ગુજરાતીઓ ખાણીપીણીના શોખીન નથી, પણ એને ‘આધીન’ છે! તેઓ પૈસાનેય ખોરાકની જેમ ‘પચાવી’ શકે છે
એક ગુજ્જુ ગૃહિણીએ રાજકોટમાં મમ્મીને ફોન જોડ્યો, ‘મમ્મી... બહુ ફસાઈ ગઈ છું. ઉનાળામાં મારે અથાણાં બનાવવાના છે, પરમ દિવસે પંદર મહેમાનો જમવા આવવાના છે. છોકરાઓનું વેકેશન ચાલે છે એટલે નાસ્તા ર૪ કલાક બનાવવા પડે છે! મરી જઈશ રસોડામાં!’
મમ્મીએ તરત કહ્યું, ‘ચિંતા ના કર, હું હમણાં જ રાજકોટથી કારમાં અમદાવાદ જઉં છું ત્યાંથી મુંબઈની ફ્લાઈટ પકડીને રાત્રે જ મુંબઈ પહોંચું છું. હું બધું ફટાફટ કરી નાખીશ. ઓકે? અચ્છા, મને પહેલાં એ કહે કે પીયૂષકુમાર માટે રાજકોટથી પેંડા લેતી આવું?’
ગૃહિણી ચોંકી, ‘પીયૂષ? મારા વરનું નામ તો મયંક છે! આ કયો નંબર છે?’
સામેથી પેલી સ્ત્રીએ કહ્યું, ‘સોરી, તમે રોંગ નંબર લગાડ્યો લાગે છે.’
એટલે ગુજ્જુ ગૃહિણી બોલી, ‘હાય હાય, એટલે તમે હેલ્પ કરવા નહીં આવો? રસોઈ મારે એકલીએ જ બનાવવી પડશે?’
રસોડું, જમણવાર, ડિનર, ગુજરાતી ખાણીપીણી, એક સદાબહાર ટોપિક છે, કારણ કે આપણી આખી અસ્મિતા અથાણામય છે, મહાજાતિ મસાલામય છે. ગુજરાતીઓ માટે પૃથ્વીનું કેન્દ્ર ‘પેટ’ છે. આપણી છ ઈંદ્રિયોની સ્વામિની સ્વાદેન્દ્રિય ‘જીભ’ જ છે! એક ગુજરાતી ટૂરિસ્ટને પરદેશમાં જઈને સોક્રેટિસ કે પ્લેટોની ધરતી પર શું-શું જોવા મળશે એના કરતાં ત્યાં શું ખાવા મળશે એની વધુ ચિંતા હોય છે. મને તો સો ટકા ખાતરી છે કે જો કોલંબસ કાઠિયાવાડી હોત અને અમેરિકા શોધવા નીકળ્યો હોત તો પોતાની સાથે ચોક્કસ ચાનો મસાલો નાની ડબ્બીમાં ભરીને લઈ ગયો હોત અને બે-ત્રણ મહિના ચાલે એટલાં થેપલાં-અથાણાં તો બાંધ્યાં જ હોત!
તમે માર્ક કર્યું હશે કે ગુજરાતી દુકાનોની બહાર ‘અહીં ખાટાં ભરેલા મરચાં તૈયાર મળશે.’ જેવી લાંબી ઓર્ગેનિક જાહેરાતોનાં પાટિયાં લટકતાં હોય છે. અરે, આપણા ભજનમાંયે નરસિંહ મહેતા ભગવાનને જગાડવા ‘જાગને જાદવા’ ગાતાં ગાતાં ‘ઘી તણાં ઢેબરાં, દહીં તણાં દહીંથરા’ અચૂક ઓફર કરે છે. મીરાંબાઈ હોય કે પ્રેમાનંદ, સમસ્ત જગતના સ્વામીને ઘેર બોલાવી લોજિંગ-બોર્ડિંગ સાથે કંસાર કે ખીર જેવું મિષ્ટ ભોજન તો જમાડે જ! અરે, જમ્યા પછી ભૂકો કરીને જીરું નાખેલી છાશ પીને જે ‘હાશ’ એક ગુજરાતીને થાય છે! આહાહા જાણે મોક્ષ મળી ગયો. ‘હાશ’ શબ્દનો પર્યાય બીજી કોઈ ભાષામાં જોવા મળતો નથી. જેમ બોક્સિગંમાં ત્રણ રાઉન્ડ હોય છે એમ પ્રેમમાં જો ત્રણ રાઉન્ડ હોય તો એક ગુજ્જુ સ્ત્રી, ગુજ્જુ પુરુષને ‘સરસ જમાડી’ને પહેલા જ રાઉન્ડમાં નોકઆઉટ કરી શકે છે. બિનગુજરાતી લોકો ગુજ્જુઓને ‘ગરબા’ અને ‘ગાંઠિયા’ની પ્રજા કહે છે એ સાવ અમસ્તું નથી. ગુજરાતમાં ‘રાસડો’ની જેમ ‘ટેસડો’ શબ્દ છે, જે ‘ટેસ્ટ’ પરથી અવતરી આવ્યો હશે એમ મને તો લાગે છે. ચવાણું હોય કે ભૂસું કે મુખવાસ કે સેવમમરા... પણ ર૪ કલાક કંઈ ને કંઈ ચાવતા રહેવું કે મંચિંગ કરતા રહેવું એમાં આપણો અસ્તિત્વ બોધ છે!
ભારતભરના બીજા લોકો એ વાતથી હેરત થાય છે કે આપણી દરેક વાનગીમાં મીઠાશ કેમ હોય છે. દાળ પણ મીઠી, શાક પણ મીઠાં! અરે ત્યાં સુધી કે હનીમૂનની રાત પણ કેવી મસ્ત હતી એ કહેવા માટે પણ ગુજ્જુ સ્ત્રી ‘મીઠા લાગ્યા રે મને રાતનાં ઉજાગરાં’ ગાય છે! આપણને સુહાગરાતના શૃંગારિક ઉજાગરા પણ ફક્ત ‘મીઠાં’ જ લાગી શકે છે? તીખા તમતમતા કે રસીલા, નશીલા કેમ નહીં લાગતા હોય? અરે ત્યાં સુધી કે મહાત્મા ગાંધીએ પણ બ.ક. ઠાકોરની એક પ્રેમ-કવિતા નીચે રિમાર્ક રાખેલી ‘બહુ મીઠું લાગ્યું!’ આ તો સારું છે કે આપણા ગુજરાતીઓનાં આંસુ હજી ખારાં જ રહ્યાં છે, આપણાં આંસુ મીઠાં નથી બની ગયાં, બાકી આપણું કહેવાય નહીં! ગુજ્જુ બાળવાર્તાઓમાં જ્યારે બકરીના બચ્ચાને વાઘ ખાવા આવે છે ત્યારે પણ કેવી સ્વાદભરી ખલનાયકી કરે છે: ‘ગોળ કેરી ભીંતલડી ને શેરડી કેરા સાંઠા, બચ્ચાં બારણાં ઉઘાડો’ આપણા હીરો કે વિલન, ગળચટ્ટા અને શ્યુગરી શ્યુગરી જ હોય! ગુજરાતીમાં એક સસ્પેન્સ નાટક આવેલું જેનું ટાઈટલ હતું: ‘મોત મલકે મીઠું મીઠું’ બોલો આપણા મોતમાં પણ મીઠાશ? આપણને ગુજ્જુઓને છાપાં-મેગેઝિન-નાટક-સાહિત્યમાં ક્યાંય પણ ગંભીર વાત કે જીવનની કડવી સચ્ચાઈઓ ઝટ નથી ભાવતી કે નથી પચતી. આપણી સુખી જનતાને બધું સ્વીટ સ્વીટ જ જોઈએ. કદાચ એટલે જ આપણે ડહાપણના ડાયાબિટીસથી પીડાઈએ છીએ!
આપણી લગ્નવિષયક જાહેરખબરોમાં પણ મુરતિયા માટે ‘ખાધે પીધે સુખી’ જેવા શબ્દો દેખાય છે. એવરેજ ગુજરાતીને લાલ રસમાં તરતાં લીલાં ગુંદાના અથાણામાં બ્રહ્માંડ-દર્શન જડે છે અને છુંદાની ચાસણીમાં ‘રસ-સમાધિ’ દેખાય છે. ગુજરાતી છોકરો, છોકરીને પટાવવા ‘તું ગર્રરમ મસાલેદાર ખાટીમીઠી વાનગી, ઓરી આવે તો તને વાત કહુંં ખાનગી’ જેવાં અલ્લડ ગીતો ગાય છે જેમાં સેક્સ પણ સ્વાદ દ્વારા જ છલકે છે! ગુજ્જુ નવલકથાઓમાં ગુજ્જુ પાત્રો ડાઈનિંગ ટેબલના સીનમાં વારંવાર ‘જમવાને ન્યાય’ આપે છે. આપણા લોકપ્રિય લેખક ચંદ્રકાંત બક્ષીની વાર્તાઓમાં પણ ‘કરારી રોટી’, ‘ચોકલેટની છારી’, ‘ઊકળતા શાક’ની લજ્જતદાર ખુશ્બૂ ઠેરઠેર જોવા મળે છે. વર્ષો પહેલાં બક્ષીની નોવેલને જ્યારે સર્ક્યુલેટિંગ લાઈબ્રેરીમાં લીધી તો એમાં એક નટખટ વાચકે પહેલા જ પાના પર નોંધ લખેલી: ‘નોવેલનો પ્લોટ તો ઠીક છે પણ એમાં ૩૭ જગ્યાએ ખાવાની આઈટમ આવે છે, એટલે મજા આવશે!’
‘ગુજરાતી સાહિત્યમાં ખાણીપીણી’ એ વિષય પર હવે પીએચ.ડી. કરવાનો સમય પાકી ગયો છે! ગુજરાતી કવિતામાંય શરાબ, શબાબ છે, પણ આપણા સાહિત્યમાં કબાબ નથી. આપણી વાર્તાઓમાં ભરવદાર શરીરવાળી વનિતાનાં વરણ હોય છે પણ વાઈન ભાગ્યે જ જોવાં મળે છે. કારણ કે આપણે ત્યાં માત્ર વેજિટેરિયન વૃત્તિના લોકો છે. (પણ જોકે એ મિથ છે. હકીકતમાં પ૦ ટકાથી વધુ ગુજરાતી ઘરે કે બહાર નોનવેજ ખાય જ છે. અને એથી વિપરીત ભારતમાં સૌથી વધુ વેજિટેરિયન હરિયાણામાં છે!) આપણી કહેવતોમાંય ‘ઘી ઢોળાયું ખીચડીમાં’ જેવી ખાવાની જ વાતો છલકે છે. સુસંસ્કૃત નાગરોમાં ખીચડીને ‘સુખ પાવની’ અને સેવમમરાને ‘પ્રમોદિની’ જેવા કોઈક અલંકારિક શબ્દોથી નવાજાય છે (ગુજ્જુઓ ખાણીપીણીના શોખીન નથી પણ ‘આધીન’ છે!) ગુજરાતીઓ પૈસાનેય ખોરાકની જેમ ‘પચાવી’ શકે છે... ગુજ્જુઓ એમની વાતમાં ‘મોણ’ નાખે છે અથવા તો અમુક વાર ‘મગનું નામ મરી નથી પાડતાં!’ મુંંબઈની હોટેલ ઈન્ડસ્ટ્રીને ચલાવવાની જવાબદારી એકલે હાથે ગુજરાતીઓએ ઉપાડી છે. એક ખૂની પાસે મર્ડરનો માસ્ટરપ્લાન હોય એમ એક શોખીન ગુજરાતી પાસે વીકએન્ડમાં કઈ કઈ હોટેલમાં જઈને શું શું ખાવું એની પૂરી માહિતી હોય છે જેને એ લોકો ‘સાંજનો પોગરામ’ કહે છે! અને પછી શનિ-રવિ, મનભાવન આઈટેમો ખાઈને સોમવારે એની વાતો મમળાવવી આપણી સુખની વ્યાખ્યા છે. જમીને ‘જલસો’ પડી ગયો એમ કહેવામાં આપણા આનંદનો ક્લાઈમેક્સ આવી જાય છે.
સ્વીટ્ઝરલેન્ડની રમણીય વાદીઓમાં ‘યુંગ ફ્રાઉં’ (એટલે કે ‘યુવાન સ્ત્રી’) નામનાં બર્ફીલા શિખરોને જોવા નીકળેલા ગુજ્જુઓ ત્યાં પહોંચીને તરતર ગરમાગરમ દાળઢોકળી ખાશે. કારણ કે તેઓ જાણે છે કે બર્ફીલા પર્વતો તો હંમેશા આવા ટાઢા જ રહેવાના છે પણ દાળઢોકળી ઠંડી થઈ જશે એ નહીં પરવડે! પર્વતો શાશ્ર્વત છે પણ આ ક્ષણ તો વહી જશેને? એટલે પહેલાં ઝાપટી લો! હું તો માનું છું હવેથી ફોટોગ્રાફરોએ, ગ્રુપ ફોટા વખતે ‘સે ચીઝ’ને બદલે ‘સે ઢોકળાં’ જ બોલવું જોઈએ, તો ગુજ્જુઓના ફોટા વધુ સારા આવશે! ઈરોટિક નોવેલ્સના લેખક હેન્રી મિલર માટે કહેવાય છે કે એમણે અંગ્રેજી સાહિત્યમાં ‘ફૂડ’ અને ‘વાઈન’ને સૌથી રસાળ સ્ટાઈલમાં રજૂ કર્યું. આપણે ત્યાં પણ હવે કોઈકે નવલકથાઓને ખાણીપીણીનો હીરો બનાવીને લખવી જોઈએ. કેલિફોર્નિયામાં ગુજરાતી મહિલા દ્વારા ચાલતું ‘કોકિલા’ઝ કિચન’ કે ‘માણેક-ચોકનાં શરબત’કે ‘રાજકોટનો આઈસક્રીમ’ આ બધી આઈટેમોને ખાનારાઓને વાર્તામાં મેઈન પાત્રો બનાવવાં જોઈએ. ગુજરાતી બેસ્ટ સેલરનો કદાચ એ જ સાચો મસાલો છે, પછી જોજો ‘ઓમકાર-ઓડકાર’ કે ‘ખાનગી-વાનગી’ જેવા ટાઈટલ્સવાળી નવલકથા ઘેર-ઘેર રસોડે-રસોડે વંચાશે.
ગુજરાતી નાટકનો એક એક્ટર બહુ હેંડસમ અને પોપ્યુલર હતો. એના દરેક શો પછી નવી નવી છોકરી એને મળવા આવે, ઓટોગ્રાફ વગેરે લે. એક વાર એક સીધીસાદી છોકરી બેકસ્ટેજમાં મળવા આવી. બંને કોફી પીવા ગયાં, બે-ત્રણ દિવસ રેગ્યુલર મળ્યા. એક રાતે પેલો એક્ટર એને પોતાના ફ્લેટ પર લઈ ગયો. બંનેએ એકસાથે રાત ગાળી. સવારે વિદાય કરતી વખતે એક્ટરે પેલી છોકરીને નવા નાટકની ચાર ટિકિટો આપી અને કહ્યું સાંજે ફ્રેંડ્ઝ સાથે શો પર આવજે! પેલી છોકરીએ કહ્યું, ‘હું બહુ ગરીબ ફેમિલીમાંથી આવું છું... મને આ ટિકિટનો શું ઉપયોગ? કંઈક પૈસા આપો. ઘરે ખાવાના સાંસા છે’ એક્ટરે તરત જ કહ્યું, ‘ઘરે ખાવાનું નથી તો કોઈ હોટેલવાળા સાથે રોમેન્સ કરવો જોઈતો’તોને? મારી પાછળ કેમ પડી! મારી પાસે જે હોય એ જ આપુંને?’
વાત તો સાચી છે! જેની પાસે જે હોય એ જ આપી શકેને? ગુજ્જુઓ પાસે અમાપ ફૂડ-પ્રેમ છે, જે જગતમાં બીજે ક્યાંય જોવા નહીં મળે. અને એ જ આપણા જીવનમાં અત્રતત્રસર્વત્ર છલકે છે! જુઓને, હાલમાં જ આપણા મોદીસાહેબને પણ ગુજ્જુ સ્ત્રીઓની સફળતા દર્શાવતી વખતે ‘સુનિતા વિલિયમ્સ-અવકાશયાત્રાવાળાં’ નહીં પણ ‘જસુબેન પિઝાવાળાં’ કે ‘ઈન્દુબેન ખાખરાવાળાં જ’ યાદ આવ્યાંને?
http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=87815
એક ગુજ્જુ ગૃહિણીએ રાજકોટમાં મમ્મીને ફોન જોડ્યો, ‘મમ્મી... બહુ ફસાઈ ગઈ છું. ઉનાળામાં મારે અથાણાં બનાવવાના છે, પરમ દિવસે પંદર મહેમાનો જમવા આવવાના છે. છોકરાઓનું વેકેશન ચાલે છે એટલે નાસ્તા ર૪ કલાક બનાવવા પડે છે! મરી જઈશ રસોડામાં!’
મમ્મીએ તરત કહ્યું, ‘ચિંતા ના કર, હું હમણાં જ રાજકોટથી કારમાં અમદાવાદ જઉં છું ત્યાંથી મુંબઈની ફ્લાઈટ પકડીને રાત્રે જ મુંબઈ પહોંચું છું. હું બધું ફટાફટ કરી નાખીશ. ઓકે? અચ્છા, મને પહેલાં એ કહે કે પીયૂષકુમાર માટે રાજકોટથી પેંડા લેતી આવું?’
ગૃહિણી ચોંકી, ‘પીયૂષ? મારા વરનું નામ તો મયંક છે! આ કયો નંબર છે?’
સામેથી પેલી સ્ત્રીએ કહ્યું, ‘સોરી, તમે રોંગ નંબર લગાડ્યો લાગે છે.’
એટલે ગુજ્જુ ગૃહિણી બોલી, ‘હાય હાય, એટલે તમે હેલ્પ કરવા નહીં આવો? રસોઈ મારે એકલીએ જ બનાવવી પડશે?’
રસોડું, જમણવાર, ડિનર, ગુજરાતી ખાણીપીણી, એક સદાબહાર ટોપિક છે, કારણ કે આપણી આખી અસ્મિતા અથાણામય છે, મહાજાતિ મસાલામય છે. ગુજરાતીઓ માટે પૃથ્વીનું કેન્દ્ર ‘પેટ’ છે. આપણી છ ઈંદ્રિયોની સ્વામિની સ્વાદેન્દ્રિય ‘જીભ’ જ છે! એક ગુજરાતી ટૂરિસ્ટને પરદેશમાં જઈને સોક્રેટિસ કે પ્લેટોની ધરતી પર શું-શું જોવા મળશે એના કરતાં ત્યાં શું ખાવા મળશે એની વધુ ચિંતા હોય છે. મને તો સો ટકા ખાતરી છે કે જો કોલંબસ કાઠિયાવાડી હોત અને અમેરિકા શોધવા નીકળ્યો હોત તો પોતાની સાથે ચોક્કસ ચાનો મસાલો નાની ડબ્બીમાં ભરીને લઈ ગયો હોત અને બે-ત્રણ મહિના ચાલે એટલાં થેપલાં-અથાણાં તો બાંધ્યાં જ હોત!
તમે માર્ક કર્યું હશે કે ગુજરાતી દુકાનોની બહાર ‘અહીં ખાટાં ભરેલા મરચાં તૈયાર મળશે.’ જેવી લાંબી ઓર્ગેનિક જાહેરાતોનાં પાટિયાં લટકતાં હોય છે. અરે, આપણા ભજનમાંયે નરસિંહ મહેતા ભગવાનને જગાડવા ‘જાગને જાદવા’ ગાતાં ગાતાં ‘ઘી તણાં ઢેબરાં, દહીં તણાં દહીંથરા’ અચૂક ઓફર કરે છે. મીરાંબાઈ હોય કે પ્રેમાનંદ, સમસ્ત જગતના સ્વામીને ઘેર બોલાવી લોજિંગ-બોર્ડિંગ સાથે કંસાર કે ખીર જેવું મિષ્ટ ભોજન તો જમાડે જ! અરે, જમ્યા પછી ભૂકો કરીને જીરું નાખેલી છાશ પીને જે ‘હાશ’ એક ગુજરાતીને થાય છે! આહાહા જાણે મોક્ષ મળી ગયો. ‘હાશ’ શબ્દનો પર્યાય બીજી કોઈ ભાષામાં જોવા મળતો નથી. જેમ બોક્સિગંમાં ત્રણ રાઉન્ડ હોય છે એમ પ્રેમમાં જો ત્રણ રાઉન્ડ હોય તો એક ગુજ્જુ સ્ત્રી, ગુજ્જુ પુરુષને ‘સરસ જમાડી’ને પહેલા જ રાઉન્ડમાં નોકઆઉટ કરી શકે છે. બિનગુજરાતી લોકો ગુજ્જુઓને ‘ગરબા’ અને ‘ગાંઠિયા’ની પ્રજા કહે છે એ સાવ અમસ્તું નથી. ગુજરાતમાં ‘રાસડો’ની જેમ ‘ટેસડો’ શબ્દ છે, જે ‘ટેસ્ટ’ પરથી અવતરી આવ્યો હશે એમ મને તો લાગે છે. ચવાણું હોય કે ભૂસું કે મુખવાસ કે સેવમમરા... પણ ર૪ કલાક કંઈ ને કંઈ ચાવતા રહેવું કે મંચિંગ કરતા રહેવું એમાં આપણો અસ્તિત્વ બોધ છે!
ભારતભરના બીજા લોકો એ વાતથી હેરત થાય છે કે આપણી દરેક વાનગીમાં મીઠાશ કેમ હોય છે. દાળ પણ મીઠી, શાક પણ મીઠાં! અરે ત્યાં સુધી કે હનીમૂનની રાત પણ કેવી મસ્ત હતી એ કહેવા માટે પણ ગુજ્જુ સ્ત્રી ‘મીઠા લાગ્યા રે મને રાતનાં ઉજાગરાં’ ગાય છે! આપણને સુહાગરાતના શૃંગારિક ઉજાગરા પણ ફક્ત ‘મીઠાં’ જ લાગી શકે છે? તીખા તમતમતા કે રસીલા, નશીલા કેમ નહીં લાગતા હોય? અરે ત્યાં સુધી કે મહાત્મા ગાંધીએ પણ બ.ક. ઠાકોરની એક પ્રેમ-કવિતા નીચે રિમાર્ક રાખેલી ‘બહુ મીઠું લાગ્યું!’ આ તો સારું છે કે આપણા ગુજરાતીઓનાં આંસુ હજી ખારાં જ રહ્યાં છે, આપણાં આંસુ મીઠાં નથી બની ગયાં, બાકી આપણું કહેવાય નહીં! ગુજ્જુ બાળવાર્તાઓમાં જ્યારે બકરીના બચ્ચાને વાઘ ખાવા આવે છે ત્યારે પણ કેવી સ્વાદભરી ખલનાયકી કરે છે: ‘ગોળ કેરી ભીંતલડી ને શેરડી કેરા સાંઠા, બચ્ચાં બારણાં ઉઘાડો’ આપણા હીરો કે વિલન, ગળચટ્ટા અને શ્યુગરી શ્યુગરી જ હોય! ગુજરાતીમાં એક સસ્પેન્સ નાટક આવેલું જેનું ટાઈટલ હતું: ‘મોત મલકે મીઠું મીઠું’ બોલો આપણા મોતમાં પણ મીઠાશ? આપણને ગુજ્જુઓને છાપાં-મેગેઝિન-નાટક-સાહિત્યમાં ક્યાંય પણ ગંભીર વાત કે જીવનની કડવી સચ્ચાઈઓ ઝટ નથી ભાવતી કે નથી પચતી. આપણી સુખી જનતાને બધું સ્વીટ સ્વીટ જ જોઈએ. કદાચ એટલે જ આપણે ડહાપણના ડાયાબિટીસથી પીડાઈએ છીએ!
આપણી લગ્નવિષયક જાહેરખબરોમાં પણ મુરતિયા માટે ‘ખાધે પીધે સુખી’ જેવા શબ્દો દેખાય છે. એવરેજ ગુજરાતીને લાલ રસમાં તરતાં લીલાં ગુંદાના અથાણામાં બ્રહ્માંડ-દર્શન જડે છે અને છુંદાની ચાસણીમાં ‘રસ-સમાધિ’ દેખાય છે. ગુજરાતી છોકરો, છોકરીને પટાવવા ‘તું ગર્રરમ મસાલેદાર ખાટીમીઠી વાનગી, ઓરી આવે તો તને વાત કહુંં ખાનગી’ જેવાં અલ્લડ ગીતો ગાય છે જેમાં સેક્સ પણ સ્વાદ દ્વારા જ છલકે છે! ગુજ્જુ નવલકથાઓમાં ગુજ્જુ પાત્રો ડાઈનિંગ ટેબલના સીનમાં વારંવાર ‘જમવાને ન્યાય’ આપે છે. આપણા લોકપ્રિય લેખક ચંદ્રકાંત બક્ષીની વાર્તાઓમાં પણ ‘કરારી રોટી’, ‘ચોકલેટની છારી’, ‘ઊકળતા શાક’ની લજ્જતદાર ખુશ્બૂ ઠેરઠેર જોવા મળે છે. વર્ષો પહેલાં બક્ષીની નોવેલને જ્યારે સર્ક્યુલેટિંગ લાઈબ્રેરીમાં લીધી તો એમાં એક નટખટ વાચકે પહેલા જ પાના પર નોંધ લખેલી: ‘નોવેલનો પ્લોટ તો ઠીક છે પણ એમાં ૩૭ જગ્યાએ ખાવાની આઈટમ આવે છે, એટલે મજા આવશે!’
‘ગુજરાતી સાહિત્યમાં ખાણીપીણી’ એ વિષય પર હવે પીએચ.ડી. કરવાનો સમય પાકી ગયો છે! ગુજરાતી કવિતામાંય શરાબ, શબાબ છે, પણ આપણા સાહિત્યમાં કબાબ નથી. આપણી વાર્તાઓમાં ભરવદાર શરીરવાળી વનિતાનાં વરણ હોય છે પણ વાઈન ભાગ્યે જ જોવાં મળે છે. કારણ કે આપણે ત્યાં માત્ર વેજિટેરિયન વૃત્તિના લોકો છે. (પણ જોકે એ મિથ છે. હકીકતમાં પ૦ ટકાથી વધુ ગુજરાતી ઘરે કે બહાર નોનવેજ ખાય જ છે. અને એથી વિપરીત ભારતમાં સૌથી વધુ વેજિટેરિયન હરિયાણામાં છે!) આપણી કહેવતોમાંય ‘ઘી ઢોળાયું ખીચડીમાં’ જેવી ખાવાની જ વાતો છલકે છે. સુસંસ્કૃત નાગરોમાં ખીચડીને ‘સુખ પાવની’ અને સેવમમરાને ‘પ્રમોદિની’ જેવા કોઈક અલંકારિક શબ્દોથી નવાજાય છે (ગુજ્જુઓ ખાણીપીણીના શોખીન નથી પણ ‘આધીન’ છે!) ગુજરાતીઓ પૈસાનેય ખોરાકની જેમ ‘પચાવી’ શકે છે... ગુજ્જુઓ એમની વાતમાં ‘મોણ’ નાખે છે અથવા તો અમુક વાર ‘મગનું નામ મરી નથી પાડતાં!’ મુંંબઈની હોટેલ ઈન્ડસ્ટ્રીને ચલાવવાની જવાબદારી એકલે હાથે ગુજરાતીઓએ ઉપાડી છે. એક ખૂની પાસે મર્ડરનો માસ્ટરપ્લાન હોય એમ એક શોખીન ગુજરાતી પાસે વીકએન્ડમાં કઈ કઈ હોટેલમાં જઈને શું શું ખાવું એની પૂરી માહિતી હોય છે જેને એ લોકો ‘સાંજનો પોગરામ’ કહે છે! અને પછી શનિ-રવિ, મનભાવન આઈટેમો ખાઈને સોમવારે એની વાતો મમળાવવી આપણી સુખની વ્યાખ્યા છે. જમીને ‘જલસો’ પડી ગયો એમ કહેવામાં આપણા આનંદનો ક્લાઈમેક્સ આવી જાય છે.
સ્વીટ્ઝરલેન્ડની રમણીય વાદીઓમાં ‘યુંગ ફ્રાઉં’ (એટલે કે ‘યુવાન સ્ત્રી’) નામનાં બર્ફીલા શિખરોને જોવા નીકળેલા ગુજ્જુઓ ત્યાં પહોંચીને તરતર ગરમાગરમ દાળઢોકળી ખાશે. કારણ કે તેઓ જાણે છે કે બર્ફીલા પર્વતો તો હંમેશા આવા ટાઢા જ રહેવાના છે પણ દાળઢોકળી ઠંડી થઈ જશે એ નહીં પરવડે! પર્વતો શાશ્ર્વત છે પણ આ ક્ષણ તો વહી જશેને? એટલે પહેલાં ઝાપટી લો! હું તો માનું છું હવેથી ફોટોગ્રાફરોએ, ગ્રુપ ફોટા વખતે ‘સે ચીઝ’ને બદલે ‘સે ઢોકળાં’ જ બોલવું જોઈએ, તો ગુજ્જુઓના ફોટા વધુ સારા આવશે! ઈરોટિક નોવેલ્સના લેખક હેન્રી મિલર માટે કહેવાય છે કે એમણે અંગ્રેજી સાહિત્યમાં ‘ફૂડ’ અને ‘વાઈન’ને સૌથી રસાળ સ્ટાઈલમાં રજૂ કર્યું. આપણે ત્યાં પણ હવે કોઈકે નવલકથાઓને ખાણીપીણીનો હીરો બનાવીને લખવી જોઈએ. કેલિફોર્નિયામાં ગુજરાતી મહિલા દ્વારા ચાલતું ‘કોકિલા’ઝ કિચન’ કે ‘માણેક-ચોકનાં શરબત’કે ‘રાજકોટનો આઈસક્રીમ’ આ બધી આઈટેમોને ખાનારાઓને વાર્તામાં મેઈન પાત્રો બનાવવાં જોઈએ. ગુજરાતી બેસ્ટ સેલરનો કદાચ એ જ સાચો મસાલો છે, પછી જોજો ‘ઓમકાર-ઓડકાર’ કે ‘ખાનગી-વાનગી’ જેવા ટાઈટલ્સવાળી નવલકથા ઘેર-ઘેર રસોડે-રસોડે વંચાશે.
ગુજરાતી નાટકનો એક એક્ટર બહુ હેંડસમ અને પોપ્યુલર હતો. એના દરેક શો પછી નવી નવી છોકરી એને મળવા આવે, ઓટોગ્રાફ વગેરે લે. એક વાર એક સીધીસાદી છોકરી બેકસ્ટેજમાં મળવા આવી. બંને કોફી પીવા ગયાં, બે-ત્રણ દિવસ રેગ્યુલર મળ્યા. એક રાતે પેલો એક્ટર એને પોતાના ફ્લેટ પર લઈ ગયો. બંનેએ એકસાથે રાત ગાળી. સવારે વિદાય કરતી વખતે એક્ટરે પેલી છોકરીને નવા નાટકની ચાર ટિકિટો આપી અને કહ્યું સાંજે ફ્રેંડ્ઝ સાથે શો પર આવજે! પેલી છોકરીએ કહ્યું, ‘હું બહુ ગરીબ ફેમિલીમાંથી આવું છું... મને આ ટિકિટનો શું ઉપયોગ? કંઈક પૈસા આપો. ઘરે ખાવાના સાંસા છે’ એક્ટરે તરત જ કહ્યું, ‘ઘરે ખાવાનું નથી તો કોઈ હોટેલવાળા સાથે રોમેન્સ કરવો જોઈતો’તોને? મારી પાછળ કેમ પડી! મારી પાસે જે હોય એ જ આપુંને?’
વાત તો સાચી છે! જેની પાસે જે હોય એ જ આપી શકેને? ગુજ્જુઓ પાસે અમાપ ફૂડ-પ્રેમ છે, જે જગતમાં બીજે ક્યાંય જોવા નહીં મળે. અને એ જ આપણા જીવનમાં અત્રતત્રસર્વત્ર છલકે છે! જુઓને, હાલમાં જ આપણા મોદીસાહેબને પણ ગુજ્જુ સ્ત્રીઓની સફળતા દર્શાવતી વખતે ‘સુનિતા વિલિયમ્સ-અવકાશયાત્રાવાળાં’ નહીં પણ ‘જસુબેન પિઝાવાળાં’ કે ‘ઈન્દુબેન ખાખરાવાળાં જ’ યાદ આવ્યાંને?
http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=87815
