંખું વાયુમંડળ રહ્યું. પૃથ્વી પર છે તેનાથી લગભગ ૧૦૦ ગણું પાંખું વાયુમંડળ મંગળ પર રહી ગયું અને મંગળની ધરતીમાં થોડું પાણી રહ્યું.

આપણી સૂર્યમાળાના ગુરુ, શનિ, યુરેનસ, નેપ્ચૂન જેવા ગ્રહો સૂર્યથી દૂર જન્મ્યા માટે મોટા રહ્યાં અને વાયુથી ઘેરાયેલા રહ્યાં. તેના વાયુમંડળમાં સૂક્ષ્મ જીવજંતુઓ હોવાની શક્યાતા છે. આપણી ગ્રહમાળામાં આપણા જેવું જીવન માત્ર પૃથ્વી પર જ છે.

આપણી આકાશગંગામાં જ પ૦૦ અબજ તારા છે. તેમાંથી પ૦ ટકા સૂર્ય જેવા છે. જો સૂર્યને ગ્રહમાળા છે અને પૃથ્વી જેવાં ગ્રહ છે તેના પર જીવન છે, તો તે તારાની ગ્રહમાળામાં પણ પૃથ્વી જેવો ગ્રહ હોય અને ત્યાં જીવન હોઈ શકે. બ્રહ્માંડમાં આમ ઘણી બધી જગ્યાએ જીવન હોવાની શક્યતા છે. પણ બીજા તારા આપણાથી એટલા બધા દૂર છે કે તેમને કોઈ પૃથ્વી જેવા ગ્રહો હોય તો તેમની ભાળ કાઢવાનું હાલમાં તો આપણી ક્ષમતામાં નથી. આમ જુઓ તો બ્રહ્માંડમાં જગ્યાએ જગ્યાએ વાયુનાં વાદળો છે જેમાં જીવનરસની હાજરી છે. બ્રહ્માંડમાં જીવન જગ્યાએ જગ્યાએ છે. તે આપણાથી અલગ પ્રકારનું પણ હોઈ શકે જેને આપણે સમજી શકતા ન હોઈએ. માટે બ્રહ્માંડમાં આપણે એકલા છીએ તે માનવાને કોઈ કારણ નથી.

આ વિશાળ વિશ્ર્વમાં ૧૦૦ અબજ મંદાકિનીઓ છે. એક એક મંદાકિનીમાં પ૦૦ અબજ, ૧૦૦૦ અબજ, ર૦૦૦ અબજ તારા છે. વાયુનાં વાદળો છે. ગ્રહો, ઉપગ્રહો, લઘુગ્રહો, ઉલ્કાઓ અને ધૂમકેતુઓ છે. તો થાય છે કે શું માત્ર પૃથ્વી પરના જીવન માટે જ કુદરતે આટલું વિશાળ બ્રહ્માંડ બનાવ્યું હશે? કુદરત બહુ કરકસરવાળી છે. તે પદાર્થનો આટલો બધો વેડફાટ માત્ર માનવીને ઉત્પન્ન કરવા અને તેને જિવાડવા ન કરે. માટે જગ્યાએ જગ્યાએ જીવન હોવું જોઈએ. માત્ર પૃથ્વી પર જ જીવન હોય તે માનવું વધુ પડતું ગણાય. આપણને ઉત્પન્ન કરવા કુદરતને પૃથ્વી બનાવવી પડી છે. સૂર્ય, તારા મંદાકિની અને પૂરું બ્રહ્માંડ બનાવવું પડ્યું છે. કુદરતને પૃથ્વી પર આપણને બનાવવા સાડાચાર અબજ વર્ષ લાગ્યા છે. બ્રહ્માંડને બનાવવા ૧૩થી ૧૪ અબજ વર્ષ લાગ્યાં છે. હકસલીએ એક વાર કહેલું કે માનવીને બનાવીને કુદરતે પોતાને સમજવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી. આ વિવિધ પ્રકારનું જીવન કેવી રીતે ઉત્પન્ન થયું અને તેનો વિકાસ કેવી રીતે થયો તેવી કુદરતની ગહન બાબતને જાણવી બહુ અઘરી છે.

http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=95567