http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=143857
બ્રહ્માંડ દર્શન - ડૉ. જે. જે. રાવલ
જ્યારે સાહિત્યની વાત થાય ત્યારે આપણને ગુજરાતના આદ્યકવિ નરસિંહ મહેતા અને તેમના ભજનો યાદ આવે. આપણને થાય કે શું આ માત્ર ગાવાનાં ભજનો છે, પ્રભાતિયા છે કે તેમાં બ્રહ્માંડને સમજવાનું જ્ઞાન છે? નરસિંહ મહેતા તો શાળાએ પણ ગયા નહોતા, અભણ હતા, તો તેમના ભજનોમાં બ્રહ્માંડના જ્ઞાનની કેવી રીતે આશા રાખી શકાય અને તેય પણ લગભગ ૬૦૦ વર્ષ પહેલાં? હકીકત એ છે કે નરસિંહ મહેતાના અમુક ભજનોમાં બ્રહ્માંડનું જ્ઞાન ખીચોખીચ ભરેલું છે અને તેય સુંદર અને સરળ ભાષામાં. આ એક નવાઈ પડે તેવી વાત છે. આપણી સંસ્કૃતિમાં ઋષિ-મુનિએ વેદો અને ઉપનિષદોમાં તેમનું મહાન ચિંતન અને તત્ત્વજ્ઞાન લખ્યું છે. ઋગ્વેદ દુનિયાનો પ્રથમ ગ્રંથ છે અને પછી ઉપનિષદો થયાં. મા સરસ્વતીએ ઋગ્વેદના રૂપમાં ભારતમાં પ્રથમ અવતાર લીધો. હકીકતમાં શ્રીકૃષ્ણએ ગીતામાં અર્જુનને ‘વેદો’ અને ઉપનિષદોનું જ જ્ઞાન કહ્યું છે. આ સાહિત્યે ભારતીય સંસ્કૃતિને ઉજાળી છે. આ સાહિત્ય ભારતીય સંસ્કૃતિને જ્ઞાન આપતું રહ્યું છે. સાહિત્ય જ ન હોત તો બ્રહ્માંડનું શું થાત? બ્રહ્માંડને કોણ સમજી શક્યું હોત? આદ્ય શંકરાચાર્યે પણ વેદો અને ઉપનિષદોનાં જ્ઞાનનો જ પ્રચાર કર્યો છે અને કહ્યું છે કે આ બધું એક જ છે. અદ્વૈતવાદ - વેદો- ઉપનિષદોમાં અને શંકરાચાર્ય આ એકત્વને પરબ્રહ્મ શબ્દથી ઓળખાવે છે. નરસિંહ મહેતા તેમના ભજનમાં આ એકત્વની વાત કરે છે, અને તે એવા સરસ ઉદાહરણો આપે છે કે ...ને આ પરમ એકત્વ તત્ત્વ જોકે કયાંય દેખાતું નથી પણ તરત જ સમજાઈ જાય. નરસિંહ મહેતા કહે છે: નીરખ રે ગગનમાં કોણ ઘૂમી રહ્યો. એનો અર્થ થાય કે બ્રહ્માંડમાં એક એવું ચેતન તત્ત્વ છે જે પૂરા બ્રહ્માંડમાં પથરાયેલું છે અને તે જ બ્રહ્માંડનું કર્તા-ધર્તા છે. નરસિંહ મહેતા બીજા ભજનમાં વેદો અને ઉપનિષદોનો નિચોડ મૂકી દે છે. નરસિંહ મહેતા ગાય છે કે અખિલ બ્રહ્માંડમાં એક તું શ્રી હરિ જૂજવે રૂપે અનંત ભાસે- એટલે કે બ્રહ્માંડમાં એક જ શ્રી હરિ છે, એક જ તત્ત્વ છે જેણે બ્રહ્માંડના આ બધાં રૂપો ધારણ કર્યાં છે, ધારણ કરીને બેઠું છે. આદ્ય કવિ આગળ કહે છે, ઘાટ ઘડિયા પછી નામરૂપ જૂજવા અંતે તો હેમનું હેમ હોયે. સોનાના એરિંગ, પાટલા, હાર ગમે તે ઘાટ હોય, દાગીના હોય પણ છેવટે તો તે હેમનું હેમ હોયે. કવિએ આમાં માસ્ટર સ્ટ્રોક માર્યો છે જે મહાન વિજ્ઞાનીઓને પણ સુખદ આશ્ર્ચર્ય પમાડે છે.
ન્યુટનના ગણિતશાસ્ત્ર અને યંત્રશાસ્ત્રીય વિજ્ઞાનીઓને બે-ત્રણ મોટી ઊણપો જણાઈ. ખાસ કરીને જ્યારે પ્રકાશ અને ઈલેકટ્રોન જેવા પદાર્થોની ગતિ અતિપ્રચંડ તેમ છતાં સીમિત (રશક્ષશયિં) સાબિત થઈ. ન્યુટનના ગતિશાસ્ત્રની ત્યારે લિમિટ દેખાઈ. ન્યુટનની ગતિશાસ્ત્રની એ ઊણપોને દૂર કરવા અને તેને વિસ્તૃત કરવા આઈન્સ્ટાઈને સમયને જ બ્રહ્માંડનું એક પરિમાણ (મશળયક્ષતશજ્ઞક્ષ) લીધું. સમય તો સેક્ધડમાં મપાય છે અને પરિમાણ એટલે લંબાઈ, પહોળાઈ અથવા ઊંચાઈ (સાઈઝ) તે સે.મી. ઈંચ, ફૂટ, મીટર કે કિલોમીટરમાં મપાય છે. તો સમયને લંબાઈમાં કેવી રીતે દર્શાવવું? એક પ્રકાશસેક્ધડ એટલે એટલું અંતર જે પ્રકાશ એક સેક્ધડમાં કાપે. આમ આઈન્સ્ટાઈને સમયને લંબાઈમાં દર્શાવ્યો. એક પ્રકાશ મિનિટ એટલે એટલું અંતર (લંબાઈ) જે પ્રકાશ એક મિનિટમાં કાપે એટલે કે ૬૦ સેક્ધડમાં કાપે. એક પ્રકાશકલાક એટલે એટલું અંતર (લંબાઈ) જે પ્રકાશ એક કલાકમાં કાપે એટલે કે ૩૬૦૦ સેક્ધડમાં કાપે. અને એક પ્રકાશદિવસ એટલે એટલું અંતર (લંબાઈ) જે પ્રકાશ એક દિવસમાં કાપે.
એક પ્રકાશવર્ષ એટલે એટલું અંતર જે પ્રકાશ એક વર્ષમાં કાપે.
આમ આઈન્સ્ટાઈને સમયને બ્રહ્માંડનું ચોથું પરિમાણ લીધું અને આ ચાર- પરિમાણીય બ્રહ્માંડમાં ન્યુટનના ગતિ અને યંત્રશાસ્ત્રને ઢાળ્યું. તો આઈન્સ્ટાઈનને શું મળ્યું? આથી આઈન્સ્ટાઈને સાબિત કર્યું કે અંતરીક્ષ છે ત્યાં સમય છે અને સમય છે ત્યાં અંતરીક્ષ છે. બંને એકબીજાથી જુદા નથી. એકની હાજરી, બીજાની હાજરી સાબિત કરે છે. આપણને લોહચુંબક અને ચુંબકત્વ, ચુંબકીય ક્ષેત્રની ખબર છે તે લોહચુંબકીય ટુકડા દૃશ્યમાન કરે છે. જમીન અને ખડકોમાં પણ ચુંબકત્વ હોય છે. આપણને વિદ્યુતભારની ખબર છે. વિદ્યુતની ખબર છે. ચુંબકત્વમાં બે ધ્રુવો હોય છે, ઉત્તર ધ્રુવ અને દક્ષિણ ધ્રુવ. વિદ્યુતમાં બે વિદ્યુતભાર હોય છે, ધન અને ઋણ. આઈન્સ્ટાઈનની થીઅરી દર્શાવે છે કે ચુંબકીયક્ષેત્ર અને વિદ્યુતક્ષેત્ર લાગે છે તદ્દન અલગ અલગ, એક લોહચુંબકીય ટુકડા ઉત્પન્ન કરે છે, બીજાને વિદ્યુતભાર ઉત્પન્ન કરે છે. પણ છેવટે બંને એકના એક છે. ચુંબકને ચલાવવામાં આવે છે ત્યારે તે વિદ્યુત ઉત્પન્ન વિદ્યુતક્ષેત્ર ઉત્પન્ન કરે છે અને વિદ્યુત પ્રવાહ ચુંબકત્વને, ચુંબકીયક્ષેત્રને ઉત્પન્ન કરે છે. ક્યાં ચુંબકીયક્ષેત્ર અને ક્યાં વિદ્યુતક્ષેત્ર? તેમ છતાં બંને એકના એક છે. આશ્ર્ચર્યની વાત છેને? મેક્સવેલ જેવા વિજ્ઞાનીઓએ એ સ્પષ્ટ કર્યું કે આપણે પ્રકાશ પ્રકાશ કહીએ છીએ, તેને જોઈએ છીએ. તેના ઝળહળાટને જોઈએ છીએ જે આપણા જીવનનો આધાર છે તે બીજું કાંઈ જ નથી પણ વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગો છે અને પૂરા બ્રહ્માંડમાં વ્યાપ્ત છે. બ્રહ્માંડમાં તસુભાર પણ જગ્યા એવી નથી જ્યાં પ્રકાશના (વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગો)ની હાજરી ન હોય. તે એમની પ્રેઝન્ટ છે. ઈશ્ર્વરને આપણે એમની પ્રેઝન્ટ કહીએ છીએ તે જ આ ઈશ્ર્વર છે. આ ઊર્જા છે, આ ચેતના છે, આ ગરમી છે. ઊર્જાના ઘણાં સ્વરૂપો છે. તેમ છતાં તે એકની એક છે. જેમ ઘાટ ઘડિયા પછી નામરૂપ જૂજવા અંતે તો હેમનું હેમ હોયે.
આઈન્સ્ટાઈને પછી એક જબ્બર વાત કરી. ઘણું આશ્ર્ચર્ય થાય તેવી વાત કરી અને બ્રહ્માંડના પાયાની વાત કરી. તેણે સાબિત કર્યું કે જે આ પદાર્થ દેખાય છે ને રેતી, માટી, સોનું, પેન, પ્લાસ્ટિક, કપડા, કાગળ અને ખરેખર ઊર્જા છે. ઊર્જાનું પદાર્થના રૂપમાં ગઠન છે. એક કિલોગ્રામ પદાર્થ ૯ કરોડ અબજ જૂલ ઊર્જા ઉત્પન્ન કરે. ક્યાં નિષ્ક્રિય દેખાતો પદાર્થ અને ક્યાં જીવંત ઊર્જા. આ વાતને સહિત કરતું આઈન્સ્ટાઈનનું સૂત્ર ઊ=ળભ૨ જગ-વિખ્યાત છે. એટલું વિખ્યાત છે કે વિજ્ઞાનમાં પણ અવાર-નવાર દેખાય છે. યુદ્ધ-જહાજ પર કોતરાયેલું હોય છે. આ સૂત્ર પોતાનામાં જ એક સાહિત્ય છે. એક એવી કવિતા જે શાંતિ માટે ગવાય તો દુનિયામાં સ્વર્ગ ખડું કરે અને યુદ્ધ માટે વપરાય તો દુનિયામાં નરક ખડું કરે અને યુદ્ધ માટે વપરાય તો દુનિયામાં નરક ખડું કરી છે. આપણો જીવનદાતા સૂર્ય આ સૂત્ર પ્રમાણે જ આપણને અહીં જિવાડે છે, પ્રકાશ અને શક્તિ આપે છે. પદાર્થ અને ઊર્જા એકરૂપ છે માટે પૂરું બ્રહ્માંડ એક જ તત્ત્વનું બનેલું છે. આ વાત આપણા વેદો- ઉપનિષદો અને શંકરાચાર્યે કહી છે જેને આપણે અદ્વૈતવાદ કહીએ છીએ. આમ જ્ઞાન- સાહિત્ય આપણને બ્રહ્માંડની એકતાને સમજાવે છે. સામાન્ય માનવી આઈન્સ્ટાઈનની થીઅરી જો કદાચ સમજી ન શકે પણ નરસિંહ મહેતાનું કહેવાનું કે ઘાટ ઘડિયા પછી નામરૂપ જૂજવા અંતે તો હેમનું હેમ હોયે તેવું બ્રહ્માંડના પાયાનું સત્ય તરત જ સમજી જાય. એટલે કે આ સકળ બ્રહ્માંડમાં એક જ તત્ત્વ છે, તે છે ઊર્જા- ચેતના પરબ્રહ્મ. આ બધી જ તેની જ વિવિધતા છે, ઈલેકટ્રોન્સ- પ્રોટોન્સ, ન્યુટ્રોન્સ, સોનું, રૂપું, કોયલો, લોખંડ, આપણે, અને બધું જ. એક જ નાના વાક્યમાં બ્રહ્માંડનું રહસ્ય આપણને સમજાઈ જાય છે.
આપણા પેટમાં અંતરીક્ષ છે. આપણી બહાર રૂમમાં અંતરીક્ષ છે, રૂમની બહાર બિલ્ડિંગમાં અંતરીક્ષ છે, બિલ્ડિંગની બહાર અંતરીક્ષ છે, પૃથ્વીની બહાર પણ સૂર્યમાળામાં અંતરીક્ષ છે. સૂર્યમાળાની બહાર, મંદાકિનીમાં, મંદાકિનીની બહાર બ્રહ્માંડમાં અંતરીક્ષ છે. આ બધું અંતરીક્ષ એક જ છે. અંતરીક્ષને કેદ કરી શકાય નહીં. રૂમ અંતરીક્ષને કેદ કરે પણ તેની બહાર પણ અંતરીક્ષ છે.
અંતરીક્ષ જેવી બ્રહ્માંડમાં બીજી એક ચીજ છે તે છે ગુરુત્વાકર્ષણ. ગુરુત્વાકર્ષણને કેદ કરી શકાય નહીં. કોઈ વસ્તુ- ઢાંકણ, એન્કલોઝર ગુરુત્વાકર્ષને કેદ કરવા જાય પણ તેને પોતાને જ ગુરુત્વાકર્ષણ હોય છે માટે ગુરુત્વાકર્ષણને કેદ કરી શકાય નહીં અને ગુરુત્વાકર્ષણને કેદ કરી શકાય નહીં તો બંને એકના એક હોવા જોઈએ. ગુરુત્વાકર્ષણને જો અંતરીક્ષના રૂપમાં વર્ણવી શકાય તો આપણે તે બંનેને એકના એક સાબિત કરી શકીએ. માટે આઈન્સ્ટાઈનને ગુરુત્વાકર્ષણને અંતરીક્ષના રૂપમાં સાબિત કરવાના પ્રયત્નો આદર્યા. પણ ગુરુત્વાકર્ષણની હાજરીમાં ભૂમિતિ સપાટ ન રહી શકે. માટે ગુરુત્વાકર્ષણનું વર્ણન કરવા યુક્લિડની સમતલની ભૂમિતિ (ાહફક્ષય લયજ્ઞળયિિંુ) કામ ન આવે તે માટે અંતરીક્ષની વક્રભૂમિની જરૂર પડે. આઈન્સ્ટાઈનના સદ્ભાગ્યે ગૉસ, રીમાન, બોલ્યાઈ બોલોચોવ્સ્કી વગેરે મહાન ગણિતશાસ્ત્રીઓએ તેમની જિજ્ઞાસા સંતોષવા, જ્ઞાનને ખાતર જ્ઞાન, ગણિતને ખાતર ગણિત, માટે વક્રભૂમિતનો આવિષ્કાર કરેલો. ત્યારે તેમને પણ ખબર ન હતી કે આ વક્રભૂમિતિ જ ગુરુત્વાકર્ષણ છે. આઈન્સ્ટાઈને વક્રભૂમિતિના બેકગ્રાઉન્ડમાં ન્યુટનના ગણિતશાસ્ત્રને વિકસાવ્યું અને સાબિત કર્યું કે અંતરીક્ષ એ જ ગુરુત્વાકર્ષણ છે. જ્યારે પદાર્થ કે ઊર્જા અસ્તિત્વમાં આવે છે ત્યારે તે અંતરીક્ષની ભૂમિતિને વક્ર કરે છે. આ વક્ર જ ગુરુત્વાકર્ષણને પ્રદર્શિત કરે છે. માટે ગુરુત્વાકર્ષણ એ બીજું કાંઈ જ નથી પણ અંતરીક્ષનો વક્ર છે. અંતરીક્ષમાં જે ઝોલો પડે છે, ખાડો પડે છે તે અંતરીક્ષમાં ઢાળ ઉત્પન્ન કરે છે અને આ ઢાળ પર કોઈ પણ નાનો પદાર્થ આવે, અસ્તિત્વમાં આવે તો તે ઢાળ વાટે ખાડામાં જે મોટો પદાર્થ પડ્યો હોય છે તેમાં જઈને પડે જેને આપણે ગુરુત્વાકર્ષણનું આકર્ષણ કહીએ છીએ. જો પદાર્થ એ મોટા પદાર્થની પરિક્રમા કરે તો જ તે તેમાં પડતો બચે છે. આમ પૂરતા બળની પરિક્રમા નાના પદાર્થને મોટા પદાર્થમાં પડતાં બચાવે છે, કારણ કે પરિક્રમા કરતા પદાર્થ પર બહારની બાજુએ કેન્દ્રગામી બળ લાગે છે જે તેને પદાર્થમાં પડતાં બચાવે છે. આમ અંતરીક્ષ જ સર્વસ્વ છે.
આપણા પૂર્વજોએ, ભારતીય મનીષીઓએ બ્રહ્માંડ પૃથ્વી, જળ, વાયુ, અગ્નિ અને અંતરીક્ષ એમ પાંચ તત્ત્વનું બનેલું છે એેમ જાહેર કરેલું અને તેમાં અંતરીક્ષ જે દેખાતું નથી તેને બ્રહ્માંડના પાંચમા તત્ત્વ તરીકે લીધું તે બહુ મહાન વાત ગણાય. તેમનું મહાન તત્ત્વજ્ઞાન કહેવાય. વધારામાં છાંદોગ્ય ઉપનિષદમાં ભારતીય મનીષીઓએ તે પણ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે બધું જ અંતરીક્ષમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને અંતરીક્ષમાં સમાય છે. અંતરીક્ષ જ બધાનું ઉદ્ભવ સ્થાન છે અને અંતિમ સ્થાન પણ. આ બહુ મોટી વાત છે. જગતમાં તેમના તત્ત્વજ્ઞાનનો જોેટો મળવો મુશ્કેલ છે અને આઈન્સ્ટાઈનના વિજ્ઞાને તે સાબિત કરી આપ્યું છે, તેમને સાચા સાબિત કર્યાં છે. પૃથ્વી, જળ, વાયુ અને અગ્નિ અંતરીક્ષનાં જ ભાગો છે. માટે મૂલત: પાંચ મહાભૂતો નથી પણ એક જ મહાભૂત છે અને તે અંતરીક્ષ છે. તે મહાભૂતોનું પણ મહાભૂત છે. આમ છેવટે એક જ તત્ત્વ છે જે ઊર્જા કે અંતરીક્ષ છે.
બ્રહ્માંડમાં ચાર બળો છે. ગુરુત્વાકર્ષણ, વિદ્યુત- ચુંબકીય, નાભિકીય (આણ્વિક) અને રેડિયો - એક્ટિવિટીનું નબળું વિદ્યુતચુંબકીય બળ. વિજ્ઞાનીઓ માનતા હતા કે આ ચારેય બળો હકીકતમાં એકના એક જ છે. તેમાં તેઓએ બીજા ત્રણ બળોની એકતા સ્થાપિત કરી છે અને ગુરુત્વાકર્ષણ તેમાં ભળી જશે જે ભળવાની તૈયારી છે ત્યારે ચાર બળોની પણ એકતા સ્થપાશે. અદ્વૈતવાદપણું સ્થપાશે. આપણા મનીષીઓ શોધતાં હતાં કે બ્રહ્માંડમાં ખરેખર અંતિમ પદાર્થ શું છે? તેમાં ચેતના- પરંબ્રહ્મ સુધી પહોંચી ગયા હતા. હવે વિજ્ઞાન તેમને સાચા પાડવા જઈ રહ્યું છે. લાર્જ હેડ્રોન કોલાઈડરના જીનીવાના પ્રયોગનું ધ્યેય (હેતુ) શું છે? તો કહે બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ શોધવાનું. બ્રહ્માંડનો ખરેખર અંતિમ પદાર્થ શું છે? તે ચેતના છે જે પૂરા બ્રહ્માંડને ચલાવી રહી છે. આપણા મનીષીઓએ તેને પરંબ્રહ્મની ચેતના (પરંબ્રહ્મ પોતે) કહી છે.
ગેલિલિયોએ દૂરબીનમાંથી ચંદ્ર જોઈને કહ્યું તે પૃથ્વી જેવો જ છે. આ પ્રથમ અદ્વૈતતા, ન્યુટને વૈશ્ર્વિક નિયમો બનાવી બીજી અદ્વૈતના સ્થાપી. આઈન્સ્ટાઈને પૂરા બ્રહ્માંડની અદ્વૈતતા સ્થાપી. પણ આપણા મનીષીઓએ વેદ- ઉપનિષદના પ્રાચીન સમયથી જ પરંબ્રહ્મરૂપી અદ્વૈતતાની સ્થાપના કરી હતી. આદ્ય શંકરાચાર્યે તેનો પ્રચાર કર્યો.
જો આપણે પુનર્જન્મમાં માનીએ તો કદાચ શંકરાચાર્યે જ આઈન્સ્ટાઈન તરીકે બીજો જન્મ લીધો હોય.
બ્રહ્માંડમાં વિવિધતામાં એકરૂપતા છે. બ્રહ્માંડમાં વિજ્ઞાનીઓ કહે છે તેમ યુનિફિકેશન (ઞક્ષશરશભફશિંજ્ઞક્ષ) છે. બ્રહ્માંડ યુનિફાઈડ છે. બ્રહ્માંડ ચાદર જેવું લચીલું છે. બ્રહ્માંડ જેવું ફ્લેક્સિબલ કાંઈ જ નથી. આઈન્સ્ટાઈનની થીયરી પ્રમાણે તેમાં તાણા-વાણા છે જેને વિજ્ઞાનીઓ વર્લ્ડલાઈન કહે છે. એટલે કે બ્રહ્માંડ સંત- કબીરની ચાદર જેવું છે. માનવી પણ માનવદેહ પછી બ્રહ્માંડનો ભાગ છે માટે સંત કબીરની ચાદર છે. તેને મેલી કરવી નહીં જોઈએ.
ન્યુટનના ગણિતશાસ્ત્ર અને યંત્રશાસ્ત્રીય વિજ્ઞાનીઓને બે-ત્રણ મોટી ઊણપો જણાઈ. ખાસ કરીને જ્યારે પ્રકાશ અને ઈલેકટ્રોન જેવા પદાર્થોની ગતિ અતિપ્રચંડ તેમ છતાં સીમિત (રશક્ષશયિં) સાબિત થઈ. ન્યુટનના ગતિશાસ્ત્રની ત્યારે લિમિટ દેખાઈ. ન્યુટનની ગતિશાસ્ત્રની એ ઊણપોને દૂર કરવા અને તેને વિસ્તૃત કરવા આઈન્સ્ટાઈને સમયને જ બ્રહ્માંડનું એક પરિમાણ (મશળયક્ષતશજ્ઞક્ષ) લીધું. સમય તો સેક્ધડમાં મપાય છે અને પરિમાણ એટલે લંબાઈ, પહોળાઈ અથવા ઊંચાઈ (સાઈઝ) તે સે.મી. ઈંચ, ફૂટ, મીટર કે કિલોમીટરમાં મપાય છે. તો સમયને લંબાઈમાં કેવી રીતે દર્શાવવું? એક પ્રકાશસેક્ધડ એટલે એટલું અંતર જે પ્રકાશ એક સેક્ધડમાં કાપે. આમ આઈન્સ્ટાઈને સમયને લંબાઈમાં દર્શાવ્યો. એક પ્રકાશ મિનિટ એટલે એટલું અંતર (લંબાઈ) જે પ્રકાશ એક મિનિટમાં કાપે એટલે કે ૬૦ સેક્ધડમાં કાપે. એક પ્રકાશકલાક એટલે એટલું અંતર (લંબાઈ) જે પ્રકાશ એક કલાકમાં કાપે એટલે કે ૩૬૦૦ સેક્ધડમાં કાપે. અને એક પ્રકાશદિવસ એટલે એટલું અંતર (લંબાઈ) જે પ્રકાશ એક દિવસમાં કાપે.
એક પ્રકાશવર્ષ એટલે એટલું અંતર જે પ્રકાશ એક વર્ષમાં કાપે.
આમ આઈન્સ્ટાઈને સમયને બ્રહ્માંડનું ચોથું પરિમાણ લીધું અને આ ચાર- પરિમાણીય બ્રહ્માંડમાં ન્યુટનના ગતિ અને યંત્રશાસ્ત્રને ઢાળ્યું. તો આઈન્સ્ટાઈનને શું મળ્યું? આથી આઈન્સ્ટાઈને સાબિત કર્યું કે અંતરીક્ષ છે ત્યાં સમય છે અને સમય છે ત્યાં અંતરીક્ષ છે. બંને એકબીજાથી જુદા નથી. એકની હાજરી, બીજાની હાજરી સાબિત કરે છે. આપણને લોહચુંબક અને ચુંબકત્વ, ચુંબકીય ક્ષેત્રની ખબર છે તે લોહચુંબકીય ટુકડા દૃશ્યમાન કરે છે. જમીન અને ખડકોમાં પણ ચુંબકત્વ હોય છે. આપણને વિદ્યુતભારની ખબર છે. વિદ્યુતની ખબર છે. ચુંબકત્વમાં બે ધ્રુવો હોય છે, ઉત્તર ધ્રુવ અને દક્ષિણ ધ્રુવ. વિદ્યુતમાં બે વિદ્યુતભાર હોય છે, ધન અને ઋણ. આઈન્સ્ટાઈનની થીઅરી દર્શાવે છે કે ચુંબકીયક્ષેત્ર અને વિદ્યુતક્ષેત્ર લાગે છે તદ્દન અલગ અલગ, એક લોહચુંબકીય ટુકડા ઉત્પન્ન કરે છે, બીજાને વિદ્યુતભાર ઉત્પન્ન કરે છે. પણ છેવટે બંને એકના એક છે. ચુંબકને ચલાવવામાં આવે છે ત્યારે તે વિદ્યુત ઉત્પન્ન વિદ્યુતક્ષેત્ર ઉત્પન્ન કરે છે અને વિદ્યુત પ્રવાહ ચુંબકત્વને, ચુંબકીયક્ષેત્રને ઉત્પન્ન કરે છે. ક્યાં ચુંબકીયક્ષેત્ર અને ક્યાં વિદ્યુતક્ષેત્ર? તેમ છતાં બંને એકના એક છે. આશ્ર્ચર્યની વાત છેને? મેક્સવેલ જેવા વિજ્ઞાનીઓએ એ સ્પષ્ટ કર્યું કે આપણે પ્રકાશ પ્રકાશ કહીએ છીએ, તેને જોઈએ છીએ. તેના ઝળહળાટને જોઈએ છીએ જે આપણા જીવનનો આધાર છે તે બીજું કાંઈ જ નથી પણ વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગો છે અને પૂરા બ્રહ્માંડમાં વ્યાપ્ત છે. બ્રહ્માંડમાં તસુભાર પણ જગ્યા એવી નથી જ્યાં પ્રકાશના (વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગો)ની હાજરી ન હોય. તે એમની પ્રેઝન્ટ છે. ઈશ્ર્વરને આપણે એમની પ્રેઝન્ટ કહીએ છીએ તે જ આ ઈશ્ર્વર છે. આ ઊર્જા છે, આ ચેતના છે, આ ગરમી છે. ઊર્જાના ઘણાં સ્વરૂપો છે. તેમ છતાં તે એકની એક છે. જેમ ઘાટ ઘડિયા પછી નામરૂપ જૂજવા અંતે તો હેમનું હેમ હોયે.
આઈન્સ્ટાઈને પછી એક જબ્બર વાત કરી. ઘણું આશ્ર્ચર્ય થાય તેવી વાત કરી અને બ્રહ્માંડના પાયાની વાત કરી. તેણે સાબિત કર્યું કે જે આ પદાર્થ દેખાય છે ને રેતી, માટી, સોનું, પેન, પ્લાસ્ટિક, કપડા, કાગળ અને ખરેખર ઊર્જા છે. ઊર્જાનું પદાર્થના રૂપમાં ગઠન છે. એક કિલોગ્રામ પદાર્થ ૯ કરોડ અબજ જૂલ ઊર્જા ઉત્પન્ન કરે. ક્યાં નિષ્ક્રિય દેખાતો પદાર્થ અને ક્યાં જીવંત ઊર્જા. આ વાતને સહિત કરતું આઈન્સ્ટાઈનનું સૂત્ર ઊ=ળભ૨ જગ-વિખ્યાત છે. એટલું વિખ્યાત છે કે વિજ્ઞાનમાં પણ અવાર-નવાર દેખાય છે. યુદ્ધ-જહાજ પર કોતરાયેલું હોય છે. આ સૂત્ર પોતાનામાં જ એક સાહિત્ય છે. એક એવી કવિતા જે શાંતિ માટે ગવાય તો દુનિયામાં સ્વર્ગ ખડું કરે અને યુદ્ધ માટે વપરાય તો દુનિયામાં નરક ખડું કરે અને યુદ્ધ માટે વપરાય તો દુનિયામાં નરક ખડું કરી છે. આપણો જીવનદાતા સૂર્ય આ સૂત્ર પ્રમાણે જ આપણને અહીં જિવાડે છે, પ્રકાશ અને શક્તિ આપે છે. પદાર્થ અને ઊર્જા એકરૂપ છે માટે પૂરું બ્રહ્માંડ એક જ તત્ત્વનું બનેલું છે. આ વાત આપણા વેદો- ઉપનિષદો અને શંકરાચાર્યે કહી છે જેને આપણે અદ્વૈતવાદ કહીએ છીએ. આમ જ્ઞાન- સાહિત્ય આપણને બ્રહ્માંડની એકતાને સમજાવે છે. સામાન્ય માનવી આઈન્સ્ટાઈનની થીઅરી જો કદાચ સમજી ન શકે પણ નરસિંહ મહેતાનું કહેવાનું કે ઘાટ ઘડિયા પછી નામરૂપ જૂજવા અંતે તો હેમનું હેમ હોયે તેવું બ્રહ્માંડના પાયાનું સત્ય તરત જ સમજી જાય. એટલે કે આ સકળ બ્રહ્માંડમાં એક જ તત્ત્વ છે, તે છે ઊર્જા- ચેતના પરબ્રહ્મ. આ બધી જ તેની જ વિવિધતા છે, ઈલેકટ્રોન્સ- પ્રોટોન્સ, ન્યુટ્રોન્સ, સોનું, રૂપું, કોયલો, લોખંડ, આપણે, અને બધું જ. એક જ નાના વાક્યમાં બ્રહ્માંડનું રહસ્ય આપણને સમજાઈ જાય છે.
આપણા પેટમાં અંતરીક્ષ છે. આપણી બહાર રૂમમાં અંતરીક્ષ છે, રૂમની બહાર બિલ્ડિંગમાં અંતરીક્ષ છે, બિલ્ડિંગની બહાર અંતરીક્ષ છે, પૃથ્વીની બહાર પણ સૂર્યમાળામાં અંતરીક્ષ છે. સૂર્યમાળાની બહાર, મંદાકિનીમાં, મંદાકિનીની બહાર બ્રહ્માંડમાં અંતરીક્ષ છે. આ બધું અંતરીક્ષ એક જ છે. અંતરીક્ષને કેદ કરી શકાય નહીં. રૂમ અંતરીક્ષને કેદ કરે પણ તેની બહાર પણ અંતરીક્ષ છે.
અંતરીક્ષ જેવી બ્રહ્માંડમાં બીજી એક ચીજ છે તે છે ગુરુત્વાકર્ષણ. ગુરુત્વાકર્ષણને કેદ કરી શકાય નહીં. કોઈ વસ્તુ- ઢાંકણ, એન્કલોઝર ગુરુત્વાકર્ષને કેદ કરવા જાય પણ તેને પોતાને જ ગુરુત્વાકર્ષણ હોય છે માટે ગુરુત્વાકર્ષણને કેદ કરી શકાય નહીં અને ગુરુત્વાકર્ષણને કેદ કરી શકાય નહીં તો બંને એકના એક હોવા જોઈએ. ગુરુત્વાકર્ષણને જો અંતરીક્ષના રૂપમાં વર્ણવી શકાય તો આપણે તે બંનેને એકના એક સાબિત કરી શકીએ. માટે આઈન્સ્ટાઈનને ગુરુત્વાકર્ષણને અંતરીક્ષના રૂપમાં સાબિત કરવાના પ્રયત્નો આદર્યા. પણ ગુરુત્વાકર્ષણની હાજરીમાં ભૂમિતિ સપાટ ન રહી શકે. માટે ગુરુત્વાકર્ષણનું વર્ણન કરવા યુક્લિડની સમતલની ભૂમિતિ (ાહફક્ષય લયજ્ઞળયિિંુ) કામ ન આવે તે માટે અંતરીક્ષની વક્રભૂમિની જરૂર પડે. આઈન્સ્ટાઈનના સદ્ભાગ્યે ગૉસ, રીમાન, બોલ્યાઈ બોલોચોવ્સ્કી વગેરે મહાન ગણિતશાસ્ત્રીઓએ તેમની જિજ્ઞાસા સંતોષવા, જ્ઞાનને ખાતર જ્ઞાન, ગણિતને ખાતર ગણિત, માટે વક્રભૂમિતનો આવિષ્કાર કરેલો. ત્યારે તેમને પણ ખબર ન હતી કે આ વક્રભૂમિતિ જ ગુરુત્વાકર્ષણ છે. આઈન્સ્ટાઈને વક્રભૂમિતિના બેકગ્રાઉન્ડમાં ન્યુટનના ગણિતશાસ્ત્રને વિકસાવ્યું અને સાબિત કર્યું કે અંતરીક્ષ એ જ ગુરુત્વાકર્ષણ છે. જ્યારે પદાર્થ કે ઊર્જા અસ્તિત્વમાં આવે છે ત્યારે તે અંતરીક્ષની ભૂમિતિને વક્ર કરે છે. આ વક્ર જ ગુરુત્વાકર્ષણને પ્રદર્શિત કરે છે. માટે ગુરુત્વાકર્ષણ એ બીજું કાંઈ જ નથી પણ અંતરીક્ષનો વક્ર છે. અંતરીક્ષમાં જે ઝોલો પડે છે, ખાડો પડે છે તે અંતરીક્ષમાં ઢાળ ઉત્પન્ન કરે છે અને આ ઢાળ પર કોઈ પણ નાનો પદાર્થ આવે, અસ્તિત્વમાં આવે તો તે ઢાળ વાટે ખાડામાં જે મોટો પદાર્થ પડ્યો હોય છે તેમાં જઈને પડે જેને આપણે ગુરુત્વાકર્ષણનું આકર્ષણ કહીએ છીએ. જો પદાર્થ એ મોટા પદાર્થની પરિક્રમા કરે તો જ તે તેમાં પડતો બચે છે. આમ પૂરતા બળની પરિક્રમા નાના પદાર્થને મોટા પદાર્થમાં પડતાં બચાવે છે, કારણ કે પરિક્રમા કરતા પદાર્થ પર બહારની બાજુએ કેન્દ્રગામી બળ લાગે છે જે તેને પદાર્થમાં પડતાં બચાવે છે. આમ અંતરીક્ષ જ સર્વસ્વ છે.
આપણા પૂર્વજોએ, ભારતીય મનીષીઓએ બ્રહ્માંડ પૃથ્વી, જળ, વાયુ, અગ્નિ અને અંતરીક્ષ એમ પાંચ તત્ત્વનું બનેલું છે એેમ જાહેર કરેલું અને તેમાં અંતરીક્ષ જે દેખાતું નથી તેને બ્રહ્માંડના પાંચમા તત્ત્વ તરીકે લીધું તે બહુ મહાન વાત ગણાય. તેમનું મહાન તત્ત્વજ્ઞાન કહેવાય. વધારામાં છાંદોગ્ય ઉપનિષદમાં ભારતીય મનીષીઓએ તે પણ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે બધું જ અંતરીક્ષમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને અંતરીક્ષમાં સમાય છે. અંતરીક્ષ જ બધાનું ઉદ્ભવ સ્થાન છે અને અંતિમ સ્થાન પણ. આ બહુ મોટી વાત છે. જગતમાં તેમના તત્ત્વજ્ઞાનનો જોેટો મળવો મુશ્કેલ છે અને આઈન્સ્ટાઈનના વિજ્ઞાને તે સાબિત કરી આપ્યું છે, તેમને સાચા સાબિત કર્યાં છે. પૃથ્વી, જળ, વાયુ અને અગ્નિ અંતરીક્ષનાં જ ભાગો છે. માટે મૂલત: પાંચ મહાભૂતો નથી પણ એક જ મહાભૂત છે અને તે અંતરીક્ષ છે. તે મહાભૂતોનું પણ મહાભૂત છે. આમ છેવટે એક જ તત્ત્વ છે જે ઊર્જા કે અંતરીક્ષ છે.
બ્રહ્માંડમાં ચાર બળો છે. ગુરુત્વાકર્ષણ, વિદ્યુત- ચુંબકીય, નાભિકીય (આણ્વિક) અને રેડિયો - એક્ટિવિટીનું નબળું વિદ્યુતચુંબકીય બળ. વિજ્ઞાનીઓ માનતા હતા કે આ ચારેય બળો હકીકતમાં એકના એક જ છે. તેમાં તેઓએ બીજા ત્રણ બળોની એકતા સ્થાપિત કરી છે અને ગુરુત્વાકર્ષણ તેમાં ભળી જશે જે ભળવાની તૈયારી છે ત્યારે ચાર બળોની પણ એકતા સ્થપાશે. અદ્વૈતવાદપણું સ્થપાશે. આપણા મનીષીઓ શોધતાં હતાં કે બ્રહ્માંડમાં ખરેખર અંતિમ પદાર્થ શું છે? તેમાં ચેતના- પરંબ્રહ્મ સુધી પહોંચી ગયા હતા. હવે વિજ્ઞાન તેમને સાચા પાડવા જઈ રહ્યું છે. લાર્જ હેડ્રોન કોલાઈડરના જીનીવાના પ્રયોગનું ધ્યેય (હેતુ) શું છે? તો કહે બ્રહ્માંડનો અંતિમ પદાર્થ શોધવાનું. બ્રહ્માંડનો ખરેખર અંતિમ પદાર્થ શું છે? તે ચેતના છે જે પૂરા બ્રહ્માંડને ચલાવી રહી છે. આપણા મનીષીઓએ તેને પરંબ્રહ્મની ચેતના (પરંબ્રહ્મ પોતે) કહી છે.
ગેલિલિયોએ દૂરબીનમાંથી ચંદ્ર જોઈને કહ્યું તે પૃથ્વી જેવો જ છે. આ પ્રથમ અદ્વૈતતા, ન્યુટને વૈશ્ર્વિક નિયમો બનાવી બીજી અદ્વૈતના સ્થાપી. આઈન્સ્ટાઈને પૂરા બ્રહ્માંડની અદ્વૈતતા સ્થાપી. પણ આપણા મનીષીઓએ વેદ- ઉપનિષદના પ્રાચીન સમયથી જ પરંબ્રહ્મરૂપી અદ્વૈતતાની સ્થાપના કરી હતી. આદ્ય શંકરાચાર્યે તેનો પ્રચાર કર્યો.
જો આપણે પુનર્જન્મમાં માનીએ તો કદાચ શંકરાચાર્યે જ આઈન્સ્ટાઈન તરીકે બીજો જન્મ લીધો હોય.
બ્રહ્માંડમાં વિવિધતામાં એકરૂપતા છે. બ્રહ્માંડમાં વિજ્ઞાનીઓ કહે છે તેમ યુનિફિકેશન (ઞક્ષશરશભફશિંજ્ઞક્ષ) છે. બ્રહ્માંડ યુનિફાઈડ છે. બ્રહ્માંડ ચાદર જેવું લચીલું છે. બ્રહ્માંડ જેવું ફ્લેક્સિબલ કાંઈ જ નથી. આઈન્સ્ટાઈનની થીયરી પ્રમાણે તેમાં તાણા-વાણા છે જેને વિજ્ઞાનીઓ વર્લ્ડલાઈન કહે છે. એટલે કે બ્રહ્માંડ સંત- કબીરની ચાદર જેવું છે. માનવી પણ માનવદેહ પછી બ્રહ્માંડનો ભાગ છે માટે સંત કબીરની ચાદર છે. તેને મેલી કરવી નહીં જોઈએ.
No comments:
Post a Comment