Monday, July 7, 2014

પ્રેમ: બ્રહ્માંડની જેમ સર્વવ્યાપી છતાં અદૃશ્ય --- બ્રહ્માંડ દર્શન - ડૉ. જે. જે. રાવલ

પ્રેમ દેખાતો નથી પણ તેણે પૂરા બ્રહ્માંડને એકતાંતણે બાંધી રાખ્યો છે. પ્રેમ એબ્સ્ટ્રેડ-અમૂર્ત છે. બ્રહ્માંડની જેમ, ઈશ્ર્વરની જેમ, અંતરિક્ષની જેમ આ બધા દૃશ્યમાન નથી પણ બધે જ છે. પ્રેમનું પણ એવું જ છે. પ્રેમ બ્રહ્માંડ જ છે

બ્રહ્માંડમાં પ્રેમ ક્યાં ક્યાં છે? શું બ્રહ્માંડ પોતે જ પ્રેમ કરે છે? એમ હોય તો બ્રહ્માંડ પોતે જ જીવતું ગણાય. બ્રહ્માંડને હૃદય છે કે તે પ્રેમ કરે? માનવનું હૃદય તો માત્ર પંપ છે. એ તો કવિઓ ફેંકે છે કે હૃદય પ્રેમ કરે છે. હૃદય સંવેદના અનુભવે છે. હાં, માનવીની માનસિક પરિસ્થિતિની અસર મગજમાં થાય છે જે તરત જ હૃદય પર પડે છે. લોહીના પ્રવાહ પર પડે છે. ઘણા વળી કહે છે કે માનવીનું મન આ બધા માટે જવાબદાર છે. પણ મન એટલે શું? મન છે ક્યાં? હૃદય તો પંપરૂપે છે પણ મન ક્યાં છે? આજથી ૫૦૦ વર્ષ પહેલાં લોકોને આપણી શરીર રચના વિષે કંઈ ખબર ન હતી. હૃદય અને નાડી ધબકે છે તેની ખબર પડી હતી. માનવી મૃત્યુ પામે એટલે એ ધબકારા બંધ પડી જાય છે. તેની ખબર પડી હતી. માટે તેઓ માનતાં કે આત્મા હૃદયમાં રહે છે.

મન એ તદ્દન એબ્સ્ટ્રેડ-અમૂર્ત વિચાર છે. મનના અસ્તિત્વનેે બધા જ સ્વીકારે છે પણ વિજ્ઞાન તે સ્વીકારી શકે નહીં, કારણ કે મનને ક્યાં લોકેટ (કજ્ઞભફયિં) કરવું? શું આપણે મગજમાં ઊઠતા વિચારોને મન કહીએ છીએ? શું બ્રહ્માંડ એક વ્યક્તિ છે? કેમ નહીં? આજે આપણે જોઈએ છીએ તે તેનું શરીર છે.

પ્રેમ દેખાતો નથી પણ તેણે પૂરા બ્રહ્માંડને એકતાંતણે બાંધી રાખ્યો છે. પ્રેમ એબ્સ્ટ્રેડ-અમૂર્ત છે. બ્રહ્માંડની જેમ, ઈશ્ર્વરની જેમ, અંતરિક્ષની જેમ આ બધા દૃશ્યમાન નથી પણ બધે જ છે. પ્રેમનું પણ એવું જ છે. પ્રેમ બ્રહ્માંડ જ છે.

પ્રેમની અગાધતા બહુ મોટી છે, તેની દાર્શનિકતા ઘણી મોટી છે. તે બ્રહ્માંડની માફક સર્વવ્યાપી હોવા છતાં દૃશ્યમાન નથી. પ્રેમ આકાશીપિંડોમાં ગુરૂત્વાકર્ષણરૂપે દૃશ્યમાન થાય છે. એ પણ દૃશ્યમાન નથી. માત્ર તેની અસરો આપણને દેખાય છે. પૂરા બ્રહ્માંડને તેણે બાંધી રાખ્યું છે. એ અમૂર્ત હોવા છતાં મૂર્ત છે. તેની દાર્શનિકતા ભવ્યાતિભવ્ય છે. પ્રેમના ઘણા સ્વરૂપો છે. ભક્તિ, લાલસા, મોહ, લોભીપણું, આદત, જિજીવિષા, લોલૂપતા. જીવનની સલામતી સંદર્ભે વસ્તુના સંગ્રહમાં આપણે પ્રેમને ભૂલી ગયા છીએ.

કૃષ્ણપ્રેમ તો નરસિંહ મહેતાનો, મીરાબાઈનો. આખું બ્રહ્માંડ પ્રેમથી ટકી રહ્યું છે. તમને કોઈના પર પ્રેમ ન હોય તો તમારી જાત પર તો પ્રેમ હોય જ છે. જે લોકો આપઘાત કરે છે તેમને કોઈક પ્રકારનો પ્રેમ નથી મળ્યો માટે આપઘાત કરે છે. ધિક્કાર પણ પ્રેમનું જ સ્વરૂપ છે. તે પ્રેમનું વરવું સ્વરૂપ છે પણ છે પ્રેમનું જ સ્વરૂપ. જીવવાની જિજીવિષા પણ પ્રેમ જ છે. પ્રેમ વગર આ જગત શૂન્ય છે.

વૈરાગીને પણ છેવટે કોઈને કોઈ વસ્તુમાં પ્રેમ હોય જ છે. જ્ઞાન આપવાનો પ્રેમ, જીવનના ઉચ્ચસ્તરે પહોંચવાનો પ્રેમ.

પ્રશ્ર્ન એ છે કે પ્રેમ ન હોત તો શું થાત? વિજ્ઞાનના બધાં જ સત્યો પ્રેમને તાંતણે જ બંધાયેલાં છે. તે પછી વિદ્યુત, ચૂંબકીય બળ હોય કે પછી આણ્વિક બળ હોય. તર્ક પોતે જ પ્રેમનું સ્વરૂપ છે. વિજ્ઞાનીઓને વિજ્ઞાનમાં પ્રેમ છે માટે તે વિજ્ઞાન કરે છે. દરેકે દરેક વસ્તુ પાછળ પ્રેમ જ હોય છે. હૂંફ એટલે પ્રેમ. આપણને કાર્બનડાયોકસાઈડ કે કપડાં હૂંફ આપે છે. તે પ્રેમનો જ પ્રકાર છે.

વસ્તુના બધા જ કણો એકબીજાના પ્રેમમાં છે. માટે વસ્તુ ટકી રહી છે. ચાહના એટલે પ્રેમ, માન એટલે પ્રેમ, બ્રહ્માંડમાં વસ્તુ ઓછામાં ઓછી જગ્યા રોકે છે. તે પ્રેમનું જ સ્વરૂપ છે.

નદીને સમુદ્ર તરફ પ્રેમ છે માટે તે સમુદ્ર તરફ વહે છે. ઢાળ એ પ્રેમનો માર્ગ છે. વૃક્ષો જમીન સાથે ચોંટી રહે છે કે જમીન વૃક્ષોને ઝકડી રાખે છે. તે વૃક્ષોનો જમીન પ્રત્યે અને જમીનનો વૃક્ષો પ્રત્યે પ્રેમ છે. લતા વૃક્ષને વિંટળાઈ વળે છે તે લતાનો વૃક્ષ પ્રત્યેનો પ્રેમ છે.

પ્રેમ શબ્દ બહુ મોટો છે. તેના અર્થો અનેક છે. તે પાર્ટિકલથી માંડી પરબ્રહ્મ સુધી જાય છે. બ્રહ્માંડના છેડા સુધી જાય છે. તેનો પનો મોટો છે. તેમ છતાં તે સૂક્ષ્મ છે. સૂક્ષ્મ છેવટે વિરાટનું સ્વરૂપ લે છે અને વિરાટ સૂક્ષ્મનું. કારણ કે સૂક્ષ્મને સમજતાં સમજતાં અનાયાસે આપણે વિરાટમાં ચાલ્યા જઈએ છીએ, વિરાટને સમજવા સક્ષમ થઈ જઈએ અને વિરાટને સમજતાં સમજતાં અનાયાસે આપણે સૂક્ષ્મમાં ચાલ્યા જઈએ છીએ. મોક્ષ સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ છે અને વિરાટમાં વિરાટ. માટે જ વિજ્ઞાનીઓ વિશાળ વિશ્ર્વને સમજવા સૂક્ષ્મપદાર્થ કણોને, સૂક્ષ્મ દુનિયાને સમજવા પ્રયત્ન કરે છે અને સૂક્ષ્મપદાર્થ કણોને, સૂક્ષ્મ દુનિયાને સમજવા વિરાટ દુનિયાને સમજવા પ્રયત્ન કરે છે. આ બધું પ્રેમથી બંધાયેલું છે. વિરાટ દુનિયા અને સૂક્ષ્મ દુનિયા સંબંધથી બંધાયેલી છે. કોઈ પણ પ્રકારનો સંબંધ એટલે પ્રેમ. પ્રેમની ઘટના સ્થૂળ અર્થો પણ છે.

આ સૃષ્ટિ પ્રેમના માધ્યમથી ચાલે છે. જેને કોઈ પણ પ્રકારનો, કોઈ પણ પ્રકારે પ્રેમ જ નથી કર્યો તે કોઈના પણ પ્રેમને લાયક નથી. પ્રભુના પ્રેમને પણ નહીં. પ્રેમ બ્રહ્માંડનો રસતંતુ છે. શ્રી કૃષ્ણ મહાન છે કારણ કે તે પ્રેમના દેવતા છે.

બ્રહ્માંડના પ્રેમનું યિફહ જ્ઞાન મેળવવા પરણવું જરૂરી છે, અને દીકરી હોવી પણ જરૂરી છે. પ્રેમ છે તો કુટુંબ છે. પૈસો, સત્તા કે સૌંદર્ય પ્રેમ ઉત્પન્ન કરી શકે. દુનિયાની ઉત્ક્રાંતિ પ્રેમ વગર સંભવ નથી. જો ભ્રમર ફૂલને પ્રેમ ન કરે તો ફૂલમાંથી ફળ કેવી રીતે થાય?

પ્રથમ તો માનવીએ પોતાની જાતને પ્રેમ કરવો પડે પછી દુનિયાને. પ્રેમ આપણને સમૃદ્ધ બનાવે છે. દુનિયામાં પિતા-પુત્રીનો પ્રેમ અજોડ છે. કેટલાક પ્રેમ સ્વાર્થના છે તો કેટલાક પરમાર્થના.

તત્ત્વો, અણુ, પરમાણુ, રેણુ બધા આકર્ષણથી બંધાયેલાં છે. ગાંડપણ એ પણ પ્રેમનું જ ઘેલું સ્વરૂપ છે. વાદળોને ધરતી પર પ્રેમ છે, માટે તે વરસે છે. ઘર્ષણનું બળ (ઋશિભશિંજ્ઞક્ષફહ ઋજ્ઞભિય) શું છે? એ સપાટી વચ્ચેનો પ્રેમ. જ્યાં સુધી બહારનું બળ ન લાગે ત્યાં સુધી સ્થિર વસ્તુ સ્થિર રહે છે અને એક જ ગતિથી ચાલતી વસ્તુ એ જ ગતિએ ચાલે છે તેવો ન્યૂટનનો નિયમ વસ્તુનો સ્થિતિ સાથેનો પ્રેમ દર્શાવે છે. પ્રેમ સર્જન પણ કરે છે અને વિસર્જન પણ.

ગુરૂત્વાકર્ષણને બ્રહ્માંડ બનાવી રાખવું છે માટે જ કુદરતે તેને આકર્ષણની શક્તિ બનાવી રાખ્યું છે. આપણે ઘણીવાર થાય કે કુદરતે આપણને જીવવા કેટલી બધી સુંદર વ્યવસ્થા કરી છે. તે કુદરતનો જીવમાત્ર પરનો પ્રેમ છે.

જ્યાં વસ્તુને બનાવી રાખવી હોય, સમાજ, દેશ અને દુનિયાને બનાવી રાખવાં હોય તો તે પ્રેમથી જ શક્ય છે. જેમ જેમ તમે તમારી જાત સાથે, સમાજ સાથે, દેશ સાથે અને દુનિયા સાથે પ્રેમ વધારતા જાવ તેમ તેમ તમારો વિસ્તાર થતો જાય. પ્રેમમાં વિસ્તાર છે. વાયુમંડળ પૃથ્વીને પ્રેમ કરે છે માટે તે પૃથ્વી ફરતે વીંટળાઈ રહ્યું છે. વૃક્ષોને સૂર્ય સાથે પ્રેમ છે માટે તે ઊંચે જાય છે. પ્રેમની શક્તિ ગજબ છે. પ્રેમ હિમાલયને પણ ડોલાવી શકે છે. પ્રેમ જ બ્રહ્મ છે અને ઈશ્ર્વર છે.

શ્રીકૃષ્ણના જીવનમાંથી પ્રેમનું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત થાય છે. તેનો સુદામા પ્રત્યે, પાંડવો પ્રત્યે, ગોકુળ અને ગોપીઓ પ્રત્યે, કુબડી પ્રત્યે, ભીષ્મ પ્રત્યે, દ્રૌપદી પ્રત્યે, વિદુરજી સાથે પ્રેમનું ઉદાત્ત સ્વરૂપ છે.

જેમ જીવને માયા લાગે છે તો તેનું પોતાનું સાચું બ્રહ્મસ્વરૂપ દેખાતું નથી તેમ પ્રેમને પણ માયા લાગે છે ત્યારે તેને તેનું સાચું બ્રહ્મસ્વરૂપ દેખાતું નથી. મહાવીર, બુદ્ધ, ગાંધીજીએ જગતને પ્રેમ કર્યો છે. ઘર શા માટે ઘર કહેવાય છે? ઘર દુનિયાનો છેડો શા માટે કહેવાય છે? કારણ કે ત્યાં પ્રેમ વસે છે. હોટેલ ગમે તેટલી વૈભવી અને સારી 

હોય તો પણ ત્યાં પ્રેમ નિવાસ નથી કરતો. ઘર નિર્જીવ નથી. માનો પ્રેમ, પ્રેમનું ઉચ્ચ સ્વરૂપ છે.

દરિયો પૃથ્વીને પ્રેમ કરે છે, માટે ઘુઘવે છે. વિસ્તરતું વિશ્ર્વ એટલે પરબ્રહ્મનો વિસ્તરતો પ્રેમ, અંતરિક્ષનો વિસ્તરતો પ્રેમ, વસ્તુઓને રહેવા જગ્યા બનાવતો પ્રેમ. આ બ્રહ્માંડમાં પ્રેમથી છૂટાય તેમ નથી.

ગણિતશાસ્ત્રીઓ માટે ગણિતના જુળબજ્ઞહત અને સમીકરણો જીવંત જ છે. તેઓ જ ગણિતશાસ્ત્રીઓને તેઓનો અર્થ સમજાવે છે. બ્રહ્માંડ એટલે પ્રેમનો પરપોટો. સુખનો પાસ વર્ડ પ્રેમ છે.

No comments:

Post a Comment