http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=147202
કેરળની સરકારે કોકા કોલા કંપનીને બરાબરનો પાઠ ભણાવ્યો છે. કેરળના પ્લાચિમડા નામના ગામની પંચાયતે અમેરિકાની મલ્ટિનેશનલ કંપનીને હંફાવી દીધી છે. કોકા કોલા કંપની પોતાના બોટલિંગ પ્લાન્ટ માટે આ ગામની જમીનમાંથી કરોડો લિટર પાણી ખેંચી લેતી હતી. આ ઉપરાંત આ કંપની પોતાનો ઝેરી રાસાયણિક કચરો જમીનમાં ઉતારીને ભૂગર્ભ જળને પ્રદૂષિત કરતી હતી. પ્લાચિમડા-પેરુમુટ્ટી ગામની પંચાયતે આ કંપનીના જુલમ સામે ૧૦ વર્ષ લાંબી લડત ચલાવી હતી. આ લડતના પરિણામે કેરળની સરકારે એક તપાસ સમિતિની રચના કરી હતી. આ સમિતિએ પોતાના હેવાલમાં ગ્રામ પંચાયતના તમામ આક્ષેપો સાચા ગણાવીને કોકા કોલા કંપનીને કુલ ૨૧૬ કરોડ રૂપિયાનો દંડ કરવાની હિમાયત કરી છે. આ હેવાલ ટૂંકમાં કેરળની સરકાર સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવશે.
કોકા કોલા અને પેપ્સી જેવાં નકામાં ઠંડાં પીણાંઓમાં જે જીવલેણ જંતુનાશક દવાઓ આવે છે, તેની તરતપાસ કરવા માટે કેન્દ્ર સરકર દ્વારા નીમવામાં આવેલી સંસદિય સમિતિનો હેવાલ કોક અને પેપ્સીની વિરુદ્ધમાં આવ્યા પછી પણ આ મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓ બિન્ધાસ્ત પોતાનો માલ ભારતીય બજારોમાં વેચી રહી છે. આટલી જાયન્ટ કંપનીઓ દ્વારા ભારતના અબુધ વપરાશકારો સાથે છેતરપિંડી કરવાનો આરોપ હોય ત્યારે જ્યાં સુધી તપાસમાં તેને સંપૂર્ણપણે નિર્દોષ જાહેર ન કરવામાં આવે ત્યાં સુધી તેના માલના વેચાણ ઉપર દેશભરમાં પ્રતિબંધ હોવો જોઇએ પણ આપણી પોપાબાઇ જેવી સરકારમાં આ પ્રકારનું દૈવત અને કૌવત રાખવાની આશા જ અસ્થાને છે. ભારતની કેન્દ્ર સરકારે જ્યારે આ જાયન્ટ મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓ સામે પોતાનાં ઘૂંટણિયાં ટેકવી દીધાં છે ત્યારે કેરળની એક નાનકડી ગ્રામ પંચાયતે અમેરિકાની મલ્ટિનેશનલ કંપની સામે જે લડત આપી છે તે સૌ કોઇએ અને ખાસ કરીને તો કેન્દ્ર સરકારે પ્રેરણા લેવા જેવી છે.
કોકા કોલા, થમ્સ અપ, લિમકા, ફેન્ટા, સ્પ્રાઇટ, માઝા અને કિનલી સોડા જેવાં હળવાં ઠંડાં પીણાં બનાવતી હિન્દુસ્તાન કોકા કોલા બિવરેજીસ પ્રાઇવેટ લિમિટેડ નામની કંપનીએ ઇ.સ. ૧૯૯૯ની ૮ ઑક્ટોબરે કેરળની પ્લાચિમડા-પેરુમુટ્ટી ગ્રામ પંચાયતને અરજી કરી કે તેઓ પંચાયતના અધિકાર ક્ષેત્રમાં એક બોટલિંગ પ્લાન્ટની સ્થાપના કરવા માગે છે. આ બોટલિંગ પ્લાન્ટમાં ઠંડાં પીણાંઓનું ઉત્પાદન કરવા માટે તેઓ પાતાળકૂવાઓ ખોદવા માગતા હતા અને એક ૨૬૦૦ હોર્સ પાવરની ઇલેક્ટ્રિક મોટર બેસાડવા માગતા હતા. પેરુમુટ્ટીની ગ્રામ પંચાયતને આ મલ્ટિનેશનલ કંપનીની કામ કરવાની પદ્ધતિનો કોઇ અનુભવ નહોતો, એટલે તેમણે નિર્દોષભાવે ૨૭ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૦ના રોજ આ માટે પરવાનગી આપી દીધી અને કંપનીએ જોતજોતામાં પોતાનું કારખાનું શરૂ કરી દીધું.
કોકા કોલા કંપનીએ પોતાનું કારખાનું શરૂ કર્યું તેનાં બે જ વર્ષમાં પેરુમુટ્ટી અને બાજુના પ્લાચિમડા ગામના લોકોને લાગ્યું કે તેમના કૂવાઓ ખાલી થઇ રહ્યા છે અને પાણીની ગુણવત્તા પણ કથળી રહી છે. કેરળ રાજ્ય પ્રદૂષણ નિયંત્રણ બોર્ડે આપેલા આંકડાઓ મુજબ કોકા કોલા કંપની પોતાના પ્લાન્ટમાં ખોદવામાં આવેલા પાતાળકૂવાઓ મારફતે રોજનું આશરે ૧૫ લાખ લીટર પાણી જમીનમાંથી ખેંચી લેતી હતી. આ ઉપરાંત પોતાનાં કારખાનામાં જે કચરો નીકળે તે નજીકના નદીનાળામાં પધરાવી દેતી હતી, જે જમીનમાં ઊતરી પીવાના ભૂગર્ભજળને ઝેરી બનાવતો હતો. પેરુમુટ્ટીના રહેવાસીઓએ જોયું કે કૂવાના પાણીનો ઉપયોગ કરી તેઓ જે ચોખા રાંધે છે, તેમાંથી બે કલાકમાં તો દુર્ગંધ છૂટવા માંડે છે. વળી પાણીનો સ્વાદ પણ ખરાબ થઇ ગયો હતો. અને સૌથી મહત્ત્વની વાત તો એ કે કોકા કોલાના કારખાનાની આજુબાજુના ખેતરોમાં આવેલાં ૧૯ પૈકી ૧૧ કૂવાઓનાં તળિયાં દેખાવાં લાગ્યાં હતાં અને બાકીના કૂવાઓમાં પણ પાણી ઓછું થઇ ગયું હતું. આશ્ર્ચર્યની વાત એ બની કે ખેતરોમાં ડાંગરનું ઉત્પાદન પણ પ્રદૂષિત પાણીને કારણે ઓછું થઇ ગયું હતું. આ બધી વાતનો ખ્યાલ આવતા ગામડાંના ખેડૂતોનો ધૂંધવાટ વધી ગયો અને તેઓ આંદોલન કરવાનો વિચાર કરી રહ્યા હતા.
કોકા કોલાના બોટલિંગ પ્લાન્ટને કારણે પ્લાચિમડા ગ્રામ પંચાયતની આવકમાં ધરખમ વધારો થયો હતો પણ પ્રજાના કલ્યાણ અને સ્વાસ્થ્યના ભોગે તેમને પોતાની આવક વધારવામાં કોઇ રસ નહોતો. કોકા કોલા કંપની પાસેથી સ્થાનિક પંચાયતને બિલ્ડિંગ ટેક્સના રૂપમાં જ વર્ષે ૪.૬૫ લાખ રૂપિયા મળતા હતા. આ ઉપરાંત લાઇસન્સ ફીના રૂપમાં ૩૦,૦૦૦ રૂપિયા અને પ્રોફેશનલ ટેક્સના રૂપમાં ૧.૫ લાખ રૂપિયા મળતા હતા. આની સામે કોકા કોલા કંપની વર્ષે આશરે ૫૦ કરોડ લીટર પાણી જમીનમાંથી ખેંચી તેમાંથી ૫૦૦ કરોડ રૂપિયાનાં હળવાં ઠંડાં પીણાંઓ બનાવતી હશે. આ માટે તે ગ્રામ પંચાયતને કાણો પૈસો પણ પરખાવતી નહોતી.
કોકા કોલા કંપનીએ વેરેલા વિનાશનો ખ્યાલ આવતો ગયો તેમ ગ્રામવાસીઓ આંદોલન માટે સજ્જ થતા ગયા. ઇ.સ. ૨૦૦૨ના એપ્રિલની ૨૨ તારીખે તેમણે કારખાનાની બહાર ધરણા કરી એક લાંબા આંદોલનનો પ્રારંભ કર્યો. આ આંદોલનની આગેવાની સ્થાનિક ગ્રામ પંચાયતે લીધી. પેરુમુટ્ટીની પંચાયતે કોકા કોલા કંપનીને આપેલું લાઇસન્સ ઇ.સ.૨૦૦૩ની ૭ એપ્રિલે રદ્દ કરી નાખ્યું અને તે મતલબની નોટિસ પણ કંપનીને મોકલી આપી. આ રીતે એક લાંબા યુદ્ધનાં મંડણ થયા. એક બાજુ દેશના ગરીબ લોકોની નાનકડી ગ્રામ પંચાયત હતી તો બીજી બાજુ જબરદસ્ત આર્થિક તાકાત ધરાવતી એક જાયન્ટ કંપની હતી, જેના હાથ છેક કેન્દ્ર સરકાર સુધી પણ પહોંચેલા હતા.
પેરુમુટ્ટી ગ્રામ પંચાયતે કોકા કોલા કંપનીના બોટલિંગ પ્લાન્ટનું લાઇસન્સ રદ્દ કરવાનો જે નિર્ણય લીધો તેને અમેરિકન કંપની નીચી મૂંડીએ સ્વીકારી લે તે શક્ય જ નહોતું, કારણકે તેના માટે કરોડો રૂપિયાના મૂડીરોકાણનો અને નફાનો આ સવાલ હતો. તેણે પંચાયતના આદેશ સામે કેરળની હાઈ કોર્ટમાં અપીલ કરી અને રાજ્ય સરકારના સ્થાનિક સ્વરાજ્યના ખાતાનો પણ સંપર્ક સાધ્યો. હાઈ કોર્ટમાં તો કોકા કોલાની દાળ ન ગળી પણ રાજ્ય સરકારને પલાળવામાં તેને જરૂર સફળતા મળી. ૧૩ ઑક્ટોબરે આ ખાતાંએ એક આદેશ પસાર કર્યો કે , ‘ગ્રામ પંચાયતે આવું લાઇસન્સ રદ્દ કરવાનું અંતિમ પગલું ભરતાં અગાઉ પાણીની ગુણવત્તા કથળી છે એ પુરવાર કરવા માટે કોઇ વૈજ્ઞાનિક પરીક્ષણો કર્યા નથી. માટે લાઇસન્સ રદ્દ કરવાના તેના નિર્ણય સામે સ્થગન આદેશ આપવામાં આવે છે.’બહુ સ્પષ્ટ હતું કે રાજ્ય સરકાર ઉપર પોતાનો પ્રભાવ પાથરવામાં કોકા કોલા કંપનીને સફળતા પ્રાપ્ત થઇ હતી. રાજ્ય સરકારની આ ચમચાગીરીથી જરાય વિચલિત થયા વિના ગ્રામ પંચાયતના સભ્યોએ સ્થાનિક સ્વરાજ ખાતાના આદેશ સામે હાઈ કોર્ટમાં રિટ પિટિશન કરી.
આ વિવાદ ચાલુ હતો ત્યાં જ તેની વાતો દુનિયાભરમાં ફેલાઇ જતા બીબીસીનો એક પત્રકાર પેરુમુટ્ટી આવ્યો અને તેણે કોકા કોલા કંપની દ્વારા જે રગડો ખુલ્લી જમીનમાં ઠાલવવામાં આવે છે, તેનું પ્રયોગશાળામાં પરીક્ષણ કરાવ્યું. બીબીસીના હેવાલ મુજબ આ રગડામાં કેડમિયમ નામની ઝેરી ધાતુનું ભારે પ્રમાણ હતું. કેરળ રાજ્યના ભૂગર્ભ જળ ખાતાએ જે સંશોધન કર્યું તેમાં પણ જણાયું છે કે બોટલિંગ પ્લાન્ટ નજીક આવેલા કૂવાઓમાં કચરાનું પ્રમાણ ૧૭૦૦ પીપીએમ જેટલું ઊંચું છે. આ પાણીમાં ક્લોરાઇડ અને ફ્લોરાઇડ જેવા ઝેરી પદાર્થો પણ ભારે માત્રામાં જોવામાં આવ્યા હતા. નવાઇની વાત તો એ છે કે કોકા કોલા કંપની જ્યારે મનુષ્યના વપરાશ માટે ઠંડાં પીણાંઓ બનાવતી હોય ત્યારે તેમાં કેડમિયમ, ક્લોરાઇડ અને ફ્લોરાઇડ જેવાં ઝેરી દ્રવ્યો ક્યાંથી આવે એ જ સમજાતું નથી. એક બાજુ કોકા કોલા કંપની અને સ્થાનિક ગ્રામ પંચાયત વચ્ચે કાનૂની લડાઇ ચાલી રહી છે તો બીજી બાજુ ખેડૂતો અને ગરીબ ગ્રામવાસીઓનું આંદોલન જોરશોરથી ચાલુ જ છે. આ આંદોલન ૧૦ વર્ષ કરતાં પણ વધુ સમયથી ચાલી રહ્યું છે.
કેરળ હાઈ કોર્ટમાં કેસ ચાલુ હતો એ દરમિયાન ગ્રામ પંચાયતે કોકા કોલા કંપનીને બીજી નોટિસ ફટકારી અને તેની ઉપર કરવામાં આવેલા આક્ષેપોના ખુલાસાઓ માગ્યા. કોકા કોલા કંપનીએ ખુલાસા કરવાને હાઈ કોર્ટમાં બીજી અરજી કરી અને આ રીતે ખુલાસા માગવાના પંચાયતના અધિકારને પડકાર્યો. પંચાયતે કોર્ટમાં એવી રજૂઆત કરી કે ૧૯૯૪ના કેરળ પંચાયતી રાજ કાનૂનની ૨૩૨મી કલમ અન્વયે જો કોઇ વ્યક્તિ કે કંપની માનવ જીવન અને સ્વાસ્થ્ય માટે કોઇ હાનિકારક પ્રવૃત્તિ કરતી હોય તો પંચાયતને તેની સામે કામ ચલાવવાનો અધિકાર છે. કેરળના પંચાયતી રાજ કાનૂન મુજબ જે ૧૫૯ ધંધાવ્યવસાયને ખતરનાક ગણાવવામાં આવ્યા છે, તેમાં ઠંડાં પીણાંની બનાવટના ઉદ્યોગનો પણ સમાવેશ થઇ જાય છે. પંચાયતના આ પાવરને માન્ય કરતા હાઈ કોર્ટે કોકા કોલાની અરજી ઉડાવી દીધી અને તેના અધિકારીઓને આદેશ કર્યો કે તેમણે પંચાયતની કારોબારી સમક્ષ રૂબરૂ હાજર થઇને તેમના તમામ સવાલોના જવાબ આપવા પડશે. આ આદેશને માન આપી અમેરિકન કંપનીના અધિકારીઓએ પંચાયત સમક્ષ હાજર થવું પડ્યું હતું અને ખુલાસાઓ પણ આપવા પડ્યા હતા.
કોકા કોલા કંપની સામે પ્લાચિમડા ગ્રામ પંચાયતના આંદોલનના પગલે કેરળ સરકાર દ્વારા ગયાં વર્ષના એપ્રિલ મહિનામાં ૧૪ સભ્યોની તપાસ સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. આ સમિતિમાં સરકારી અધિકારીઓ ઉપરાંત કૃષિ, પર્યાવરણ અને આરોગ્યના નિષ્ણાતોનો પણ સમાવેશ થતો હતો. આ સમિતિ એવા નિષ્કર્ષ ઉપર આવી હતી કે ઇ.સ. ૧૯૯૯થી ૨૦૦૪ વચ્ચે કોકા કોલા કંપનીના બોટલિંગ પ્લાન્ટને કારણે પ્લાચિમડા ગામની ખેતીવાડીને ૮૪ કરોડ રૂપિયાનું, જળસ્રોતોને ૮૨ કરોડ રૂપિયાનું, આરોગ્યને ૩૦ કરોડ રૂપિયાનું અને રોજગારીને ૨૦ કરોડ રૂપિયાનું એમ કુલ ૨૧૬ કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થયું છે. આ રકમ કોકા કોલા કંપની પાસેથી વસૂલ કરીને ગામના અસરગ્રસ્તો વચ્ચે વહેંચી દેવી જોઇએ, એવી ભલામણ પણ આ સમિતિએ કરી છે. આ સમિતિએ એવી ભલામણ પણ કરી છે કે જાયન્ટ કોકા કોલા કંપની સામે લડવાની તાકાત ગામડાંના ગરીબ રહેવાસીઓમાં ન હોવાથી નુકસાનીના દાવાઓની પતાવટ માટે એક ટ્રિબ્યુનલની રચના કરવામાં આવે. જો કેરળની સરકાર આ ભલામણો સ્વીકારી લેશે તો કોકા કોલા કંપનીની ભારે નામોશી થશે.ભારતમાં ઉદ્યોગો દ્વારા પર્યાવરણને અને પ્રજાના આરોગ્યને થતાં નુકસાનો સામે કેવી રીતે લડવું જોઇએ તેની પ્રેરણા ભારતનાં તમામ ગામડાંઓની ગ્રામ પંચાયતોએ પ્લાચિમડા ગ્રામ પંચાયત પાસેથી લેવા જેવી છે.
કેરળની સરકારે કોકા કોલા કંપનીને બરાબરનો પાઠ ભણાવ્યો છે. કેરળના પ્લાચિમડા નામના ગામની પંચાયતે અમેરિકાની મલ્ટિનેશનલ કંપનીને હંફાવી દીધી છે. કોકા કોલા કંપની પોતાના બોટલિંગ પ્લાન્ટ માટે આ ગામની જમીનમાંથી કરોડો લિટર પાણી ખેંચી લેતી હતી. આ ઉપરાંત આ કંપની પોતાનો ઝેરી રાસાયણિક કચરો જમીનમાં ઉતારીને ભૂગર્ભ જળને પ્રદૂષિત કરતી હતી. પ્લાચિમડા-પેરુમુટ્ટી ગામની પંચાયતે આ કંપનીના જુલમ સામે ૧૦ વર્ષ લાંબી લડત ચલાવી હતી. આ લડતના પરિણામે કેરળની સરકારે એક તપાસ સમિતિની રચના કરી હતી. આ સમિતિએ પોતાના હેવાલમાં ગ્રામ પંચાયતના તમામ આક્ષેપો સાચા ગણાવીને કોકા કોલા કંપનીને કુલ ૨૧૬ કરોડ રૂપિયાનો દંડ કરવાની હિમાયત કરી છે. આ હેવાલ ટૂંકમાં કેરળની સરકાર સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવશે.
કોકા કોલા અને પેપ્સી જેવાં નકામાં ઠંડાં પીણાંઓમાં જે જીવલેણ જંતુનાશક દવાઓ આવે છે, તેની તરતપાસ કરવા માટે કેન્દ્ર સરકર દ્વારા નીમવામાં આવેલી સંસદિય સમિતિનો હેવાલ કોક અને પેપ્સીની વિરુદ્ધમાં આવ્યા પછી પણ આ મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓ બિન્ધાસ્ત પોતાનો માલ ભારતીય બજારોમાં વેચી રહી છે. આટલી જાયન્ટ કંપનીઓ દ્વારા ભારતના અબુધ વપરાશકારો સાથે છેતરપિંડી કરવાનો આરોપ હોય ત્યારે જ્યાં સુધી તપાસમાં તેને સંપૂર્ણપણે નિર્દોષ જાહેર ન કરવામાં આવે ત્યાં સુધી તેના માલના વેચાણ ઉપર દેશભરમાં પ્રતિબંધ હોવો જોઇએ પણ આપણી પોપાબાઇ જેવી સરકારમાં આ પ્રકારનું દૈવત અને કૌવત રાખવાની આશા જ અસ્થાને છે. ભારતની કેન્દ્ર સરકારે જ્યારે આ જાયન્ટ મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓ સામે પોતાનાં ઘૂંટણિયાં ટેકવી દીધાં છે ત્યારે કેરળની એક નાનકડી ગ્રામ પંચાયતે અમેરિકાની મલ્ટિનેશનલ કંપની સામે જે લડત આપી છે તે સૌ કોઇએ અને ખાસ કરીને તો કેન્દ્ર સરકારે પ્રેરણા લેવા જેવી છે.
કોકા કોલા, થમ્સ અપ, લિમકા, ફેન્ટા, સ્પ્રાઇટ, માઝા અને કિનલી સોડા જેવાં હળવાં ઠંડાં પીણાં બનાવતી હિન્દુસ્તાન કોકા કોલા બિવરેજીસ પ્રાઇવેટ લિમિટેડ નામની કંપનીએ ઇ.સ. ૧૯૯૯ની ૮ ઑક્ટોબરે કેરળની પ્લાચિમડા-પેરુમુટ્ટી ગ્રામ પંચાયતને અરજી કરી કે તેઓ પંચાયતના અધિકાર ક્ષેત્રમાં એક બોટલિંગ પ્લાન્ટની સ્થાપના કરવા માગે છે. આ બોટલિંગ પ્લાન્ટમાં ઠંડાં પીણાંઓનું ઉત્પાદન કરવા માટે તેઓ પાતાળકૂવાઓ ખોદવા માગતા હતા અને એક ૨૬૦૦ હોર્સ પાવરની ઇલેક્ટ્રિક મોટર બેસાડવા માગતા હતા. પેરુમુટ્ટીની ગ્રામ પંચાયતને આ મલ્ટિનેશનલ કંપનીની કામ કરવાની પદ્ધતિનો કોઇ અનુભવ નહોતો, એટલે તેમણે નિર્દોષભાવે ૨૭ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૦ના રોજ આ માટે પરવાનગી આપી દીધી અને કંપનીએ જોતજોતામાં પોતાનું કારખાનું શરૂ કરી દીધું.
કોકા કોલા કંપનીએ પોતાનું કારખાનું શરૂ કર્યું તેનાં બે જ વર્ષમાં પેરુમુટ્ટી અને બાજુના પ્લાચિમડા ગામના લોકોને લાગ્યું કે તેમના કૂવાઓ ખાલી થઇ રહ્યા છે અને પાણીની ગુણવત્તા પણ કથળી રહી છે. કેરળ રાજ્ય પ્રદૂષણ નિયંત્રણ બોર્ડે આપેલા આંકડાઓ મુજબ કોકા કોલા કંપની પોતાના પ્લાન્ટમાં ખોદવામાં આવેલા પાતાળકૂવાઓ મારફતે રોજનું આશરે ૧૫ લાખ લીટર પાણી જમીનમાંથી ખેંચી લેતી હતી. આ ઉપરાંત પોતાનાં કારખાનામાં જે કચરો નીકળે તે નજીકના નદીનાળામાં પધરાવી દેતી હતી, જે જમીનમાં ઊતરી પીવાના ભૂગર્ભજળને ઝેરી બનાવતો હતો. પેરુમુટ્ટીના રહેવાસીઓએ જોયું કે કૂવાના પાણીનો ઉપયોગ કરી તેઓ જે ચોખા રાંધે છે, તેમાંથી બે કલાકમાં તો દુર્ગંધ છૂટવા માંડે છે. વળી પાણીનો સ્વાદ પણ ખરાબ થઇ ગયો હતો. અને સૌથી મહત્ત્વની વાત તો એ કે કોકા કોલાના કારખાનાની આજુબાજુના ખેતરોમાં આવેલાં ૧૯ પૈકી ૧૧ કૂવાઓનાં તળિયાં દેખાવાં લાગ્યાં હતાં અને બાકીના કૂવાઓમાં પણ પાણી ઓછું થઇ ગયું હતું. આશ્ર્ચર્યની વાત એ બની કે ખેતરોમાં ડાંગરનું ઉત્પાદન પણ પ્રદૂષિત પાણીને કારણે ઓછું થઇ ગયું હતું. આ બધી વાતનો ખ્યાલ આવતા ગામડાંના ખેડૂતોનો ધૂંધવાટ વધી ગયો અને તેઓ આંદોલન કરવાનો વિચાર કરી રહ્યા હતા.
કોકા કોલાના બોટલિંગ પ્લાન્ટને કારણે પ્લાચિમડા ગ્રામ પંચાયતની આવકમાં ધરખમ વધારો થયો હતો પણ પ્રજાના કલ્યાણ અને સ્વાસ્થ્યના ભોગે તેમને પોતાની આવક વધારવામાં કોઇ રસ નહોતો. કોકા કોલા કંપની પાસેથી સ્થાનિક પંચાયતને બિલ્ડિંગ ટેક્સના રૂપમાં જ વર્ષે ૪.૬૫ લાખ રૂપિયા મળતા હતા. આ ઉપરાંત લાઇસન્સ ફીના રૂપમાં ૩૦,૦૦૦ રૂપિયા અને પ્રોફેશનલ ટેક્સના રૂપમાં ૧.૫ લાખ રૂપિયા મળતા હતા. આની સામે કોકા કોલા કંપની વર્ષે આશરે ૫૦ કરોડ લીટર પાણી જમીનમાંથી ખેંચી તેમાંથી ૫૦૦ કરોડ રૂપિયાનાં હળવાં ઠંડાં પીણાંઓ બનાવતી હશે. આ માટે તે ગ્રામ પંચાયતને કાણો પૈસો પણ પરખાવતી નહોતી.
કોકા કોલા કંપનીએ વેરેલા વિનાશનો ખ્યાલ આવતો ગયો તેમ ગ્રામવાસીઓ આંદોલન માટે સજ્જ થતા ગયા. ઇ.સ. ૨૦૦૨ના એપ્રિલની ૨૨ તારીખે તેમણે કારખાનાની બહાર ધરણા કરી એક લાંબા આંદોલનનો પ્રારંભ કર્યો. આ આંદોલનની આગેવાની સ્થાનિક ગ્રામ પંચાયતે લીધી. પેરુમુટ્ટીની પંચાયતે કોકા કોલા કંપનીને આપેલું લાઇસન્સ ઇ.સ.૨૦૦૩ની ૭ એપ્રિલે રદ્દ કરી નાખ્યું અને તે મતલબની નોટિસ પણ કંપનીને મોકલી આપી. આ રીતે એક લાંબા યુદ્ધનાં મંડણ થયા. એક બાજુ દેશના ગરીબ લોકોની નાનકડી ગ્રામ પંચાયત હતી તો બીજી બાજુ જબરદસ્ત આર્થિક તાકાત ધરાવતી એક જાયન્ટ કંપની હતી, જેના હાથ છેક કેન્દ્ર સરકાર સુધી પણ પહોંચેલા હતા.
પેરુમુટ્ટી ગ્રામ પંચાયતે કોકા કોલા કંપનીના બોટલિંગ પ્લાન્ટનું લાઇસન્સ રદ્દ કરવાનો જે નિર્ણય લીધો તેને અમેરિકન કંપની નીચી મૂંડીએ સ્વીકારી લે તે શક્ય જ નહોતું, કારણકે તેના માટે કરોડો રૂપિયાના મૂડીરોકાણનો અને નફાનો આ સવાલ હતો. તેણે પંચાયતના આદેશ સામે કેરળની હાઈ કોર્ટમાં અપીલ કરી અને રાજ્ય સરકારના સ્થાનિક સ્વરાજ્યના ખાતાનો પણ સંપર્ક સાધ્યો. હાઈ કોર્ટમાં તો કોકા કોલાની દાળ ન ગળી પણ રાજ્ય સરકારને પલાળવામાં તેને જરૂર સફળતા મળી. ૧૩ ઑક્ટોબરે આ ખાતાંએ એક આદેશ પસાર કર્યો કે , ‘ગ્રામ પંચાયતે આવું લાઇસન્સ રદ્દ કરવાનું અંતિમ પગલું ભરતાં અગાઉ પાણીની ગુણવત્તા કથળી છે એ પુરવાર કરવા માટે કોઇ વૈજ્ઞાનિક પરીક્ષણો કર્યા નથી. માટે લાઇસન્સ રદ્દ કરવાના તેના નિર્ણય સામે સ્થગન આદેશ આપવામાં આવે છે.’બહુ સ્પષ્ટ હતું કે રાજ્ય સરકાર ઉપર પોતાનો પ્રભાવ પાથરવામાં કોકા કોલા કંપનીને સફળતા પ્રાપ્ત થઇ હતી. રાજ્ય સરકારની આ ચમચાગીરીથી જરાય વિચલિત થયા વિના ગ્રામ પંચાયતના સભ્યોએ સ્થાનિક સ્વરાજ ખાતાના આદેશ સામે હાઈ કોર્ટમાં રિટ પિટિશન કરી.
આ વિવાદ ચાલુ હતો ત્યાં જ તેની વાતો દુનિયાભરમાં ફેલાઇ જતા બીબીસીનો એક પત્રકાર પેરુમુટ્ટી આવ્યો અને તેણે કોકા કોલા કંપની દ્વારા જે રગડો ખુલ્લી જમીનમાં ઠાલવવામાં આવે છે, તેનું પ્રયોગશાળામાં પરીક્ષણ કરાવ્યું. બીબીસીના હેવાલ મુજબ આ રગડામાં કેડમિયમ નામની ઝેરી ધાતુનું ભારે પ્રમાણ હતું. કેરળ રાજ્યના ભૂગર્ભ જળ ખાતાએ જે સંશોધન કર્યું તેમાં પણ જણાયું છે કે બોટલિંગ પ્લાન્ટ નજીક આવેલા કૂવાઓમાં કચરાનું પ્રમાણ ૧૭૦૦ પીપીએમ જેટલું ઊંચું છે. આ પાણીમાં ક્લોરાઇડ અને ફ્લોરાઇડ જેવા ઝેરી પદાર્થો પણ ભારે માત્રામાં જોવામાં આવ્યા હતા. નવાઇની વાત તો એ છે કે કોકા કોલા કંપની જ્યારે મનુષ્યના વપરાશ માટે ઠંડાં પીણાંઓ બનાવતી હોય ત્યારે તેમાં કેડમિયમ, ક્લોરાઇડ અને ફ્લોરાઇડ જેવાં ઝેરી દ્રવ્યો ક્યાંથી આવે એ જ સમજાતું નથી. એક બાજુ કોકા કોલા કંપની અને સ્થાનિક ગ્રામ પંચાયત વચ્ચે કાનૂની લડાઇ ચાલી રહી છે તો બીજી બાજુ ખેડૂતો અને ગરીબ ગ્રામવાસીઓનું આંદોલન જોરશોરથી ચાલુ જ છે. આ આંદોલન ૧૦ વર્ષ કરતાં પણ વધુ સમયથી ચાલી રહ્યું છે.
કેરળ હાઈ કોર્ટમાં કેસ ચાલુ હતો એ દરમિયાન ગ્રામ પંચાયતે કોકા કોલા કંપનીને બીજી નોટિસ ફટકારી અને તેની ઉપર કરવામાં આવેલા આક્ષેપોના ખુલાસાઓ માગ્યા. કોકા કોલા કંપનીએ ખુલાસા કરવાને હાઈ કોર્ટમાં બીજી અરજી કરી અને આ રીતે ખુલાસા માગવાના પંચાયતના અધિકારને પડકાર્યો. પંચાયતે કોર્ટમાં એવી રજૂઆત કરી કે ૧૯૯૪ના કેરળ પંચાયતી રાજ કાનૂનની ૨૩૨મી કલમ અન્વયે જો કોઇ વ્યક્તિ કે કંપની માનવ જીવન અને સ્વાસ્થ્ય માટે કોઇ હાનિકારક પ્રવૃત્તિ કરતી હોય તો પંચાયતને તેની સામે કામ ચલાવવાનો અધિકાર છે. કેરળના પંચાયતી રાજ કાનૂન મુજબ જે ૧૫૯ ધંધાવ્યવસાયને ખતરનાક ગણાવવામાં આવ્યા છે, તેમાં ઠંડાં પીણાંની બનાવટના ઉદ્યોગનો પણ સમાવેશ થઇ જાય છે. પંચાયતના આ પાવરને માન્ય કરતા હાઈ કોર્ટે કોકા કોલાની અરજી ઉડાવી દીધી અને તેના અધિકારીઓને આદેશ કર્યો કે તેમણે પંચાયતની કારોબારી સમક્ષ રૂબરૂ હાજર થઇને તેમના તમામ સવાલોના જવાબ આપવા પડશે. આ આદેશને માન આપી અમેરિકન કંપનીના અધિકારીઓએ પંચાયત સમક્ષ હાજર થવું પડ્યું હતું અને ખુલાસાઓ પણ આપવા પડ્યા હતા.
કોકા કોલા કંપની સામે પ્લાચિમડા ગ્રામ પંચાયતના આંદોલનના પગલે કેરળ સરકાર દ્વારા ગયાં વર્ષના એપ્રિલ મહિનામાં ૧૪ સભ્યોની તપાસ સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. આ સમિતિમાં સરકારી અધિકારીઓ ઉપરાંત કૃષિ, પર્યાવરણ અને આરોગ્યના નિષ્ણાતોનો પણ સમાવેશ થતો હતો. આ સમિતિ એવા નિષ્કર્ષ ઉપર આવી હતી કે ઇ.સ. ૧૯૯૯થી ૨૦૦૪ વચ્ચે કોકા કોલા કંપનીના બોટલિંગ પ્લાન્ટને કારણે પ્લાચિમડા ગામની ખેતીવાડીને ૮૪ કરોડ રૂપિયાનું, જળસ્રોતોને ૮૨ કરોડ રૂપિયાનું, આરોગ્યને ૩૦ કરોડ રૂપિયાનું અને રોજગારીને ૨૦ કરોડ રૂપિયાનું એમ કુલ ૨૧૬ કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થયું છે. આ રકમ કોકા કોલા કંપની પાસેથી વસૂલ કરીને ગામના અસરગ્રસ્તો વચ્ચે વહેંચી દેવી જોઇએ, એવી ભલામણ પણ આ સમિતિએ કરી છે. આ સમિતિએ એવી ભલામણ પણ કરી છે કે જાયન્ટ કોકા કોલા કંપની સામે લડવાની તાકાત ગામડાંના ગરીબ રહેવાસીઓમાં ન હોવાથી નુકસાનીના દાવાઓની પતાવટ માટે એક ટ્રિબ્યુનલની રચના કરવામાં આવે. જો કેરળની સરકાર આ ભલામણો સ્વીકારી લેશે તો કોકા કોલા કંપનીની ભારે નામોશી થશે.ભારતમાં ઉદ્યોગો દ્વારા પર્યાવરણને અને પ્રજાના આરોગ્યને થતાં નુકસાનો સામે કેવી રીતે લડવું જોઇએ તેની પ્રેરણા ભારતનાં તમામ ગામડાંઓની ગ્રામ પંચાયતોએ પ્લાચિમડા ગ્રામ પંચાયત પાસેથી લેવા જેવી છે.
No comments:
Post a Comment