http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=133066
આ બ્રહ્માંડમાં કોઈ પણ ઘટના અને તે ક્યાંક વર્તમાનકાળ હોય છે તો ક્યાંક ભૂતકાળ હોય છે તો ક્યાંક ભવિષ્યકાળ. બ્રહ્માંડમાં બનેલી ઘટના કદી નાશ પામતી નથી. તે અંતરીક્ષમાં સમાઈ રહેતી હોય છે
બ્રહ્માંડ દર્શન - ડૉ. જે. જે. રાવલ
બ્રહ્માંડમાં હકીકત એ છે કે બ્રહ્માંડ એક છે જ નહીં. તમે વિચારો તેવું તમારું બ્રહ્માંડ ઉત્પન્ન થાય છે. તેમારું જેટલું જ્ઞાન તેટલું વિશાળ અને તેવું તમારું બ્રહ્માંડ. બ્રહ્માંડ એકરૂપ છે જ નહીં. તે દરરોજ દર ક્ષણે બદલાય છે. બ્રહ્માંડની વ્યાખ્યા કરવી અઘરી છે. બ્રહ્માંડમાં આનંદ છે તો સાથે સાથે ગમગીની પણ છે. તમારો જેવો મૂડ તેવું તમારું બ્રહ્માંડ.
વિશાળ બ્રહ્માંડમાં આપણી આકાશગંગા મંદાકિનીનું બ્રહ્માંડ આકાશગંગા મંદાકિનીમાં આપણી સૂર્યમાળાનું બ્રહ્માંડ, આપણી સૂર્યમાળામાં આપણી પૃથ્વીનું બ્રહ્માંડ, પૃથ્વીમાં દેશનું, રાજ્યનું, શહેરનું, શેરીનું, ઘરનું અને આપણું પોતાનું બ્રહ્માંડ. આ બધા જ બ્રહ્માંડો ક્ષણે ક્ષણે બદલાયાં કરે છે. આમાંથી એક બીજું જ સંયોજન થયેલું બ્રહ્માંડ વળી પેદા થાય છે. આ બધું ગૂંચવણ ભરેલું છે.
માટે બ્રહ્માંડ એક નથી, હકીકતમાં બ્રહ્માંડ જેવું છે જ નહીં. આપણા મગજમાં જે ઉત્પન્ન થાય તે બ્રહ્માંડ આપણા બ્રહ્માંડનો વિસ્તાર આપણે પોતે કેટલા વિસ્તાર પામેલા છીએ તેના પર આધાર રાખે છે. હકીકત એ છે કે બ્રહ્માંડ એક માયા છે. કયા પ્લેટફોર્મથી અને કયા સમયે, ક્યાંથી આપણે જોઈએ છીએ તેના પર બ્રહ્માંડ દેખાવાનો આધાર છે. બ્રહ્માંડ અલગ અલગ સ્થિતિ અને પરિસ્થિતિમાં અલગ અલગ દેખાય છે. અલગ અલગ રૂપ ધારણ કરે છે.
તમે ગતિ કરવા લાગો અને જેમ જેમ તમારી ગતિ વધતી જાય તેમ તેમ તમારું બ્રહ્માંડ બદલાતું જાય. આમાં સાચું બ્રહ્માંડ કયું? બધાં જ બ્રહ્મમાંડ સાચાં અને બધાં જ બ્રહ્માંડ ખોટાં.
સાપેક્ષવાદનો સિદ્ધાંત બહુ મોટો સિદ્ધાંત છે, મારી દાર્શનિકતા છે. તે કહે છે કે બ્રહ્માંડાં બધું જ સાપેક્ષ છે, નિરપેક્ષ કાંઈ જ નથી, એટલે કે બ્રહ્માંડની એક વ્યાખ્યા થઈ જ ન શકે. એક બોક્ષ હોય, તે ગતિ કરવા લાગે તો તેનો આકાર બદલાતો જાય. છેવટે તે દોરડી બની જાય, ટૂંકી થતી જાય અને અદૃશ્ય થઈ જાય. લાલ તારો ખરેખર લાલ ન પણ હોય અને બ્લૂ તારો ખરેખર બ્લૂ ન પણ હોય. એના વિષે આપણે ચોક્કસ વિધાન કહી શકીએ જ નહીં. સમય પણ સાપેક્ષ છે અને પદાર્થ પણ સાપેક્ષ જ છે. બ્રહ્માંડના આકારો પણ સાપેક્ષ જ છે. સૂર્ય છે તો ગોળો પણ આપણને તે ચકતી જેવો લાગે છે. તારા સૂર્ય કરતાં પણ મોટા છે, પણ લાગે છે પ્રકાશના બિંદુ જેવાં.
હિમાચલના છેડે એક ખીણમાં ઝૂંપડું બનાવીને રહેતી મહિલાની દુનિયાની કલ્પના કરો. તેણી માટે શું ન્યુયોર્ક અને શું ટૉકિયો. આપણું પણ એવું જ છે ને? આપણે ક્યાં બધુંં જોયું છે? તે મહિલાનું બ્રહ્માંડ સીમિત જ હોય. આપણે જેટલા બ્રહ્માંડને જાણીએ તેટલું મોટું આપણું બ્રહ્માંડ. વકીલની દુનિયા જુદી, ડૉક્ટર કે એ ઈન્જિનિયરની દુનિયા જુદી. રાજકારણીની દુનિયા જુદી, પુરુષની દુનિયા જુદી, સ્ત્રીની, બાળકોની દુનિયા જુદી માટે જ અલગ અલગ વિષયો છે, અલગ અલગ ક્ષેત્રો છે અને બધી અલગ અલગ દુનિયા છે.
સવારે એક યુગલનું વિમાન પશ્ર્ચિમમાં પ્રસ્થાન કરે. ધારી લો કે તેમાં સદીઓ સુધી ખૂટે નહીં તેટલું પેટ્રોલ કે અણુઊર્જા છે. આ વિમાનમાં બાળક જન્મે અને મોટું થાય તો તેણે કદી રાત જોઈ જ ન હોય, તેણે તો માત્ર સૂર્ય અને દિવસ જ જોયો હોય. આવા બાળકની દુનિયામાં કદી રાત, તારા, ગ્રહો, ચંદ્રગ્રહણ જેવું કાંઈ હોય જ નહીં. આ તેમનું બ્રહ્માંડ જેમાં રાત જ ન હોય. હવે ધારો કે એમનું વિમાન પૂર્વમાં રાતે પ્રસ્થાન કરે તો એ વિમાનમાં જન્મેલા બાળક માટે દિવસ અને સૂર્ય જેવી વાત જ ન હોય. તેના બ્રહ્માંડમાં ન તો સૂર્ય હોય, ન તો દિવસ.
આપણે પૃથ્વી પર છીએ. આપણને પૃથ્વી પોતાની ધરી પર ઘૂમતી દેખાતી નથી અને સૂર્યની પરિક્રમા કરતી પણ દેખાતી નથી. સૂર્ય પર જઈએ તો આપણી પૃથ્વી ગોળ ગોળ ફરતી નજરે પડે અને સૂર્યની પરિક્રમા કરતી પણ દેખાય.માટે બ્રહ્માંડને આપણે ક્યાંથી જોઈએ છીએ તેના પર તેનો દેખાવાનો આધાર છે. છાણમાં પડેલાં કીડાની દુનિયા કેવી હોય? દરેકે દરેક પશુને, પ્રાણીને કે પંખીને પોતપોતાની દુનિયા હોય છે. જળચર પ્રાણીઓને વળી પોતાની અલગ જ દુનિયા છે તો થાય કે બ્રહ્માંડનું સાચું સ્વરૂપ કયું? બ્રહ્માંડનું સાચું સ્વરૂપ બ્રહ્માંડની વસ્તુ પર આધાર રાખે છે માટે બ્રહ્માંડ એક જ નથી.
બ્રહ્માંડને આપણે કઈ રીતે અને કેવી રીતે સમજી શકીએ છીએ તેવું બ્રહ્માંડ જન્મે છે. વિજ્ઞાનીઓનું કહેવું છે કે આપણું આ બ્રહ્માંડ ૯૫ ટકા આપણી આંખોને ઓઝલ છે. તે શેનું બનેલું છે તે હાલમાં આપણે કહી શકતાં નથી.
બ્રહ્માંડમાં બે પ્રકારના પદાર્થ છે. એક દૃશ્યમાન થાય છે અને બીજા અદૃશ્ય રહે છે. દૃશ્યમાન પદાર્થ સ્વયંપ્રકાશિત હોય છે અને બીજો પદાર્થ જે સ્વયંપ્રકાશિત નથી. ગ્રહો ઉપગ્રહો, લઘુગ્રહો, ધૂમકેતુ જેવા પદાર્થો.
બ્રહ્માંડ એ જ જાતના પદાર્થકણોનું બનેલું છે. એક ઓઝોન અને બીજા ફર્મીઓન જે પદાર્થકણો જેવા કે પ્રકાશના કણો ફોટોન્સ, તે બોઝ સ્ટેટિસ્ટિક્સ અનુસરે છે. માટે તેને બોઝોન કહે છે અને બીજા પદાર્થકણો જેવા કે ઈલેક્ટ્રોન્સ, પ્રોટોન્સ, ન્યુટ્રોન્સ, તે ફર્મી સ્ટેટિસ્ટિક્સ અનુસરે છે માટે તેમને કુર્મીઓન કહે છે. તેથી વિજ્ઞાનીઓ રમૂજમાં કહે છે કે બ્રહ્માંડ કાં તો ઈન્ડિયન છે નહીં તો પછી ઈટાલિયન બોઝોન્સની વાત કરનાર બોઝ-ભારતીય હતા, જ્યારે ફર્મીઓ વતી વાત કરનાર ફર્મી-ઈટાલિયન હતા.
બ્રહ્માંડ કેવી રીતે ઉત્પન્ન થયું હશે તે સમજાવવા બે થીયરીઓ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. એક કહે છે કે બ્રહ્માંડ એક ક્ષણે મહાવિસ્ફોટથી જન્મ્યું છે. તેને વિજ્ઞાનીઓ બિગ બેંગ થીયરી કહે છે. બીજી બ્રહ્માંડના જન્મને સમજાવતી થિયરી કહે છે કે બ્રહ્માંડ જે છે, તેવું છે. આ થિયરીને સ્ટેડિસ્ટેટ થિયરી કહે છે. બંને થિયરીઓ માને છે કે બ્રહ્માંડ વિસ્તૃત થતું જાય છે. જેમ બ્રહ્માંડ વિસ્તરતું જાય તેમ તેમાંની ઘનતા ઓછી થતી જાય. તેમાંનો પદાર્થ વિશાળ ક્ષેત્રમાં ફેલાતો જાય છે. માટે બ્રહ્માંડને જેવું છે તેવું રાખવા સ્ટેડિસ્ટેટ થિયરીને સતત પદાર્થ ઉત્પન્ન કરતા રહેવું પડે છે. સ્ટેડિસ્ટેટ થિયરી પ્રથમ અસ્તિત્વમાં આવી હતી. તે બ્રિટિશ સાયન્ટિસ્ટ ફ્રેડ હોયલ અને તેમના ભારતીય વિજ્ઞાની જયંત નારલીકરે આપી હતી. બ્રહ્માંડનાં અસ્તિત્વની બંને થિયરીમાંથી કોણ અંતિમ સાચી થિયરી છે તે કહેવું હજુ જરા વહેલું ગણાય. હાલમાં બિગ-બેંગ થિયરી મેદાન મારતી હોય તેમ લાગે છે. બીગ-બેંગ થિયરીના પુરસ્કતાં ડીકી જેવા ખગોળ ભૌતિકશાસ્ત્રીઓ છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે ઋગ્વેદના નારદીય સુક્તમાં બ્રહ્માંડ કેવી રીતે ઉત્પન્ન થયું હશે તેવી બિગ-બેંગની થિયરીનું સચોટ, સુન્દર અને સુરેખ વર્ણન છે.
બ્રહ્માંડના દર્શન આપણને માત્ર પ્રકાશ જ કરાવે છે અને પ્રકાશના નાના ભાગ ઓપ્ટિકલ સાઈટ (દૃશ્ય-પ્રકાશ)માં જ આપણે જોઈ શકીએ છીએ. પ્રકાશની બીજી નાની-મોટી તરંગ-લંબાઈઓમાં આપણે બ્રહ્માંડને જોઈ શકતા નથી. માટે આપણે બ્રહ્માંડનો બહુ જ નાનો ભાગ જોઈ શકીએ છીએ અને તેમાં પણ બ્રહ્માંડમાં ૯પ ટકા ડાર્ક મેટર-ડાર્ક એનર્જી છે. ડાર્ક મેટર કે ડાર્ક એનર્જી ખરેખર ડાર્ક નથી. પણ તે દૃશ્યમાન નથી માટે આવું સિમ્બોલીક નામ આપવામાં આવ્યું છે.
આપણું બ્રહ્માંડ વિસ્તરતું (Expanding Universe) છે તે વાયોલન્ટ અને વાયબ્રન્ટ છે અને તે માત્ર આપણને ભૂતકાળ જ દર્શાવે છે. વર્તમાનકાળ પણ નહીં કારણ કે પ્રકાશની ગતિ સીમિત (Finite) છે. બ્રહ્માંડમાં ક્ષણે ક્ષણે મોટા તારાના વિસ્ફોટ થાય છે. તેમ છતાં બ્રહ્માંડમાં લગભગ શૂન્યાવકાશ છે માટે એ મહાવિસ્ફોટ (Supernova Explosion)ની ઊર્જા અને અવાજ આપણા સુધી પહોંચી આપણને નષ્ટ કરી શકતાં નથી. નહીં તો અહીં પૃથ્વી પર આપણે જન્મ્યા જ ન હોત. તેની પાછળનું કારણ અવાજ (વિસ્ફોટનો અવાજ)નું પ્રસારણ થવા માધ્યમની જરૂર છે તે છે. બ્રહ્માંડનો બીજો ગુણધર્મ એ છે કે આ બ્રહ્માંડમાં કોઈ પણ ઘટના અને તે ક્યાંક વર્તમાનકાળ હોય છે તો ક્યાંક ભૂતકાળ હોય છે તો ક્યાંક ભવિષ્યકાળ. બ્રહ્માંડમાં બનેલી ઘટના કદી નાશ પામતી નથી. તે અંતરીક્ષમાં સમાઈ રહેતી હોય છે અને બ્રહ્માંડ વિસ્તરતું જતું હોવાથી બ્રહ્માંડમાં બનેલી ઘટના કદી નાશ પામતી નથી, નાશ પામશે પણ નહીં. તેના પડઘા નિરંતર પડ્યા જ કરશે.
વિસ્તરતા જતા વિશ્ર્વને સમજવું હોય તો તેનું ઉદાહરણ ઘટોડકચ્છનો હાથી છે. જેમ જેમ તેને માપવા મેઝરિંગ ટેપ મૂકો તે મોટો થઈ જાય છે અને વળી પાછા તેને માપવા લંબાવેલી મેઝરિંગ ટેપને મૂકો તો વળી પાછો તે મોટો થઈ ગયો હોય છે, તમારી મેઝરિંગ ટેપ ટૂંકી પડે.
બ્રહ્માંડ એટલે દિક્-કાળ (Space and Time). બ્રહ્માંડ એટલે દિક-કાળનો ફૂલતો પરપોટો. આ બ્રહ્માંડ વિશાળ, અતિવિશાળ છે પણ દૃશ્યવિશ્ર્વ સીમિત (Finite) છે.
બ્રહ્માંડની વિચિત્રતા એ છે કે દરેકે દરેક બિન્દુ તેનું કેન્દ્ર હોય તેમ લાગે છે. પણ હકીકતમાં કોઈ પણ બિન્દુ તેનું કેન્દ્ર નથી. બ્રહ્માંડની દરેકે દરેક વસ્તુ અગત્યની છે પણ કોઈ પણ વસ્તુ અગત્યની નથી. બ્રહ્માંડનું દરેકે દરેક બિન્દુ બૉયલર છે પણ કોઈ પણ બિન્દુ બૉયલર નથી. બ્રહ્માંડને જેમ જેમ જેમ તમે ઉખેળો તેમ તેમ તમને નવું નવું જાણવાનું મળે, ભૂતકાળ મળે, વર્તમાનકાળ મળે અને ભવિષ્ય પણ. બ્રહ્માંડ વિકાસ પામે આપણે જેમ જેમ મોટા થતાં જઈએ તે જ ભવિષ્ય. ભવિષ્યને ભાખી ન શકાય. તે સેક્ધડ બાય સેક્ધડ આગળ વધે છે. બીજી ક્ષણે ભવિષ્ય શું હશે તેની કોઈને પણ ખબર નથી. વર્તમાનકાળ એ હકીકતમાં ભૂતકાળની કિનારી છે, છેડો છે.
આઈન્સ્ટાઈને એક વાર કહેલું કે બ્રહ્માંડ વિશે ન સમજાય તેવી વાત એ છે કે તે સમજાય તેવું છે. ખરેખર બ્રહ્માંડ સમજાય તેવું છે. આપણે તે સ્તરે પહોંચવાની આવશ્યકતા છે. પિંડે તે બ્રહ્માંડે. આપણે પોતે જ પૂરા બ્રહ્માંડનું રિફ્લૅકશન છીએ. જીવ તે શિવ બની શકે. બીજી બાજુ વિખ્યાત જીવ-વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી જે. બી. એસ. હલધને કહ્યું હતું કે બ્રહ્માંડ જેટલું વિચિત્ર લાગે છે. તેના કરતા પણ તે વધારે વિચિત્ર છે. બ્રહ્માંડને સમજવાની વાત સાત અંધજન હાથીનું વર્ણન કરે તેવી છે. મધદરિયે આગબોટના ભંડકિયામાં પડેલા કરંડિયામાં રહેલા જમરૂખમાંનો કીડો બ્રહ્માંડને સમજવાની ચેષ્ટા કરે તેવી જ આપણી સ્થિતિ બ્રહ્માંડને સમજવા વખત છે.
જેમ અલગ અલગ બારીમાંથી આપણને અલગ અલગ દુનિયાના દર્શન થાય છે તેમ અલગ અલગ દિશામાં આપણને અલગ અલગ બ્રહ્માંડ દેખાય છે. અલગ અલગ પ્રકાશની તરંગ લંબાઈમાં અલગ અલગ બ્રહ્માંડ દેખાય છે. છેવટે બ્રહ્માંડ બહુરૂપી છે.
No comments:
Post a Comment