‘સત્ય પ્રિય પણ નથી અને અપ્રિય પણ નથી, માનવીના મનની સ્થિતિ પ્રમાણે તેને એ પ્રિય-અપ્રિય લાગે છે’.
http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=101054
હાસ્યનો દરબાર - શાહબુદ્દીન રાઠોડ
રાજકોટ ‘અનિલ’માં નવીનકાકાએ મને પૂછ્યું, ‘અધ્યાત્મ અને ધર્મમાં ફેર શો?’ પૂરો પરિવાર સાંભળવા માટે ઉત્સુક બની ગોઠવાઈ ગયો.
મેં કહ્યું, ‘આમ તો મારી સમજણ બહારનો પ્રશ્ર્ન છે છતાં હું ઉત્તર આપવા પ્રયાસ કરું.’
ધર્મ એટલે જે સંજોગોમાં, જે સ્થાને, જે સમયે માનવીએ જે ફરજ બજાવવાની હોય તેનું નામ ધર્મ કહી શકાય. યુદ્ધના મેદાન પર એક સૈનિકનો ધર્મ શત્રુની હિંસા કરવાનો હોય છે, સમાજમાં નહીં.
રણસંગ્રામ પર વધુ ને વધુ શત્રુને હણી નાખનારને આપણે વધુ ને વધુ માનસન્માન આપીએ છીએ- વીરચક્ર, પરમવીરચક્ર વગેરે, પરંતુ સમાજમાં કોઈનું ખૂન કરવામાં આવે તો ફાંસી સુધીની સજા કરવામાં આવે છે. અધ્યાત્મ તો આત્માની ઓળખ છે.
ભગવાન મહાવીર સુંદર ઉદાહરણ આપી આ વાત સમજાવતા.
એક તુંબડા પર માટીમાં પાણી ભેળવી તેનો ગારો બનાવી તેનો એક સ્તર તેના પર ચડાવી સૂકવી નાખવામાં આવે. ગારો સાવ સુકાઈ જાય પછી એ જ રીતે બીજો સ્તર ચડાવવામાં આવે. ફરી ત્રીજો, ચોથો... આમ સ્તર ચડતા જાય સુકાતા જાય અને ત્યાર પછી એ તુંબડાને પાણીમાં નાખી દેવામાં આવે તો તેનું શું થાય ગૌતમ?
ઈન્દ્રભૂતિ ગૌતમે પ્રણામ કરી કહ્યું, ‘પ્રભુ, એ તુંબડું પાણીમાં ડૂબી જાય.’ ભગવાન મહાવીરે ફરી પૂછ્યું, ‘પાણીમાં એ માટીના સ્તરો પલાળ્યા કરે, પલાળ્યા જ કરે પછી શું થાય?’
ગૌતમે પ્રત્યુત્તર આપ્યો, ‘જેમ જેમ સ્તર પલળતા જાય, તેમ તેમ એ તુંબડાથી અલગ પડતા જશે અને છેલ્લે તમામ સ્તરો પલળીને અલગ થઈ જશે ત્યારે તુંબડું ફરી જળ પર તરવા માંડશે.’
આ જ રીતે આત્માના તુંબડા પર કામ- ક્રોધ- લોભ- મોહ- મદ અને મત્સર જેવા દુર્ગુણોના સ્તર જેમ જેમ ચડતા જાય છે તેમ તેમ આત્મા ડૂબતો જાય છે, પરંતુ સત્યના જળનો સંગ થતાં એ સ્તરો પલળીને દૂર થાય છે અને આત્મા ફરી તરવા માંડે છે. આત્માનો સ્વભાવ જ તરવાનો છે. અખો એમ કહેતો કે તુંબડું અંદરથી સુકાય તો તરે અને જે તરી શકે એ જ કોઈને તારી શકે.
મેં સમાપન કરતાં કહ્યું, ‘ભગવાન મહાવીરનું ઉદાહરણ મને ગમે છે એટલે તેનું હાર્દ સચવાઈ રહે તે રીતે મારા શબ્દોમાં રજૂ કરવા મેં પ્રયાસ કર્યો છે.’
જયૂએ પૂછ્યું, ‘તમે જે અધ્યાત્મ વિશે સમજાવ્યું તેની જીવનમાં શરૂઆત ક્યાંથી કરવી?’
મેં કહ્યું, ‘તમારા પોતાના જીવનથી. તમે જે રીતે જીવો છો તેનાથી સારી રીતે જીવી શકાય.’
નવીનકાકા કહે, ‘દાખલા તરીકે?’ મેં કહ્યું, ‘દાખલા તરીકે, આપણે જે ભાષા બોલીએ છીએ તેનાથી સારી ભાષા બોલી શકાય?’
અમુએ કહ્યું, ‘કોઈ પ્રસંગ વર્ણવો તો વધુ મજા આવે.’
મેં વાત શરૂ કરી.
‘ઠાકોરસાહેબ રત્નસિંહજી પોતાની હવેલીના પહેલા માળે આમથી તેમ ફરી રહ્યા હતા. તેમનું સ્થૂળ શરીર કંઈક મેળમાં આવે એ માટે ઠાકોરસાહેબે થોડો વ્યાયામ શરૂ કર્યો હતો. એમાં મથુરનો દીકરો દામોદર ત્યાંથી નીકળ્યો. તેણે ઠાકોરસાહેબની પ્રવૃત્તિનું પ્રથમ નિરીક્ષણ કર્યંુ અને ખડખડાટ હસી પડ્યો. હસીને હાલતો થઈ ગયો હોત તો પણ વાંધો નહોતો પણ આ તો ત્યાં ઊભો રહી હસતો જ રહ્યો.
ઠાકોરસાહેબનું ધ્યાન ગયું. તેમણે જેસિંહને બોલાવી હુકમ કર્યો. ‘પેલા છોકરાને પકડી અહીં લઈ આવો.’ જેસિંહે દામોદરને પકડ્યો અને ઠાકોરસાહેબ સમક્ષ રજૂ કર્યો. દામોદરને જોતાં જ પ્રશ્ર્નોની ઝડી વરસાવી- ‘શું નામ છે તારું? કોનો દીકરો છો? તને હસવું કેમ આવ્યું? બતાવ મને.’ દામોદર ગભરાઈ ગયો. તેણે પોતાનું નામ, પિતાનું નામ વગેરે કહ્યું, પણ હસવાનું કારણ ન જણાવ્યું. દામોદર એક જ વાત કહેતો રહ્યો: એ હું નહીં બતાવું. ઠાકોરસાહેબે તેને વચન આપ્યું, ‘હું તને કંઈ નહીં કહું. મારે માત્ર તારા હસવાનું કારણ જાણવું છે.’ દામોદર કંઈક હિંમતમાં આવ્યો અને તેણે કહ્યું, ‘માફ કરજો બાપુસાહેબ, ભૂલ થઈ ગઈ, પણ આપનું આવડું મોટું શરીર જોઈ મને વિચાર એ આવ્યો કે આપ પહેલા માળે ગુજરી જાવ તો ઉપરથી નીચે કઈ રીતે ઉતારવા?... અને પછી મારા જ વિચાર પર હું હસી પડ્યો.’ ઠાકોરસાહેબની ભ્રૂકુટિ તંગ થઈ ગઈ. તેમણે કહું, ‘આવો વિચાર કરે છે અને પાછો હસ્યા કરે છે? જેસિંહ, એના બાપને બોલાવી લાવ.’ મથુર ઠાકોરસાહેબ સમક્ષ હાજર થયો. ઠાકોરસાહેબે તમામ વિગત મથુરને જણાવી પૂછ્યું, ‘આવો અક્કલહીન છે તમારો પુત્ર? આવા સંસ્કારો આપો છો?’ મથુર કહે, ‘બાપુસાહેબ, માફ કરજો. છોકરું છે. એને શી ખબર પડે? પણ એ છે અક્કલમઠો, તેનામાં બુદ્ધિ નથી. બાપુસાહેબ એને એટલું ન સૂઝ્યું કે આપ ગુજરી જાવ તો આપના બે ભાગ કરી એક પછી એક ન ઉતારી લેવાય?’
ઠાકોરસાહેબે મથુરને એક અડબોથ વળગાડી. તે પડ્યો દામોદર માથે એને હુકમ કર્યો જેસિંહને કે મથુરના બાપને બોલાવો.
મથુરના બાપ પીતાંબર ડોસાને બાપુ સમક્ષ હાજર કરવામાં આવ્યા. દામોદર-મથુરના જવાબો જણાવવામાં આવ્યા અને ઠપકો આપવામાં આવ્યો કે આવા સંસ્કારો સંતાનોને આપ્યા છે? પીતાંબરબાપાએ પરિસ્થિતિનો કયાસ કાઢી વિચારીને કહ્યું, ‘બાપુસાહેબ, આ મારો વસ્તાર છે. આ બાપ-દીકરામાં બુદ્ધિનો છાંટો નથી એ હું સમજું છું. મૂરખાઓને એટલી સમજણ ન પડી કે આપના ગુજરી ગયા પછી આ હવેલી રાખીને શું કરવી છે? એમાં જ સીધી દીવાસળી ન મુકાય? ચિતાનાં લાકડાં ખડકવાની તો માથાકૂટ નહીં... પણ બાપુ, સમજણ વગર બધું નકામું છે.’
બાપુએ પીતાંબરબાપાની અવસ્થાનો ખ્યાલ કરી માત્ર ધક્કો જ માર્યો અને એ પડ્યા મથુર માથે. કોઈ શિક્ષા ન કરી પણ બે દિવસ સુધી ત્યાં ને ત્યાં ભૂખ્યા-તરસ્યા બેસાડી રાખ્યા. ત્રણેએ નક્કી કર્યંુ કે જીવનમાં વિચારો ગમે તેવા આવે પણ કોઈની વિરુદ્ધના હોય તો આ રીતે પ્રગટ ન કરવા. એટલે જ ભગવાન બુદ્ધ કહેતા: સત્ય બોલવું પણ અપ્રિય સત્ય ન બોલવું.
ત્યાં રમાકાકીએ જણાવ્યું, ‘રસોઈ તૈયાર થઈ ગઈ છે, આવો જમવા.’ મેં કહ્યું, ‘બસ, આવું પ્રિય સાચું બોલવું.’ અને બધા ખડખડાટ હસી પડ્યા. જમતાં જમતાં અને જમ્યા પછી પણ થોડી વાર અમારી ચર્ચા ચાલુ રહી. વિષય હતો, ‘સત્ય પ્રિય છે કે અપ્રિય?’
મેં કહ્યું, ‘સત્ય પ્રિય પણ નથી અને અપ્રિય પણ નથી, માનવીના મનની સ્થિતિ પ્રમાણે તેને એ પ્રિય-અપ્રિય લાગે છે.’
બળાત્કારના કેસમાં મેજિસ્ટ્રેટ ગુનેગારને જનમટીપની સજા કરે તો ગુનેગાર અને તેના કુટુંબીજનોને અપ્રિય લાગશે એ જ ચુકાદો બળાત્કારનો ભોગ બનનાર યુવતીને કે તેના પરિવારજનોને પ્રિય પણ લાગે.
એક વાર એક કેસમાં એક વકીલે વિચિત્ર દલીલ કરી. તેણે કહ્યું, ‘મારા અસીલે ગુનો કર્યો જ નથી, જે ગુનો કર્યો છે તે તેના જમણા હાથે કર્યો છે. નામદાર કોર્ટ સજા કરવા ઈચ્છતી હોય તો તેના જમણા હાથને કરવી જોઈએ.’
મેજિસ્ટ્રેટસાહેબે વિચારીને ચુકાદો આપ્યો. તેમણે જણાવ્યું, ‘ગુનેગારના જમણા હાથને બે વર્ષની સજા ફરમાવવામાં આવે છે. ગુનેગારે જમણા હાથ સાથે ભોગવવી કે ન ભોગવવી એ એની મરજી પર છોડી દેવામાં આવે છે.’
ચુકાદો સાંભળી ગુનેગાર ખુશ થયો. તેણે સ્ક્રૂ ખોલી ખોટો જમણો હાથ ટેબલ પર મૂક્યો અને વિદાય થયો. ગુનેગાર અને તેના વકીલને ચુકાદો પ્રિય લાગ્યો. સાહેબને અપ્રિય લાગ્યો.
ધર્મ માને છે:
Action is judged by the intention.
કાયદો માને છે:
intention is judged by the action.
No comments:
Post a Comment