અચલ રહા જો અપને પથ પર -- હાસ્યનો દરબાર - શાહબુદ્દીન રાઠોડ

http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=112524

સલામતીના કોચલાની બહાર નીકળીએ તો અસલામતી ઊભી થાયને?

નિર્બળ, નિરર્થક, નિર્માલ્ય વિચારો જ જીવનનું નિકંદન કાઢી નાખે છે. જીવનને નષ્ટ કરી નાખે છે.

ઉત્તમમાં ઉત્તમ જીવન જીવવાની જે જે સંભાવના હોય છે એ સંભાવનાના છોડને મૂળમાંથી કાતરી ખાનાર નબળા વિચારના ઝેરી જંતુઓ હોય છે.

સ્ટેજ પર પ્રથમ વાર બોલવા ઊભા થનારના પગ ધ્રૂજે છે. અવાજ લથડે છે. માથું ભમે છે. વિચારોનું સંકલન તૂટી જાય છે. પણ સંભવ છે તેનામાં જ કોઈ સમર્થ વક્તા થવાની સંભાવના છુપાયેલી હશે! ટેસ્ટ મૅચમાં હાથમાં બેટ લઈ પ્રથમ વાર જ રમનાર ખેલાડીના હૃદયના ધબકારા વધી જાય છે. પરસેવો વળી જાય છે. બેટ પરની પકડ ઢીલી થઈ જાય છે. આત્મવિશ્ર્વાસ ડગી જાય છે, પરંતુ એ જ ખેલાડી ભવિષ્યનો મહાન ક્રિકેટર પણ બની શકે છે. શૂટિંગની તૈયારીઓ થઈ રહી હોય અને મેકઅપ કરી તૈયાર ઊભેલા પ્રથમ વાર કેમેરા સામે આવતા અદાકારની આ જ હાલત હોય છે. પ્રેમીનો રોલ ભજવવાનો હોય છે. હૃદયમાં ડર સિવાય કાંઈ હોતું નથી. જે ઊર્મિઓ ચહેરા પર હિરોઈન સમક્ષ પ્રદર્શિત કરવાની હોય છે તેનો ચહેરાના ભાવ અને સંવાદો સાથે ક્યાંય મેળ ખાતો નથી.

મારા મિત્ર ચમનને અમે શેઠ પ્રવીણચંદ્રનું પાત્ર આપેલું. એનો સંવાદ હતો, "હું હજી જમ્યો નથી. આટલું બોલવાનું હતું પણ ચમન બોલ્યો, "હું હજી જન્મ્યો નથી. ખલાસ. નાટકની મજા મારી ગઈ. મારા મિત્ર વિનુભાઈ મહેતા બોલવામાં બીજાનો વારો આવવા નથી દેતા, પણ માઈક સામું મૂકો એટલે તરત બોલતા બંધ થઈ જાય છે. ઓટલે બેસીને ચર્ચા કરતી બહેનો પાસે ટેપ રેકોર્ડર મૂકી અને ચાલુ કરી જણાવી દ્યો કે તરત વાતો બંધ થઈ જશે.

અરે, ઑડિયન્સ સામે બોલવાની ક્યાં વાત કરવી? પરિચિત યુવતી સમક્ષ પ્રેમનો પ્રસ્તાવ મૂકવામાં ધરતી આખી ચકરાવે ચડી હોય એવું લાગે છે. યુદ્ધ પહેલાં અર્જુનની દશા થઈ હતી એવી હાલત થઈ જાય છે. શા માટે આમ થાય છે? કોર્ટમાં પ્રથમ વાર દલીલ કરવા ઊભા થતા વકીલ, મેદાન પર ઊતરતા ખેલાડી, કેમેરા સમક્ષ અભિનય કરતા કલાકાર, જાહેરમાં બોલવા ઊભા થતા વક્તા વગેરેની આવી તકલીફ કેમ થાય છે? એક જ ડર છે મનમાં - નિષ્ફળતાનો. ફજેતો થશે તો? લોકો હાંસી ઉડાવશે તો?

નિષ્ફળતાનો વિકરાળ પંજો જાણે ગળા ફરતો ફરી વળતો હોય એવું લાગે છે. શ્ર્વાસ રૂંધાવા માંડે છે. તો પછી આવી વિકટ પરિસ્થિતિ સર્જવા શા માટે દેવી? શી જરૂર છે મેદાનમાં રમવા જવાની! શેરી શી ખોટી છે? શું જરૂર છે કેમેરા સામે ઊભા રહેવાની? આગળ વધવાની આકાંક્ષા જ નિર્મૂળ કરી નાખવાથી આ તમામ સમસ્યાઓ હલ થઈ જશે.

સલામતીના કોચલાની બહાર નીકળીએ તો અસલામતી ઊભી થાય ને? માનવીનું મન હંમેશાં સલામતીની ઝંખના કરે છે. અમે વિમાનમાં એન્ટવર્પ જતાં હતાં. મારી પાસે કરસનકાકા બેઠા હતા. રાત્રિના અઢી વાગ્યે સહાર એરપોર્ટથી વિમાન રવાના થયું. પછી તો ફ્લાઈટ એટલી સ્ટેડી હતી કે કરસનકાકાએ મને હલબલાવીને પૂછ્યું, "એ હેંડે છે કે ઊભું છે. મેં વળી ડાહ્યા થઈને ઉમેર્યું કાકા, એક કલાકના એક હજાર કિલોમીટરની ઝડપથી હેંડે છે. કરસનકાકા ગભરાઈ ગયા. એમને સ્પીડ ઘણી લાગી. એ ચિંતામાં પડી ગયા. મને ધીરે રહીને કહે, "તમે અંદર જઈને કો’ને ધીરે હલાવે, આપણે ક્યાં પહોંચવાની ઉતાવળ છે! કરસનકાકાના મનમાં અસલામતી ઊભી થઈ ગઈ. મને પસ્તાવો થયો. મેં કહ્યું, "એ તો હમણાં ધીમું પડી જશે. ચિંતા કરશો મા. આ સાંભળી એમને થોડી નિરાંત થઈ. વિઠ્ઠલને નાના આંતરડામાં અલ્સર હતું. તેનું ઑપરેશન કરવાનું હતું. અમે બધાં વિઠ્ઠલને મળવા ગયા. વિઠ્ઠલ સાવ મોળો પડી ગયો હતો. સગાસંબંધી હિંમત આપતાં હતાં, "વિઠ્ઠલ! જરાય મોળો પડીશ નહિ, મરદ કોઈ દી પાછા નો પડે. એમાં વળી મગનકાકા કહે, "જો ડૉક્ટર ટોપી સુંઘાડે તોય બેભાન થઈશ નહિ. નકર વેતરી નાખશે, કાકાએ ઠોંસો માર્યો, "તમને તે બોલવાનું ભાન છે કે નહિ? બીજાની સમજણ, બીજાની હિંમત, બીજાની શિખામણ આપણને કામ નથી આવતી. માનવી ગમે તે વાંચે, ગમે તેને સાંભળે, ગમે તેટલી શિખામણ યાદ રાખે પણ સરવાળે કરે છે પોતાની સમજણ પ્રમાણે જ.

જીવનમાં સફળતાની ઝંખના એને સલામતીના કિલ્લામાં રહેવા નથી દેતી અને અસલામતીમાં નિષ્ફળતાની શંકા એને સુખે સૂવા નથી દેતી. માનવીનું વ્યક્તિત્વ રહેંસાઈ જાય છે. દ્વિધા ઊભી થાય છે. કોન્ટ્રાડિક્શનમાં ઊર્જાનો વધુમાં વધુ વ્યય થાય છે. જીવનમાં જ્યાં પહોંચવું હોય તેની ઝંખના જ્યારે એટલી હદે તીવ્ર બની જશે ત્યારે રસ્તામાં આવતી કોઈ પણ મુશ્કેલીને ગણકારશે નહિ.

બાધાએં કબ બાંધ સકી હૈં,

આગે બઢને વાલોં કો,

વિપદાએં કબ રોક સકી હૈં

પથ પર ચલને વાલોં કો.

માનવીની ઝંખના જ તેના ધ્યેય સુધી પહોંચવાનો પંથ બની જાય છે.

અચલ રહા જો અપને પથ પર,

લાખ મુસીબત આને મેં,

મિલી સફલતા જગ મેં ઉસકો,

જીને મેં મર જાને મેં.

પહાડ પરથી નીકળેલી નદી સમુદ્રને મળવા માટે અનેક અંતરાયો ઓળંગી જાય છે. અનેક અવરોધો વટાવી જાય છે. "દરેક આપત્તિને તેનો અંત હોય છે. આ વાત નદી પોતાની મેળે જ શીખી લે છે. પોતાના વિષય વિષે પૂરતું જ્ઞાન મેળવનાર વક્તા ગભરાતા નથી. પૂરતી પ્રેક્ટિસ કરીને મેદાનમાં ઊતરતો ક્રિકેટર ડરતો નથી, સંગીતની રાત-દિવસ રિયાઝ કરનાર કલાકારને ક્ષોભ થતો નથી. અનેક વાર નિષ્ફળ ચિત્રો દોરી ચૂકેલો ચિત્રકાર સરળતાથી સફળ ચિત્રો બનાવે છે. સંવાદો આત્મસાત્ કરનાર અભિનેતા મૂંઝાયા વગર પોતાના અભિનયમાં ઓતપ્રોત થઈ શકે. સ્થળને, સમયને અને સ્વયંને વીસરી જનાર જ કાંઈક અનોખું સર્જન કરી શકે છે.

અમે નાટક ભજવતાં હતાં - ‘રખેવાળ’. એમાં ગ્રામ રક્ષક દળના બહાદુર જવાનો બહારવટિયાઓનો સામનો કરે છે. બહારવટિયા ગામ ભાંગવા આવે છે તેને જુવાનો લલકારે છે. ગામને ખાતર જાનફેસાની કરનાર અમે જુવાનો બન્યા હતા. અમારામાંના એક જુવાન ખેમરાજે કહ્યું: "ખબરદાર આગળ વધ્યો છો તો! જ્યાં સુધી અમારા દેહમાં લોહીનું એક ટીપું બાકી છે ત્યાં સુધી મજાલ નથી કોઈના બાપની કે આ ગામમાં પગ મૂકી શકે. બહારવટિયો બીજલ કહે: "જુવાનો, તમારાં માબાપને પૂછીને આવ્યા છો? હટી જાવ અમારા રસ્તામાંથી. નહિતર હમણાં બંદૂકની એક એક ગોળી સાથે તમારા જીવતરનાં અરમાન પૂરાં થઈ જશે. બહારવટિયાનો પડકાર ઝીલી અમારા જુવાનોમાંથી નટવરલાલને શૂરાતન ચડ્યું અને પોતાના પાત્રમાં ન હોય એવું નટુ બોલવા માંડ્યો.

"બીજલ, તને નામર્દો ભેટ્યા હશે પણ મર્દ ભેટ્યા નથી; તને નિર્માલ્યો ભેટ્યા હશે પણ નરવીર કદી ભેટ્યા નથી, આ બે જ સંવાદ નટુ બોલ્યો ત્યાં ઑડિયન્સમાંથી તાલીઓનો ગડગડાટ શરૂ થઈ ગયો. નટુ જોશમાં આવી ગયો અને છપ્પો બોલ્યો:

‘સિક્કા પડે મુજ નામના રણયુદ્ધના મેદાનમાં,

હાંક મારી સાંભળી સિંહ થરથરે મેદાનમાં.