અવકાશી સંશોધન માટે સંસ્કૃત જરૂરી છે: નાસા --- મુઝફ્ફર હુસેન

"નાસાના નામથી સૌ કોઈ પરિચિત છે. અવકાશ સંશોધનમાં આ અમેરિકન સંસ્થાનું મોટું યોગદાન છે. તેની પાસે પ્રયોગશાળા અને વિશ્ર્વવિદ્યાલય પણ છે, તેમાં શિક્ષણ મેળવવું કેટલું મુશ્કેલ છે તે માત્ર સુનિતા વિલિયમ્સ જેવી કોઈ વ્યક્તિ જ બતાવી શકે. પરંતુ અધ્યયન મુશ્કેલ છે. નાસામાં સંશોધન કે અધ્યયન કરવું હોય તો સંસ્કૃત ભાષાનું જ્ઞાન આવશ્યક છે. કોઈક માન્યતા પ્રાપ્ત સંસ્થાનું પ્રમાણપત્ર હોવું જોઈએ કે સંસ્કૃતનો અભ્યાસ કર્યો છે. વિદ્યાર્થીએ સંસ્કૃત ભાષાના ગ્રંથોનો અભ્યાસ કર્યો હોવો જોઈએ. વિશ્ર્વમાં સંસ્કૃત જેવી જ પ્રાચીન ભાષા લેટિન, ગ્રીક અને અરબી છે. પ્રાચીન ભારતીય સાહિત્ય સંસ્કૃત ભાષામાં પ્રચુર માત્રામાં ઉપલબ્ધ છે. અંતરિક્ષ અને અવકાશ વિજ્ઞાનમાં માત્ર ભારતે જ સંશોધન અભ્યાસ કર્યો છે. આ બાબત પાયાની હોવાથી સંશોધન કરનારાને સંસ્કૃતનું જ્ઞાન હોવું જોઈએ. આથી સંસ્કૃત એ જ્ઞાન માટે પ્રાથમિક જરૂરત છે. ભારતમાં સંસ્કૃત ભાષાને પંડિતો અને મંદિરમાં પૂજારીઓની ભાષા તરીકે ઓળખવામાં આવે પરંતુ નાસાના વૈજ્ઞાનિકોએ તે ભાષાને વિજ્ઞાનની ભાષા ગણાવી છે. સંશોધકો હવે સંસ્કૃત ભાષાની જાણકારી પછી જ નાસામાં પ્રવેશ મેળવી શકે છે. થોડા દિવસો પહેલા ભારત સરકારે માતા વૈષ્ણોદેવીની છાપવાળા રૂ. ૫ના સિક્કા બહાર પાડ્યા તેવે વખતે અલ્પસંખ્યકોના મુઠ્ઠીભર કટ્ટરપંથીઓએ હોબાળો મચાવ્યો હતો. તેમાં વિરોધ કરનારાને એ વાતની જાણકારી નથી કે ભારતમાં દરેક પગલે હિન્દુ સંસ્કૃતિનું દર્શન થાય છે, તેનાથી કેટલા દૂર ભાગશે? કોઈ પણ દેશની સાંસ્કૃતિક વિરાસતનો વિરોધ કરવો તર્કસંગત નથી. જેઓ અન્યની મૂર્તિ પૂજાનો વિરોધ કરે છે. તેમના દેશમાં ગઈ કાલ સુધી તો દેવદેવીની પૂજા ચાલતી હતી. ગ્રીક અને મિસર (ઈજિપ્ત) અરબસ્તાનમાં પૂર્તિ પૂજા થતી હતી જે પ્રાચીન ઈતિહાસ - સાહિત્ય છે તેમાં તેનો ઉલ્લેખ આવે છે. અનેક ઐતિહાસિક ખોદકામ, ખંડેરમાં તેની ખુદાઈ જોવા મળી છે. ઈતિહાસમાં તો ઘણું છે. તેનું વૈચારિક વિશ્ર્લેષણ થવું જોઈએ. જે પ્રાચીન ચીજવસ્તુ છે તેને આસ્થાની દૃષ્ટિથી જોવું જોઈએ. ભારત સરકારે જે માતા વૈષ્ણોદેવીના સિક્કા બહાર પાડ્યા તે આવતી કાલની દુનિયા માટે ઈતિહાસ છે, જો તેને સુરક્ષિત રાખવો હોય તો આ પ્રકારની મુદ્રા ટિકિટ અને સ્થાપત્ય કળા વગેરેને કોઈક સ્વરૂપે જાળવી રાખવાની હોય છે. કેટલાક વર્ષ અગાઉ ભારત સરકારે લાલકિલ્લામાં એક કેપ્સુલ દાટી હતી કે જે સેંકડો વર્ષ બાદ આવનારી પેઢી માટે એક ઈતિહાસ હતો. આજની દરેક બાબતને ઈતિહાસ સાચવે છે, ઈતિહાસમાં સંશોધન કરવામાં આવે તો પ્રાચીન ભારતની છબી જરૂર જોવા મળે છે. આફ્રિકા મહાદ્વીપ જે ભારતથી ઘણો દૂર છે ત્યાં સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ દ્વારા પુરાતત્ત્વ માટે ખોદકામ થતાં ગણપતિની મૂર્તિ ધાતુમાં બનેલી મળી આવી છે. ઈથિયોપિયામાં પણ તાજેતરમાં ગણપતિની મૂર્તિ મળી આવી. આશ્ર્ચર્યની વાત છે કે સાઉદી અરબસ્તાનમાં અર્ધનારેશ્ર્વરના પ્રતીક જેવા નાઈલ દેવતાની મૂર્તિ મળી હતી. આ બધી બાબતો - પ્રતિમાનું વર્ણન ઉર્દૂના પ્રસિદ્ધ કવિ અલ્તાહ હુસૈન હાલીએ પોતાના પુસ્તકમાં કર્યું છે. હાલીએ પ્રાચીન આરબ બૂત તરીકે તેમને ઓળખાવ્યા છે. ખલીલ જિબ્રાને તો પોતાના પુસ્તકમાં દેવદેવતાઓએ વિશ્ર્વદર્શનના ગુણ ગાયા છે. આથી એક પ્રશ્ર્ન ઊભો થાય છે કે ભિન્ન ભિન્ન દેશોમાં આવી પ્રતિમા છે તો બનાવનારા પણ એક જ હોય શકે છે. તેઓ પ્રતિમાના માધ્યમથી પ્રકૃતિના રહસ્ય જણાવે છે. કોઈ પણ સ્વરૂપે ભારતીય સંસ્કૃતિ વિશ્ર્વવ્યાપી હોવાનું એક પ્રમાણ છે. હાલમાં વિશ્ર્વમાં ત્રાસવાદની પ્રવૃત્તિ વધી રહી છે, તેમાં એશિયા સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત છે. તાલિબાનો જેહાદ માટે હજુ તૈયાર છે પરંતુ તેમના માટે મોટો અવરોધ ભારતની સંસ્કૃતિની બોલબાલા છે. આ દિશામાં ઇન્ડોનેશિયાની સરકારે તેમને ખૂબ નિરાશ કર્યા છે. આ નિરાશા સામે મોટો હલ્લો કરવા તેઓ તૈયાર છે, પરંતુ પૂર્ણ રીતે સફળ થતા નથી. વિશ્ર્વમાં બનતી ઘટનાથી આતંકવાદીઓ વિચાર કરવા મજબૂર બન્યા છે. દુનિયાના સૌથી મોટા મુસ્લિમ જનસંખ્યા ધરાવતા ઈન્ડોનેશિયામાં એક ચોંકાવનારી બાબત બની અને સમગ્ર વિશ્ર્વનું ધ્યાન ગયું. આ બાબત ઈસ્લામ પૂર્વની સંસ્કૃતિ સાથે છે તેનો સંદેશ આપે છે અને તેની અનેકતામાં એકતા ધરાવતો વિશ્ર્વાસ વ્યક્ત કરે છે. ઈન્ડોનેશિયાનો પોષાક-ભાષા અરબી સંસ્કૃતિથી પ્રભાવિત નથી. દક્ષિણ પૂર્વ એશિયાના આ દેશમાં નગરો અને નેતાઓના નામ પોતાની પ્રાચીન પદ્ધતિના આધારે છે. જેમ કે સુકર્ણો, સુહાર્તો, મેધાવતી - ઈન્ડોનેશિયાની વિમાની સેવા ગરૂડ ઍરલાઈન્સ છે. ઈન્ડોનેશિયાએ તાજેતરમાં અમેરિકાને દેવી સરસ્વતીની ૧૬ ફૂટ ઊંચી પ્રતિમા ભેટ આપી હતી. આ પ્રતિમાને વ્હાઈટ હાઉસની નજીકમાં સ્થાપિત કરવામાં આવનાર છે, તે વિસ્તારમાં મહાત્મા ગાંધીની પ્રતિમા છે. ઈસ્લામ મૂર્તિ પૂજાને નહીં પરંતુ રાષ્ટ્રીય ભાવનાનો આદર કરે છે. ઈન્ડોનેશિયા સરસ્વતીની પ્રતિમા દ્વારા ભાવના વ્યક્ત કરે છે. આનો અર્થ એ થયો કે ધર્મ અને સંસ્કૃતિના ગુણગાન કરનાર દેશ પોતાની ધરતીના યશોગાન માટે સજ્જ છે. ઈસ્લામિક શાસન દરમિયાન ભારતના અસંખ્ય નગરો અને શહેરના નામ બદલાયા કારણ કે તે ભારતની સંસ્કૃતિને આધારે હતા તેની પાછળ દેવદેવતાઓ - દેવીઓ હતા. ઉત્તર ભારતમાં તો નગર શહેરના નામ એટલા બદલાયા કે જાણે સમગ્ર ઈતિહાસનું પરિવર્તન થયું. કોઈ પણ નગરનું નામ બદલીને વિજેતા પોતાના અહ્મને શાંત કરતા હતા. પ્રાચીન નગરના નામ માત્ર ધાર્મિક આધારે નહીં પરંતુ તેના કોઈક વિશેષ ગુણ-ઓળખને આધારે હતા. આથી ગુણ-ઓળખને પરિભાષિત કરનારી વાત મહત્ત્વની હતી. કેટલાક નામ ભૌગોલિક હતા. પૌરાણિક નામ પણ હતા. કેટલાક નામમાં એવો જાદુ હતો કે ઈસ્લામિક શાસકો તેને બદલી શક્યા નહોતા, પરંતુ તેને સમાંતર નામ રાખ્યા હતા. જેમ કે ઋષિકેશ ગંગા નદીના કિનારે વસેલું છે, તેનું સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક મહત્ત્વ છે. ઈસ્લામિક શાસકો આ પવિત્ર ધાર્મિક નગરનું નામ બદલી શક્યા નથી. હજારો વર્ષ બાદ પણ તે ઋષિકેશ છે. તેઓ જાણતા હતા કે નામ બદલવાથી તેનું મહત્ત્વ પણ ઘટી જશે. આથી તેમણે રુચિ બતાવી નહીં. ઋષિકેશને સમાંતર કાશ્મીર ખીણ વિસ્તારમાં પયગમ્બર મહંમદ સાહેબના પવિત્ર બાલ છે તે સ્થળે હઝરત બાલ નામ અપાયું. ઈસ્લામ પૂજા પદ્ધતિમાં વિશ્ર્વાસ રાખતું નથી, પરંતુ પયગમ્બરો અને ઓલિયાઓ પ્રતિ શ્રદ્ધા રાખે છે. આથી સંબંધિત ઋષિકેશના અનુવાદ તરીકે હઝરત બાલ નામકરણ થયું હશે. આ ઈતિહાસ નથી માત્ર માન્યતા છે. અકીર હઝા નાઈક નામના બુદ્ધિજીવી પાકિસ્તાની લેખકે આતંકવાદી સંગઠનોને દાર્શનિક માનવામાં આવે છે. તેમના કથનાનુસાર ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોએ પોતાના મિસાઈલ નાગ અને અગ્નિ - પૃથ્વી જેવા નામ રાખ્યા છે. એ વાત સિદ્ધ કરે છે કે મુસ્લિમ આતંકવાદીઓને નષ્ટ કરવા યુદ્ધથી સર્વોપરિતા પ્રાપ્ત કરી લેશે. એક તરફ મુસ્લિમ રાષ્ટ્ર છે કે જે ભારતીય સંસ્કૃતિની પ્રશંસા કરતી બાબતોને જુએ છે તો બીજી તરફ આતંકવાદી માનસિકતાગ્રસ્ત જેહાદીઓ છે કે જેમને પૃથ્વી અને અગ્નિ જેવા પંચભૂત તત્ત્વોમાં પણ રાજનીતિ દેખાય છે.