http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=78046
રાત્રિ આકાશના વિખ્યાત પ્રકાશિત તારાને ઓળખો તો બારે મહિનાનું આકાશ આત્મસાત્ થઈ શકે
કૃત્તિકા નક્ષત્ર વૃષભ રાશિમાં છે. નરી આંખે તેમાં ૭ તારા ગણી શકાય છે. તેથી તેને seven sisters પણ કહે છે. અંગ્રેજીમાં Pleides કહે છે. રાત્રિ આકાશમાં તે જ્યારે હોય ત્યારે તારાના ઢૂમલાના રૂપમાં દેખાય છે. સ્વચ્છ રાત્રિ આકાશમાં તેની શોભા અનેરી હોય છે. તે વૃષભ રાશિને ઓળખવામાં મદદ કરે છે. જે મહિનાની પૂર્ણિમાએ ચંદ્ર કૃત્તિકા નક્ષત્રની નજીક હોય તેને આપણા પૂર્વજોએ કારતક મહિનો કહ્યો છે. કારતક મહિનામાં કૃત્તિકા રાજ કરે છે, તે કારતક મહિનાની અધિષ્ઠાત્રી દેવી છે. તે કારતક મહિનાની પૂર્ણિમાએ પૂર્વ આકાશમાં ચંદ્ર સાથે ઉદય પામે છે. પ્રાચીન સમયમાં મહિનો પૂર્ણિમાના પછીના દિવસે શરૂ થતો. પૃથ્વીની પરાંચન ગતિને લીધે રાશિચક્ર પશ્ર્ચિમ તરફ સરકે છે તેથી સૌરવર્ષ અને ઋતુચક્રનો મેળ બેસાડવા વરાહમિહીરે મહિનાને ૧૫ દિવસ કુદાવી અમાસના બીજા દિવસે પ્રારંભ કરવાનું શરૂ કર્યંુ. હજુ પણ ઉત્તર પ્રદેશમાં મહિનાનો પ્રારંભ પૂર્ણિમાના પછીના દિવસે થાય છે.
કૃત્તિકાના તારા તાજા જન્મેલા બાળ તારા છે. તેની વય માત્ર દસ કરોડ વર્ષની છે, જ્યારે આપણા સૂર્યની વય તેના કરતાં પચાસગણી વધારે છે- એટલે કે ૫૦૦ કરોડ વર્ષ છે. હાલમાં પણ આપણે કૃત્તિકાના તારાની ફરતે વાયુના ઘેઘૂર વાદળો જોઈ શકીએ છીએ. જેમાંથી એ તારા જન્મ્યા છે. વાદળોથી વીંટળાયેલા કૃત્તિકાના બાળ તારા જાણે વાદળોરૂપી બાળોતીયામાં વીંટળાયેલા હોય તેમ લાગે છે. મોટા મોટા દૂરબીનમાંથી જોઈએ તો કૃત્તિકા નક્ષત્રમાં છ કે સાત નહીં પણ ૪૦૦ તારા દેખાય છે. મહાભારતના યુદ્ધ વખતે વસંતસંપાત કૃત્તિકા નક્ષત્રમાં થતો. વસંતસંપાતના દિને રાત-દિવસ સરખા હોય છે.
કૃત્તિકાની નજીકમાં લાલ રોહિણી નામનો તારો છે. તે અંગ્રેજી આકાર V ના એક પાંખડામાં પર છે અને વૃષભની આંખ પર છે. જાણે કે વૃષભ તેની આંખથી આપણી સમક્ષ જુએ છે અને ભૂરાટો થઈને આપણી ઉપર કૂદવાની તૈયારીમાં હોય. રોહિણી વિરાટ લાલ તારો છે. વિરાટ લાલ તારા વૃદ્ધ તારા છે. તે તેમના મૃત્યુના આરે છે. તેના ગર્ભ ભાગમાં હાઈડ્રોજન વાયુરૂપી ઇંધણ લગભગ ખતમ થઈ ગયું હોય છે.
વૃષભ (Taurus)ની બાજુમાં અગ્નિ દિશામાં વિશાળ મૃગન ક્ષત્ર છે. મૃગ નક્ષત્રને વેદો સાથે સંબંધ છે, જ્યારે વેદો લખાયા ત્યારે વસંતસંપાત મૃગન ક્ષત્રમાં થતો હતો. ઋગ્વેદમાં મૃગન ક્ષત્ર વિષે પ્રચૂર પ્રમાણમાં વર્ણન છે. કથા એવી છે કે મૃગલારૂપી પ્રજાપતિ વૃષભ રાશિ સ્થિત તેની જ પુત્રી રોહિણીને પરણવા આગળ ધપે છે. પ્રજાપતિનું આ અયોગ્ય વર્તન જોઈને શંકર ભગવાન ક્રોધિત થઈને તેનો વધ કરવા તેની પાછળ પાછળ દોડે છે તે જ વ્યાધનો તારો. હકીકતમાં મૃગ નક્ષત્રમાંનો વસંતસંપાત રોહિણી તરફ ગતિ કરતો જોઈ, તે વખતના વિદ્વાનોને ખબર પડતી ન હતી કે એ શું થઈ રહ્યું છે, તેથી તેઓએ આવી કથા ઘડી કાઢી.
મૃગ નક્ષત્રમાં ચાર તારા ચતુષ્કોણ બનાવે છે. જેમાં પ્રકાશિત લાલ તારો જે રોહિણી તરફ છે તે ભરત છે. તે વિરાટ લાલ તારો છે. તે આપણાથી ૬૪૦ પ્રકાશ વર્ષ દૂર છે. ખગોળ વિજ્ઞાનીઓ માને છે કે ભરત તારાનો વિસ્ફોટ થઈ ગયો છે જે આપણને હજુ સુધી અકબંધ દેખાય છે, કારણ કે તેના વિસ્ફોટની માહિતી હજુ સુધી આપણા સુધી પહોંચી નથી. ભરત તારાની સામે વિકર્ણમાં સફેદ પ્રકાશિત તારો છે જે રાજન્ય અથવા બાણરજ તરીકે ઓળખાય છે. તેની સપાટીનું ઉષ્ણતામાન લગભગ ૧૬૦૦૦ અંશ સેસ્લિઅસ છે, જ્યારે લાલ વિરાટ તારાની સપાટીનું ઉષ્ણમાન ૩૦૦૦ અંશ સેલ્સીઅસ જ હોય છે. ભરત અને રાજન્ય વચ્ચે બેલાટ્રીથી અને શૈફ નામના તારા છે. મૃગ નક્ષત્રની વચ્ચે ત્રણ પ્રકાશિત તારા છે. તેનાં નામો ઉષા, અનિરુદ્ધ અને ચિત્રલેખા છે. તેની નીચે આકાશની ભવ્યતા જેવી મૃગ નિહારિકા અને અશ્ર્વમુખ નિહારિકા છે જ્યાં આજે પણ તારા જન્મ લઈ રહ્યાં છે. મૃગનક્ષત્ર ઐતિહાસિક તો છે, તે ઈતિહાસને તેનામાં સાચવી બેઠું છે, સાથે સાથે તે રાત્રિ આકાશની શોભા પણ છે. મૃગનક્ષત્ર જ્યારે આકાશમાં હોય ત્યારે બધા જ લોકોની દૃષ્ટિને તે તેના તરફ આકર્ષે છે, જ્યારે તે આકાશમાં હોય ત્યારે ભાગ્યે જ કોઈ તેને ચૂકે, મિસ કરે.
મૃગન ક્ષત્રની નીચે, અગ્નિ દિશામાં, ઓખા- અનિરુદ્ધ- ચિત્રલેખા નામના એક રેખા પર આવેલા ત્રણ તારાની દિશામાં એક પ્રકાશિત તારો છે તે વ્યાધનો તારો છે. વ્યાધ તારો પૃથ્વી પરથી જોતાં સૌથી વધારે પ્રકાશિત તારો છે જે આપણાથી ૮.૭ પ્રકાશવર્ષ જ દૂર છે. વ્યાધ તારો હકીકતમાં યુગ્મતારો છે, તેનો જોડિયો તારો ચંદ્રશેખરનો શ્ર્વેતવામન (શ્ર્વેતપટુ, White Dwarf) તારો છે. તે એટલો બધો વજનદાર છે કે તેના એક ચમચીભર દ્રવ્યનું વજન દશ લાખ ગ્રામ થાય. તેમાં ઠાંસી ઠાંસીને પદાર્થ ભરેલો છે તેની પાછળનું કારણ તારામાં ઇંધણ ખૂટ્યું ત્યારે થયેલા ભયંકર ગુરુત્વાયપતન છે. વ્યાધ તારો બૃહલુબ્ધક તારકસમૂહનો સૌથી પ્રકાશિત તારો છે. તેને Big Dog મહાશ્ર્વાન પણ કહે છે. તે સ્વર્ગના દ્વારે રક્ષા કરે છે અને લાયકાત વગરના માનવીને સ્વર્ગમાં દાખલ થવા દેતો નથી. બાજુમાં તેનો જોડિયો બીજો નાનો શ્ર્વાન છે, જે દરવાજાની બીજી બાજુએ સ્વર્ગની રક્ષા કરે છે. તેનું નામ પ્રશ્ર્વા છે. પ્રશ્ર્વા લઘુલુબ્ધક તારકસમૂહનો સૌથી પ્રકાશિત તારો છે. આ બંને સ્વર્ગના શ્ર્વાનો છે. યુધિષ્ઠિર જ્યારે સદેહે સ્વર્ગમાં જતા હતા ત્યારે જે શ્ર્વાન તેની પાછળ પાછળ આવતો હતો તે આ શ્ર્વાન હતો.
વૃષભની પૂર્વમાં મિથુન રાશિ છે. મિથુનના ચાર તારા પ્રકાશિત તારા છે. બે તારા જોડકાના માથામાં છે અને બે તારા જોડકાના પગમાં છે. મિથુનના પગમાં રહેલા તારા કક્ષ અને પ્લવ છે. તેને આર્દ્રા નક્ષત્ર પણ કહે છે. સૂર્ય જ્યારે આર્દ્રા નક્ષત્રમાં પ્રવેશે છે ત્યારે પૃથ્વીના ઉત્તરગોવાર્ધમાં વર્ષા ઋતુ શરૂ થાય છે. કક્ષ અને પ્લવ તારાને કોઈ પુરુષ અને પ્રકૃતિ કહે છે, તો કોઈ રામ-લક્ષ્મણ કહે છે, તો કોઈ લવ-કુશ પણ કહે છે. મિથુન રાશિના આ બે તારા અને પ્રશ્ર્વા અને તેની નજીકનો તારો સ્વર્ગના દરવાજાના ચાર થાંભલા છે, બે થાંભલા એક બાજુએ અને બીજા બે થાંભલા બીજી બાજુએ. મિથુન રાશિના બે તારા સ્વર્ગના દરવાજાના બે થાંભલા પ્રદર્શિત કરે છે, જ્યારે પ્રશ્ર્વા અને તેની નજીકનો ઝાંખો તારો સ્વર્ગના દરવાજાના બીજા બે થાંભલા પ્રદર્શિત કરે છે. તેને Gateway of Heavens કહે છે. સૂર્ય- ચંદ્ર અને બધાં જ ગ્રહોને તેની આકાશની પરિક્રમા દરમિયાન આ દરવાજામાંથી પસાર થવું જ પડે છે.
મિથુન રાશિમાં એક ભાગ તરીકે પુનર્વસુ નક્ષત્ર છે. પુનર્વસુ નક્ષત્રની અધિષ્ઠાત્રી દેવી અદિતી છે. ૮૦૦૦ વર્ષ પહેલા પુનર્વસુ નક્ષત્રમાં વસંતસંપાત થતો. દુનિયાનું પ્રથમ કેલેન્ડર અદિતીથી શરૂ થયેલું કેલેન્ડર હતું. અદિતીને બે મુખ છે. આગળના મુખે તે વર્ષના પ્રારંભમાં નૈવેદ્ય લે છે અને પાછળના મુખે તે વર્ષના અંતે નૈવેદ્ય લે છે.
રાત્રિ આકાશના વિખ્યાત પ્રકાશિત તારાને ઓળખો તો બારે મહિનાનું આકાશ આત્મસાત્ થઈ શકે
કૃત્તિકા નક્ષત્ર વૃષભ રાશિમાં છે. નરી આંખે તેમાં ૭ તારા ગણી શકાય છે. તેથી તેને seven sisters પણ કહે છે. અંગ્રેજીમાં Pleides કહે છે. રાત્રિ આકાશમાં તે જ્યારે હોય ત્યારે તારાના ઢૂમલાના રૂપમાં દેખાય છે. સ્વચ્છ રાત્રિ આકાશમાં તેની શોભા અનેરી હોય છે. તે વૃષભ રાશિને ઓળખવામાં મદદ કરે છે. જે મહિનાની પૂર્ણિમાએ ચંદ્ર કૃત્તિકા નક્ષત્રની નજીક હોય તેને આપણા પૂર્વજોએ કારતક મહિનો કહ્યો છે. કારતક મહિનામાં કૃત્તિકા રાજ કરે છે, તે કારતક મહિનાની અધિષ્ઠાત્રી દેવી છે. તે કારતક મહિનાની પૂર્ણિમાએ પૂર્વ આકાશમાં ચંદ્ર સાથે ઉદય પામે છે. પ્રાચીન સમયમાં મહિનો પૂર્ણિમાના પછીના દિવસે શરૂ થતો. પૃથ્વીની પરાંચન ગતિને લીધે રાશિચક્ર પશ્ર્ચિમ તરફ સરકે છે તેથી સૌરવર્ષ અને ઋતુચક્રનો મેળ બેસાડવા વરાહમિહીરે મહિનાને ૧૫ દિવસ કુદાવી અમાસના બીજા દિવસે પ્રારંભ કરવાનું શરૂ કર્યંુ. હજુ પણ ઉત્તર પ્રદેશમાં મહિનાનો પ્રારંભ પૂર્ણિમાના પછીના દિવસે થાય છે.
કૃત્તિકાના તારા તાજા જન્મેલા બાળ તારા છે. તેની વય માત્ર દસ કરોડ વર્ષની છે, જ્યારે આપણા સૂર્યની વય તેના કરતાં પચાસગણી વધારે છે- એટલે કે ૫૦૦ કરોડ વર્ષ છે. હાલમાં પણ આપણે કૃત્તિકાના તારાની ફરતે વાયુના ઘેઘૂર વાદળો જોઈ શકીએ છીએ. જેમાંથી એ તારા જન્મ્યા છે. વાદળોથી વીંટળાયેલા કૃત્તિકાના બાળ તારા જાણે વાદળોરૂપી બાળોતીયામાં વીંટળાયેલા હોય તેમ લાગે છે. મોટા મોટા દૂરબીનમાંથી જોઈએ તો કૃત્તિકા નક્ષત્રમાં છ કે સાત નહીં પણ ૪૦૦ તારા દેખાય છે. મહાભારતના યુદ્ધ વખતે વસંતસંપાત કૃત્તિકા નક્ષત્રમાં થતો. વસંતસંપાતના દિને રાત-દિવસ સરખા હોય છે.
કૃત્તિકાની નજીકમાં લાલ રોહિણી નામનો તારો છે. તે અંગ્રેજી આકાર V ના એક પાંખડામાં પર છે અને વૃષભની આંખ પર છે. જાણે કે વૃષભ તેની આંખથી આપણી સમક્ષ જુએ છે અને ભૂરાટો થઈને આપણી ઉપર કૂદવાની તૈયારીમાં હોય. રોહિણી વિરાટ લાલ તારો છે. વિરાટ લાલ તારા વૃદ્ધ તારા છે. તે તેમના મૃત્યુના આરે છે. તેના ગર્ભ ભાગમાં હાઈડ્રોજન વાયુરૂપી ઇંધણ લગભગ ખતમ થઈ ગયું હોય છે.
વૃષભ (Taurus)ની બાજુમાં અગ્નિ દિશામાં વિશાળ મૃગન ક્ષત્ર છે. મૃગ નક્ષત્રને વેદો સાથે સંબંધ છે, જ્યારે વેદો લખાયા ત્યારે વસંતસંપાત મૃગન ક્ષત્રમાં થતો હતો. ઋગ્વેદમાં મૃગન ક્ષત્ર વિષે પ્રચૂર પ્રમાણમાં વર્ણન છે. કથા એવી છે કે મૃગલારૂપી પ્રજાપતિ વૃષભ રાશિ સ્થિત તેની જ પુત્રી રોહિણીને પરણવા આગળ ધપે છે. પ્રજાપતિનું આ અયોગ્ય વર્તન જોઈને શંકર ભગવાન ક્રોધિત થઈને તેનો વધ કરવા તેની પાછળ પાછળ દોડે છે તે જ વ્યાધનો તારો. હકીકતમાં મૃગ નક્ષત્રમાંનો વસંતસંપાત રોહિણી તરફ ગતિ કરતો જોઈ, તે વખતના વિદ્વાનોને ખબર પડતી ન હતી કે એ શું થઈ રહ્યું છે, તેથી તેઓએ આવી કથા ઘડી કાઢી.
મૃગ નક્ષત્રમાં ચાર તારા ચતુષ્કોણ બનાવે છે. જેમાં પ્રકાશિત લાલ તારો જે રોહિણી તરફ છે તે ભરત છે. તે વિરાટ લાલ તારો છે. તે આપણાથી ૬૪૦ પ્રકાશ વર્ષ દૂર છે. ખગોળ વિજ્ઞાનીઓ માને છે કે ભરત તારાનો વિસ્ફોટ થઈ ગયો છે જે આપણને હજુ સુધી અકબંધ દેખાય છે, કારણ કે તેના વિસ્ફોટની માહિતી હજુ સુધી આપણા સુધી પહોંચી નથી. ભરત તારાની સામે વિકર્ણમાં સફેદ પ્રકાશિત તારો છે જે રાજન્ય અથવા બાણરજ તરીકે ઓળખાય છે. તેની સપાટીનું ઉષ્ણતામાન લગભગ ૧૬૦૦૦ અંશ સેસ્લિઅસ છે, જ્યારે લાલ વિરાટ તારાની સપાટીનું ઉષ્ણમાન ૩૦૦૦ અંશ સેલ્સીઅસ જ હોય છે. ભરત અને રાજન્ય વચ્ચે બેલાટ્રીથી અને શૈફ નામના તારા છે. મૃગ નક્ષત્રની વચ્ચે ત્રણ પ્રકાશિત તારા છે. તેનાં નામો ઉષા, અનિરુદ્ધ અને ચિત્રલેખા છે. તેની નીચે આકાશની ભવ્યતા જેવી મૃગ નિહારિકા અને અશ્ર્વમુખ નિહારિકા છે જ્યાં આજે પણ તારા જન્મ લઈ રહ્યાં છે. મૃગનક્ષત્ર ઐતિહાસિક તો છે, તે ઈતિહાસને તેનામાં સાચવી બેઠું છે, સાથે સાથે તે રાત્રિ આકાશની શોભા પણ છે. મૃગનક્ષત્ર જ્યારે આકાશમાં હોય ત્યારે બધા જ લોકોની દૃષ્ટિને તે તેના તરફ આકર્ષે છે, જ્યારે તે આકાશમાં હોય ત્યારે ભાગ્યે જ કોઈ તેને ચૂકે, મિસ કરે.
મૃગન ક્ષત્રની નીચે, અગ્નિ દિશામાં, ઓખા- અનિરુદ્ધ- ચિત્રલેખા નામના એક રેખા પર આવેલા ત્રણ તારાની દિશામાં એક પ્રકાશિત તારો છે તે વ્યાધનો તારો છે. વ્યાધ તારો પૃથ્વી પરથી જોતાં સૌથી વધારે પ્રકાશિત તારો છે જે આપણાથી ૮.૭ પ્રકાશવર્ષ જ દૂર છે. વ્યાધ તારો હકીકતમાં યુગ્મતારો છે, તેનો જોડિયો તારો ચંદ્રશેખરનો શ્ર્વેતવામન (શ્ર્વેતપટુ, White Dwarf) તારો છે. તે એટલો બધો વજનદાર છે કે તેના એક ચમચીભર દ્રવ્યનું વજન દશ લાખ ગ્રામ થાય. તેમાં ઠાંસી ઠાંસીને પદાર્થ ભરેલો છે તેની પાછળનું કારણ તારામાં ઇંધણ ખૂટ્યું ત્યારે થયેલા ભયંકર ગુરુત્વાયપતન છે. વ્યાધ તારો બૃહલુબ્ધક તારકસમૂહનો સૌથી પ્રકાશિત તારો છે. તેને Big Dog મહાશ્ર્વાન પણ કહે છે. તે સ્વર્ગના દ્વારે રક્ષા કરે છે અને લાયકાત વગરના માનવીને સ્વર્ગમાં દાખલ થવા દેતો નથી. બાજુમાં તેનો જોડિયો બીજો નાનો શ્ર્વાન છે, જે દરવાજાની બીજી બાજુએ સ્વર્ગની રક્ષા કરે છે. તેનું નામ પ્રશ્ર્વા છે. પ્રશ્ર્વા લઘુલુબ્ધક તારકસમૂહનો સૌથી પ્રકાશિત તારો છે. આ બંને સ્વર્ગના શ્ર્વાનો છે. યુધિષ્ઠિર જ્યારે સદેહે સ્વર્ગમાં જતા હતા ત્યારે જે શ્ર્વાન તેની પાછળ પાછળ આવતો હતો તે આ શ્ર્વાન હતો.
વૃષભની પૂર્વમાં મિથુન રાશિ છે. મિથુનના ચાર તારા પ્રકાશિત તારા છે. બે તારા જોડકાના માથામાં છે અને બે તારા જોડકાના પગમાં છે. મિથુનના પગમાં રહેલા તારા કક્ષ અને પ્લવ છે. તેને આર્દ્રા નક્ષત્ર પણ કહે છે. સૂર્ય જ્યારે આર્દ્રા નક્ષત્રમાં પ્રવેશે છે ત્યારે પૃથ્વીના ઉત્તરગોવાર્ધમાં વર્ષા ઋતુ શરૂ થાય છે. કક્ષ અને પ્લવ તારાને કોઈ પુરુષ અને પ્રકૃતિ કહે છે, તો કોઈ રામ-લક્ષ્મણ કહે છે, તો કોઈ લવ-કુશ પણ કહે છે. મિથુન રાશિના આ બે તારા અને પ્રશ્ર્વા અને તેની નજીકનો તારો સ્વર્ગના દરવાજાના ચાર થાંભલા છે, બે થાંભલા એક બાજુએ અને બીજા બે થાંભલા બીજી બાજુએ. મિથુન રાશિના બે તારા સ્વર્ગના દરવાજાના બે થાંભલા પ્રદર્શિત કરે છે, જ્યારે પ્રશ્ર્વા અને તેની નજીકનો ઝાંખો તારો સ્વર્ગના દરવાજાના બીજા બે થાંભલા પ્રદર્શિત કરે છે. તેને Gateway of Heavens કહે છે. સૂર્ય- ચંદ્ર અને બધાં જ ગ્રહોને તેની આકાશની પરિક્રમા દરમિયાન આ દરવાજામાંથી પસાર થવું જ પડે છે.
મિથુન રાશિમાં એક ભાગ તરીકે પુનર્વસુ નક્ષત્ર છે. પુનર્વસુ નક્ષત્રની અધિષ્ઠાત્રી દેવી અદિતી છે. ૮૦૦૦ વર્ષ પહેલા પુનર્વસુ નક્ષત્રમાં વસંતસંપાત થતો. દુનિયાનું પ્રથમ કેલેન્ડર અદિતીથી શરૂ થયેલું કેલેન્ડર હતું. અદિતીને બે મુખ છે. આગળના મુખે તે વર્ષના પ્રારંભમાં નૈવેદ્ય લે છે અને પાછળના મુખે તે વર્ષના અંતે નૈવેદ્ય લે છે.
No comments:
Post a Comment