ભાગલાએ ભુલાવ્યો વતનપ્રેમ -- સગપણનાં ફૂલ - બકુલ ટેલર

‘સારે જહાં સે અચ્છા...’ના રચયિતા ઈકબાલે કુળ ઓળખ ભુલાવી બે રાષ્ટ્રની વાત રજૂ કરેલી

શેખ નૂર મોહમ્મદ, મોહમ્મદ ઈકબાલ, તેજ બહાદુર સપ્રુ, જાવિદ ઈકબાલ, નાસિરા ઈકબાલ

પંદરમી ઑગસ્ટ આવશે એટલે બંકિમબાબુ લિખિત ‘વંદે માતરમ્’, ટાગોર લિખિત ‘જન ગણ મન’ ગુંજશે અને સાથે જ ‘સારે જહાં સે અચ્છા હિન્દોસ્તાં હમારા’ પણ ગુંજશે જેના કવિ પાકિસ્તાનમાં રાષ્ટ્રીય કવિનું સન્માન પામ્યા છે અને તેમના જન્મદિવસ ૭ નવેમ્બર (૧૮૭૭)ના રોજ ત્યાં જાહેર રજા હોય છે. કવિનું નામ મોહમ્મદ ઈકબાલ. અંગ્રેજ સરકારે આપેલી પદવી સાથે ઓળખાવો તો સર મોહમ્મદ ઈકબાલ. ભારતના ભાગલા પડવા સાથે તેઓ પાકિસ્તાન ચાલી ગયા અને જ્યાં ‘હિન્દી હૈં હમ, વતન હૈ હિન્દોસ્તાં હમારા’ લખેલું ત્યાં ‘ચીન - ઓ - અરબ હમારા, હિન્દોસ્તાં હમારા/ મુસ્લિમ હૈ હમ, વતન હૈ સારા જહાં હમારા’ લખેલું. આ વાંચીને ઘણાને પીડા થયેલી કે મૂળ તો આ ઈકબાલ કાશ્મીરી પંડિત છે અને સાવ ફરી ગયા? હા, ઈકબાલના વડવાઓ કાશ્મીરી પંડિત હતા અને તેમની અટક સપ્રુ હતી. ઈકબાલના દાદાનું નામ હતું સહજરામ સપ્રુ. સહજરામ સપ્રુ તે વેળા રાજદરબારમાં મહત્ત્વનો હોદ્દો ધરાવતા હતા, પણ જ્યારે અફઘાનિસ્તાનના અઝીમ ખાને સત્તા હાંસલ કરી તો ફરમાન જાહેર કર્યું કે ક્યાં ઈસ્લામ અંગીકાર કરો ક્યાં મોત. સહજરામ સપ્રુએ જિંદગી પસંદ કરી અને ઈસ્લામ અંગીકાર કર્યો. નામ બદલાયું ને થઈ ગયું શેખ મોહમ્મદ રફીક. ઈસ્લામ અંગીકાર કર્યા પછી તેમણે પોતાનું વતન શ્રીનગર છોડી દીધું અને સિયાલકોટ જતા રહ્યા. આ સહજરામ સપ્રુ જે હવે શેખ મોહમ્મદ રફીક થયા તેમના પુત્રનું નામ શેખ નૂર મોહમ્મદ. આ નૂર મોહમ્મદે ઈમામ બીબી સાથે નિકાહ પઢેલા અને તેમના બે પુત્રોમાં એક અતા મોહમ્મદ અને બીજા આ ઈકબાલ. લાહોરની ગવર્નમેન્ટ કોલેજમાં અંગ્રેજી અને અરબી ભાષા સાથે એમ.એ. થયા ત્યારે આખી પંજાબ યુનિવર્સિટીમાં તેઓ પ્રથમ આવેલા. ૧૯૧૫માં તેમનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ (દીવાન) આવી ગયેલો અને ૧૯૨૨માં તેમને ‘સર’ની પદવી મળેલી. ઈંગ્લૅન્ડ જઈ કાયદો અને ફિલસૂફી ભણેલા ઈકબાલ મોહમ્મદ અલી ઝીણાના ખાસ મિત્ર હતા અને ૧૯૩૦ના મુસ્લિમ લીગના અધિવેશનમાં તેમણે બે રાષ્ટ્રની વાત રજૂ કરેલી. (ભારતને ભણેલાઓએ વધુ નુકસાન કર્યું છે કે અભણોએ?) ઈકબાલ જેટલા મોટા શાયર હતા તેટલા જ મોટા ફિલોસોફર અને પ્રભાવક રાજનેતા હતા. ઈકલાબે કુલ ત્રણ લગ્ન કરેલાં. પહેલાં લગ્ન કરીમબીબી સાથે જેનાથી મિરાજ બેગમ અને આફતાબ ઈકબાલ જન્મ્યાં. બીજાં લગ્ન સરદાર બેગમ સાથે જેનાથી જાવિદ ઈકબાલનો જન્મ થયો. ત્રીજાં લગ્ન મુખ્તાર બેગમ સાથે. ઈકબાલનાં સંતાનોમાં જાવિદ ઈકબાલ પાકિસ્તાનની સુપ્રીમ કોર્ટના સિનિયર જજના હોદ્દા સુધી પહોંચ્યા. તેઓ પણ ઈકબાલ જ્યાં ભણેલા એ જ કોલેજથી એમ.એ. થયેલા અને ગોલ્ડ મેડલ મેળવેલો. ૧૯૫૪માં તેમણે ફિલોસોફી સાથે પીએચ.ડી. કર્યું અને પછી કેમ્બ્રિજ જઈને બેરિસ્ટર અૅટ લો થયા. જાવિદે તેના પિતાની જેમ શાયર તરીકે નામ ન કર્યું પણ ઈસ્લામ, ઈકબાલ અને કાયદેઆઝમ ઝીણા ઉપરાંત પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રવાદની ચળવળ અને કાયદા વિશે ૧૧ જેટલાં પુસ્તકો લખ્યાં. જાવિદ ઈકબાલે નાસિરા સાથે લગ્ન કર્યાં જે લાહોર હાઈ કોર્ટમાં જજ હતી. જીનિવામાં પાકિસ્તાનનાં પ્રતિનિધિ તરીકે માનવ અધિકાર કમિશનમાં પણ તે ગઈ છે. ઈકલાબ ભલે પાકિસ્તાનના થઈ ગયા, પણ સહજરામ સપ્રુ કે જે મૂળ કાશ્મીરી પંડિત હતા, તેને ફરી પોતાનામાં જીવંત રાખ્યું અંબિકાપ્રસાદ સપ્રુએ. આ સપ્રુના પુત્ર તેજ બહાદુર સપ્રુ. અલીગઢમાં ૮ ડિસેમ્બર ૧૮૭૫માં જન્મેલા તેજ બહાદુર સપ્રુ, બ્રિટિશ હકૂમતના સમયમાં ભારતના શ્રેષ્ઠ હિન્દુ વકીલ ગણાતા હતા. તેમને પણ ૧૯૨૨માં સરની પદવી મળેલી. પણ તેઓ ગાંધીજીની અનેક બાબતો, વિચારોના એકદમ વિરોધી હતા. ૧૯૩૧થી ’૩૩ની ગોળમેજી પરિષદમાં ખૂબ સક્રિય રહેનાર તેજ બહાદુર સપ્રુ સુભાષચન્દ્ર બોઝની આઝાદ હિન્દ ફોજ માટે વકીલાત કરતા. સપ્રુને કૉંગ્રેસ સાથે ન ફાવ્યું અને લિબરલ પાર્ટીમાં જોડાયેલા. સપ્રુનાં સંતાનો રાજકારણમાં સક્રિય ન રહ્યાં પણ તેમના પૌત્ર જગદીશ નારાયણ સપ્રુ ઈન્ડિયા ટોબેકો કંપની (આઈટીસી)ના ચેરમેન રહેલા. તેમના પહેલાં આઈટીસીના ચેરમેન તરીકે અજિત નારાયણ હકસર હતા જેમની સાથે તેમને સાળા-બનેવીનો સંબંધ હતો. જગદીશ નારાયણ સપ્રુ કદી રાજકારણ તરફ વળ્યા નહોતા. તેમના દાદા તેજ બહાદુર સપ્રુ અલ્લામા ઈકબાલની સમાંતરે જ રાજકારણમાં હતા તોય તેમણે જુદી ઓળખ ઊભી કરેલી. ઈકબાલે પોતાની કુળ અટક સપ્રુ ભુલાવી દીધી અને પાકિસ્તાનમાં મોટી પ્રતિષ્ઠા પામ્યા. લહૂ સે લહૂં કૈસે જુદા હોતા હૈ!  http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=58006